Tayanch tushunchalar

Faoliyat obyektlari bo‘yicha ham ta’lim vositalari ikkiga 
bolinadi:
Material ta’lim vositalari. Bu o‘quv qollanmalari, darsliklar, 
jadvallar, maketlar, modellar, o‘quv-texnik vositalar, mebel, o‘quv- 
laboratoriya qurilmalari, ko‘rgazmali vositalar bolishi mumkin.
Ideal ta lim vositalari - bular pedagog va o‘quvchilar yangi 
bilimlarni egallashda qollaydigan vositalar: chizmalar, sxemalar, 
diagrammalar, tasviriy, san’at, nutq, xat va boshqalar. Ideal vositalar
- bu «fikrlar haqidagi fikrlar»: o‘qituvchi ulami olgatish uchun 
belgilangan shaklda ko‘rsatishi zamr. Masalan, materializatsiya — 
abstrakt simvollar tarzida ko‘rsatiladigan vosita(grafiklar, jadvallar, 
chizmalar), verbalizatsiya - nutq bayoni tarzida kolsatiladigan 
vosita(tahlil, muhokama qilish, dalil keltirish).
Material va ideal vosita bir-birini toldiradi. Material vosita 
qiziqish va diqqatni uyg‘otish, amaliy harakatlami amalga oishirish 
bilan b o g iiq bolsa, ideal vositalar - mantiqiy muhokama. 
Materialni tushuntirish, nutq madaniyati, yod olish bilan bogiiq.
0 ‘quv axborotiga munosabatiga ko‘ra talim vositalari yangi 
materialni 
oiganish 
vositalari, 
takrorlash, 
mustahkamlash, 
umumlashtirish vositalari, bilimlarni nazorat qilish vositalari, о‘quv 
jarayonini tashkil etish va boshqarish vositalari va axborot 
vositalariga bolinadi.
0 ‘quv jarayonidagi vazifasiga 
ko‘ra ta’lim vositalari 
kommunikatsiya (muloqot) va o‘quv ishlari vositalariga tasnif 
etiladi. 0 ‘quv ishi vazifa, muammo, masalalami hal etish, turli 
mashqlami 
bajarish jarayonidir. 
Ta’lim - kommunikatsiya 
(muloqot) o ‘qituvchi va o‘quvchilaming o ‘quv faoliyati sanaladigan 
kommunikativ-faoliyatli jarayon. Kommunikatsiya - bu kodlash 
(
0‘qituvchi 
nutqidagi 
atamalarda), 
uzatish 
(yozilish) 
va 
o‘quvchilaming axborotni qabul qilishi (tushunish va dastlabki eslab 
qolish).
Didaktik vositalar his qilish, sezish uchun foydalanishiga k o la
ham tasnif qilinadi. Bunday bogliqlikka ko‘ra didaktik vositalar 
vizual (ko‘rish) - haqiqiy(original) narsalar yoki turli obrazli 
ekvivalentlari, diagrammalar, kartalar; audial(eshitish) - radio, 
magnitofon, musiqa asboblari; audioizual(ko‘rish-eshitish) - ovozli
103

---

filmlar, televidenie, kompyuterlar, didaktik mashinalar, elektron 
darsliklar.