Tasdiqlayman” Qo`shtepa ixtisoslashtirilgan maktabi mmibdo`: S. Egamov

Mavzu: Hujjatlarda rasmlar bilan ishlash
Maqsad:
1) ta’limiy: O`quvchilarni hujjatlarga rasmlar joylashtirish va rasm formatini o`zgartirishni o`rgatish.
2) tarbiyaviy: O`quvchilarga estetik tabiya berish;
3) rivojlantiruvchi: O`quvchilarning Wordda hujjatlar tayyorlash ko`nikmalarini rivojlantirish
Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi:

• 
  operatsion tizimning elementlaridan foydalana oladi;
  
• 
  axborot manbalaridan axborotlarni izlab topadi va yig‘a oladi;
  

Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi:

• 
  sodda grafik muharrirda sodda chizma va rasmlar hosil qila oladi;
  
• 
  grafik muharrir imkoniyatlaridan foydalanib amallar bajara oladi;
  

Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi:

• 
  axborot tashuvchi vositalardan foydalana oladi;
  

DTS: MS Word kolleksiyasidagi rasmni hujjatga joylashtirish, hujjatga rasmni fayldan joylashtirish, hujjatdagi rasm formatini o`zgartirishni bilish.
Darsning borishi
I. Tashkiliy davr
a) salomlashish;
b) davomatni aniqlash;
II. Takrorlash

8. 
   Matnni tahrir qilish deganda nima tushiniladi?
   
9. 
   Matnni tahrir qilishda ishlatiladigan amallarni aytib bering;
   
10. 
    Matndagi ortiqcha belgi qanday o`chiriladi?
    
11. 
    Matnga “tushib qolgan” belgi qanday qo`yiladi?
    
12. 
    “Blok” deganda nima tushiniladi?
    
13. 
    Matnning biror qismi qanday qilib blokka olinadi?
    

III. Yangi mavzuni o`rganish.
Ayrim hujjatlarni tayyorlashda jadval va rasmlardan ham foydalaniladi. Gazeta, jurnal yoki kitob sahifalarida bunday holni ko`p uchratgansiz. Jumladan, qo'lingizdagi darslik sahifalarida ham turli rasm va jadvallar mavjud. Turli chizma va rasmlar hujjatlarning ko'rgazmali, qiziqarii va tushunarli bo'lishiga xizmat qiladi.
MS Word rasmlar kolleksiyasidagi rasmni hujjatga joylashtirish
Hujjatlarga rasmlarni turli usul bilan joylashtirish mumkin. Shulardan bin faylda saqlanayotgan tayyor rasmlarni matnli hujjatga joylashtirish. Word main protsessori bu vazifani qanday amalga oshirishini ko'rib chiqamiz. Word mam protsessori dasturiy ta'minotiga 100 dan ziyod rasm kiritilgan bo’lib, ulardan turli hujjatlarni bezatishda foydalanish mumkin. Buning uchun yurgich matnning rasm joylashtirilishi kerak bo`lgan joyiga o'rnatiladi. So`ngra joylashtirish menyusining Rasm (Рисунок…) bo`limidan Rasmlar (Картинки…) bandi tanlanadi. Natijada ekranga Kliplar kolleksiyasi nomli muloqot oynasi chiqadi. U Izlash (Искать), Ko'rib chiqish (Просматривать), Obyektlarni izlash (иcкaть oбeкты) bandlari hamda mavjud rasmlar aks etib turuvchi rnaxsus oynadan iborat. Kliplar kolleksiyasida turli mavzularga oid rasmlar, fotosuratlar, filmlar va tovushlar bo`lib, kerakli rasm sichqoncha yordamida tanlanadi. Ya'ni, sichqoncha ko'rsatkichini kerakli rasm ustiga olib kelib, chap tugmasi bosiladi. Natijada hujjatning yurgich turgan joyiga tanlangan rasm nusxasi joylashadi.
Tabiiyki, yuzdan ortiq rasm­lar ichidan keraklisini izlab topishga ko'p vaqt sarflanadi. Bu ishni tezlashtirish uchun rasmlarni mavzular bo'yicha ko'rib chiqish mumkin. Bu quyidagicha amalga oshiriladi:
1. Kliplar kolleksiyasi muloqot oynasi ochiladi.
2. Ko'rib chiqish bandidagi mavzular ro'yxati ochiladi.
3. Keltirilgan ro'yxatdan kerakli mavzu, masalan, Yil fasllari (Bpемeнa года), tanlanadi. Agar tanlangan mavzu ham kichik mavzulardan iborat bo`lsa, bizning holda Qish (зимa), Yoz (лето), Kuz(осень), u holda bu mavzular ichidan hech bo`lmaganda bittasini tanlash lozim bo`ladi.
4. Sichqoncha yordamida Boshlash tugmasi bosiladi.
5. Kerakli rasm hujjatga joylashtiriladi.
Hujjatga rasmni fayldan joylashtirish
Hujjatga faqatgina Word kolleksiyasidagi rasmlarni emas, balki ixtiyoriy rasmli fayldagi rasmni joylashtirish ham mumkin. Buning uchun Joylash menyusining Rasm bo`limidan “Fayldan” bandi tanlanadi. Natijada ekranga “Rasm qo'shish” oynasi chiqadi.Ushbu oynada kerakli papkani tanlash mumлun Papka bandi, tanlangan papkada joylashgan rasmlar aks etib turuvchi maxsus maydon va tanlangan rasmni hujjatga joylashtirish uchun “Joylashtirish” tugmasi mavjud. Maxsus maydonda aks etпan rasmlardan birini tanlash uchun sichqoncha ko'rsatkichini shu rasm ustga olib kelib, chap tugmasi bosiladi. Tanlangan rasm atrofida ko’k rangli hoshiva hosil bo`ladi. Tanlangan rasmni hujjatga joylashtirish uchun sichqoncha yordamida “Joylashtirish” tugmasi bosiladi.
Hujjatdagi rasm formatini o`zgartirish
Hujjatda rasm matn bilan uyg'un joylashishi uchun ko`p holдarda rasmning o`lchamlari va joylashish holatini, ya'ni formatini o`zgartirish iozim bo`ladi. Hujjatga joylashtirilgan rasm formatini o`zgartirish uchun avval, tegishli rasm belgilab olinadi. Buning uchun sichqoncha ko`rsatkichi rasm ustiga olib kelinib, chap tugmasi bosiladi. Belgilangan rasm atrofi (chegarsi) chiziq bilan o'raladi. U to'g'ri to`rtburchak shaklida bo`lib, uchlari va tomonlarinining o'rtalarida rasm o`lchamini o'zgartitirish imkonini beruvchi nuqtalar bor. Sichqoncha ko'rsatkichini ushbu nuqtlardan birining ustiga olib kelib, chap tugmasi bosilgan holda biror tomonga siljitilsa, rasm kichrayadi, yoki aksincha, kattalashadi. Belgilangan rasmdan nusxa ko`chirish yoki uni o`chirish belgilangan matnlarni nusxalash va o'chirish kabi amalga oshiriladi.
Word da rasmni matnga nisbatan joyiashish holatini tanlash imkoniyati bor. Buning uchun rasmni belgilab, sichqoncha ko'tsatkichi rasm ustida turgan holda o`ng tugmasi bosiladi. Hosil bo`lgan kontekst menyusidan “Rasm formati” tanlanadi. Ekranda aks etgan “Rasm formati” lavha sidan “Holat” bandi tanlanadi. Endi quyida keltirilgan 5 ta holatdan birini sichqoncna yordamida tanlash mumkin:

• 
  matn orasida (в тексте);
  
• 
  ramka atroilda (вокруг рамке)
  
• 
  kontur bo'ylab (по контуре)
  
• 
  matnning orqasida (3a текстом);
  
• 
  matnning oldida (nepeд текстом).
  

Mazkur holatlarni tanlash uchun Rasm formati lavhasida ularga mos rasmchalar berilgan. Bu rasmchalarda sahifaga joylashtirilgan rasm matnga nisbatan qanday joylashishi tasvirlangan. Kerakli holatni tanlash uchun unga mos rasmcha ustiga sichqoncha ko'rsatkichini olib kelib, chap tugmasi bosiladi. Natijada tanlangan rasmcha atrofida ko`k rangli hoshiya hosil bo'ladi. So'ngra sichqoncha yordamida OK tugmasi bosiladi. Ta'kidlash joizki, matn orasida holatida rasm matnning ajralmas qismi (shrift) sifatida joylashadi. Uni sahifadagi satrlar bo'ylab matnning bir bo'lagi sifatida siljitish mumkin. Qolgan holatlarda esa, rasm matndan aloxida bo'lib, uni sahifaning istalgan yeriga joylashtirish mumkin. MS Word dasturining quyidagi CHIZISH uskunalar paneli yordamida bir nechta rasmni birlashtirish yoki birlashtirilgan rasmlarni ajratish, joylashish usulini o'zgartirish, Rasmlar, Tayyor shakllar va WordArt obyekti bo'limlariga kirish, rasmning chegara chiziqlari rangini, o'chamini va ko'rinishini o'zgartirish, rasmlarga soya berish mumkin.