Tashkil topgan. To‘liq yoki qisman bir-biriga kiruvchi detallar birikma hosil qiladi

2-мисол. qo‘zg‘almas birikmada: teshik O55
қ0,30
мм, val 
105
,
0
075
,
0
55
−
O
мм, 
Teshik 
Nominal o‘lcham: D
m
=55 мм, ES=0,030 мм, TI=0,0 
Eng katta chekli o‘lcham: D
max
=D
Н
=ES=55=0,030=55,030 мм 
Eng kichik chekli o‘lcham: D
min
=D
н
=EI=55=0,0=55,0 мм 
Тешик жоизлиги: T
D
қES-EIқ0,030-0,0қ0,030 мм 
Val 
Nominal o‘lcham: d
н
=55 мм, es=0,105 мм, ei=0,075 
Eng katta chekli o‘lcham: d
max
=d
н
=ei=55=0,105=55,105 
Eng kichik chekli o‘lcham: d
min
=dн=ei=55=0,075=55,075 мм 
Val joizligi: T
d
=cs-ci=0,105-0,075=0,030 мм 
Birikmada val o‘lchamlari teshik o‘lchamlaridan katta bo‘lgani uchun tarang 
o‘tqazish hosil bo‘ladi. Uning chekli qiymatlari: 
Eng katta taranglik: N
max
= es-EI=0,105-0=0,105 мм 
Eng kichik taranglik: N
min
= ei-ES=0,075-0,030=0,045 
O‘tqazish joizligi: TN=N
max
-N
min
=0,105-0,045=0,060 мм
yoki TN=TD=Td=0,030=0,030=0,060 мм 
Birikmaning joizlik maydoni grafigini yuqoridagi singari chizamiz (7-rasm). 
Bir detalni ikkinchisiga nisbatan siljish darajasi o‘tqazish bilan aniqlanadi. 
O‘tqazishlar uch hil bo‘ladi: tirqishli, oraliq va tarang. 

---

Birikma detallarini grafik ravishda tasvirlash, val va teshikning chekli 
o‘lchamlari farqini aniqlashni osonlashtiradi ular orasida xosil bo‘ladigan tirqish, 
taranglik va joizlik qiymatlarini hisoblashni soddalashtiradi. Eng katta va eng kichik 
yo‘l qo‘yilgan o‘lchamlar orasidagi shtrixlangan yuza joizlik maydoni deb ataladi 
va uning balandligi joizlik qiymatiga teng. Ammo bunday sxema yetarli tushunchani 
bersa ham, lekin ma’lum bir masshtabda chizish noqulaydir, chunki detal o‘lchami 
bilan uning chekli og‘ishlari orasidagi farq juda katgadir. Shuning uchun, amaliy 
maqsadlar uchun joizlik maydonini chizishning oddiy sxemasida, chekli og‘ishlarni 
hisoblashning boshlang‘ich nuqtasi qilib, nominal o‘lchamga teng bo‘lgan 
gorizontal nol chizigi qabul qilingan. Nol chizigidan ma’lum masshtabda chekli 
og‘ishlarning musbat ishoralilari yuqoriga, manfiy ishoralilari pastga qo‘yiladi. 
qo‘yilgan qiymatlardan nol chizig‘iga parallel o‘tkazilgan chiziqlar orasi joizlik 
maydonining chegaralari hisoblanadi. 
Joizlik maydoni sxemasini ko‘rishni quyidagi misollarda ko‘ramiz.