Ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантиришда суғурта бозорининг роли

 
2.2.1-jadval.Sug`urtaning majburiy va ixtiyoriy turlari
Majburiy sug`urta 
Ixtiyoriy sug`urta 
Majburiy sug`urtalashda barcha majburiy 
tartibda sug`urtalanadi, yoppasiga amalga 
oshiriladigan sug`urta 
Ixtiyoriy sug`urta tanlab olish yo’li bilan 
sug`urtalanuvchining xoxishi bilan amalga 
oshiriladigan sug`urta, bu sug`urtadan utish 
majburiy emas 
(Sug`urta 
badallari, 
mukofotlari) 
to’lanmaganiga 
qaramasdan sug`urta 
davom etadi. Sug`urta badal to’lash bilan 
bog`liq emas 
Sug`urta 
badal 
to’lash 
bilan 
uzviy 
bog`langan. 
Shartnoma 
tuzib 
badal 
to’lanmasa sug`urta kuchga kirmaydi 
Sug`urtaning muddatsizligi va o’z o’zidan 
sug`urtalanish, muddatsizlik transport va 
qishloq xo’jalik ekinlari uchun nisbiy 
bo’lib, yo’lovchi etib kelgandan keyin 
yoki xosil yigishtirib olingandan keyin 
sug`urta o’z kuchini yo’qotadi 
Shartnomada ko’rsatilgan muddat bilan 
sug`urta davri chegaralanadi. Agar sug`urta 
badali to’lanmasa, sug`urta muddati to’xtab 
qoladi 
Sug`urta ta’minotining normallashtirishi 
Sug`urta 
ta’minoti 
mulk 
baxosi 
va 
sug`urtalanuvchining 
xoxishiga 
qarab 
oldindan belgilanadi. 
qonun asosida tartibga solinadi 
Sug`urta dasturlari asosida tartibga olinadi. 
Ixtiyoriy sug`urta 
xaqidagi 
qonun 
sharxlanmaydi. 
Manba:
16
 
Majburiy sug`urta turlarini O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
belgilaydi. 
Sug`urta tashkiloti faoliyatining maqsadi boshqa shaxsning manfaatlari bilan 
bog`liq xavf-xatarni sug`urtaga qabul qilishdir. Sug`urta bo’yicha xizmatlar 
pullidir, sug`urta qildiruvchi sug`urtachiga sug`urta mukofotini to’laydi. Shuning 
uchun sug`urtachi sug`urta to’lovlari bo’yicha majburiyatlarni bajarish 
imkoniyatidaligidan dalolat beruvchi kafolat mavjud bo’lishi kerak. Shu sababli 
16
Суғурта иши.Маъруза матни. Ш. Мамажонов, Д. Инамова. НАМАНГАН - 2005 

---

32 
O’zbekiston Respublikasida sug`urta ishini tashkil etishning ma’lum prinstiplari 
mavjuddir: 
1. Barcha sug`urta tashkilotlari sug`urta to’g`risidagi qonunga bo’ysunishi 
kerak; 
2.Sug`urtachi yuridik shaxs bo’lishi kerak; 
3.Sug`urta tashkilotlari to’lov qobiliyatiga ega bo’lishi va barqaror 
moliyaviy ahvolga ega bo’lishi kerak; 
4.Sug`urta tashkilotlari o’z ishini maxsus davlat sug`urta tashkilotlaridan 
listenziya olgandan keyin olib borishi mumkin. 
5.Respublikada mulkchilikning turli shakllarida sug`urta tashkilotlari 
ishlashi kerak. Sug`urta monopoliyasi man qilinadi. 
6.Barcha sug`urta tashkilotlari sug`urtaning yangi turlarini topishi kerak. 
7.Barcha sug`urta 
tashkilotlari 
kredit 
tashkilotlari 
bilan 
aloqasi 
mustahkamlanishi kerak. 
O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi asosida sug`urta qoidasi va 
shartnomalarida sug`urta to’lovlarini to’lash tartibi va shartlari bo’yicha quyidagi 
amallar ko’rib chiqiladi: 
-sug`urta to’lovlari uchun asoslarni aniqlash; 
-sug`urta to’lovlarining asoslari va usullarini aniqlash. 
Sug`urta to’lovlarini to’lash to’g`risida qaror uchun asos bo’lib sug`urta 
shartnomasiga to’g`ri keladigan sug`urta holatining kelishi xisoblanadi. Uning 
kelishi va sug`urta shartlariga to’g`ri kelishi quyidaga xujjatlar bilan tasdiqlanadi: 
-sug`urta qildiruvchining sug`urta xolatining sodir bo’lganligi to’g`risidagi 
arizasi bilan; 
-yo’qotilgan mulk ro’yxati bilan; 
-mulkning shikastlanganligi yoki to’laligi to’g`risida sug`urta akti bilan. 
Sug`urta akti sug`urtachi yoki unga tegishli bo’lgan shaxs tomonidan 3 kun 
muddatda tuziladi. Zarurat tug`ilganda sug`urtachi sug`urta voqealari bilan bog`liq 
ma’lumotlarni xuquq tartib organlaridan, DAN, yong`in xavfsizligi organlaridan 

---

33 
olishi mumkin. Sug`urtachi sug`urta voqeasining holat va sabablarini o’zi aniqlash 
huquqiga egadir. 
Sug`urta to’lovlari kattaligini hisoblash bir necha usullarda bajariladi. 
Sug`urta to’lovlarining kattaligini hisoblash uchun asos bo’lib quyidagilar 
hisoblanadi: 
-sug`urta qildiruvchi tomonidan ko’rsatilgan; 
-sug`urtachi tomonidano’rnatilgan. 
Bunda tomonlar mulkining sug`urta qiymatinirad eta olmaydilar. Sug`urta 
to’lovlarini hisoblash quyidagi prinstiplarga asoslanadi: 
Birinchi usul. Zararni sug`urta to’lovidan farqlash zarurdir. 
Zarar – yo’qotilgan mulkning qiymati yoki zararlangan mulkning 
ta’mirlangan qismidir. Asosiy ishlab chiqarish fondi bo’yicha zararlarga umumiy 
hajmni aniq belgilash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: