TƏBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

Həzmi    tənzimləyən  bitkilər.  Həzmi  yaxşılaşdırmaq  üçün    ilk    növbədə    acı    dada    malik    
dərman    bitkilərindən  istifadə    edilir.  Bu  bitkilərin  tərkibində    acı  dada    malik    azotsuz    zəhərli  ol-   
mayan  qlikozidlər  vardır.  Acı    maddələr    dad  sinirlərinin  uclarını  qıcıqlandırır,  mədə  şirəsinin  ifra-    zının 
və    iştahanın  artmasına  səbəb  olur.  Qidanın    mədədə    həzmini  yaxşılaşdırır,  bağırsaqda  baş              verən 
çürümə  proseslərini  zəiflədirlər. 
Gicitkan  yarpağı  –  Herba    Urtica.  Tərkibində  Rutisin  qlikozidi,  K  vitamini,  karotin  və  
riboflavin,  askorbin,  pentoten,  foli  turşusu,  tanidlər,  nişasta,  xlorofil  vardır.  Gicitkan    polivitamin 
maddəsi    kimi  donuz    və    quşların    yemləndirilməsi  üçün    qiymətli  qidadır.  Mədə  -  bağırsaqların  motor  
və    sekresiyasını  oyadır,  iştaha  və    həzmi  yaxşılaşdırır,  donuz  və    quşların  boy    inkişafını  və    diri  
çəkisini  artırır.  Bu  heyvanlarda    avitaminozlar  zamanı  həzmi  yaxşılaşdırmaq,  boy  inkişafını  və  çəkini 
artırmaq  üçün  verilir.  Eləcə  də    başqa    heyvanlarda  həzmi  və    iştahanı  artırmaq  üçün    işlədilə    bilər. 
Gicitkən  bitkisi  yaşıl  halda    doğranılaraq  yemə  qarışdırılır,  cücə  və  donuzlara    yedirdilir.  Qurudulmuş  
gicitkan  yemlə   qarışdırılaraq  istifadə   edilə   bilər. 
Boymadərən  (  qanotu  )  –  Herba    Millefoli.  Boymadərən  (  min  yarpaqlı  )  otunun  tərkibin  də  
axillein  qlikoalkoloidi,  efir  yağları,  aşılayıcı  maddələri,  C  və  K  vitaminləri,  karotin,  fitonsidlər       
vardır.Bitkidə    olan  efir  yağları  mürəkkəb  tərkiblidir.Mədə    motorikasını  və  sekresiyasını  güclən    dirir, 
mədə  -  bağırsaq  əzələlərinin  tonusunu  qaldırır,  qanı  bərpa  edir,  iltihablar  və  sıxılmalar  əleyhinə    işlədilir. 
Həzmi  yaxşılaşdırır,  mədə  -  bağırsaq  əzələlərinin  tonusunu    artırır,  mədə  -  bağırsaq  xəstəliklərində  
işlədilir.  Bağırsaq  və    balalıqda  qanaxmalar  olduqda    tətbiq    edilir.  Bitki    quru  halda    və    ya    dəmləmələr 
şəklində   yemə  qatılaraq   verilir  [2,  s. 286  – 287].   
İşlədici    təsirə    malik    bitkilər.  Bu  bitkilərdən  hazırlanmış  dəmləmələr,  cövhərlər  və ekstraktlar  
bağırsaq  əzələlərinin  tonusunu    artırır,  onun  hərəki  qüvvəsini  qaldırır  ki,  bu  da    eyni    zamanda    işlədici 
təsir  göstərir. 
Əzvay  –  Aloe.  Əzvay    bitkisinin  şirəsini  qurudaraq    əldə    edilir.  Tərkibində  antraqlikozidlər 
vardır  ki,  bağırsaqlarda  parçalanaraq  emodin  və    aloinə  çevrilir  ki,  bunlar  da    reseptorları  qıcıqlandıraraq 
işlədici  təsir    göstərir.  İşlədici  təsiri  12  -16    saatdan    sonra  başlayır,  preparatın  təsiri  yoğun    bağırsaqlara 
daha    güclü  olur.  Az    dozalarda    iştahanı    artırır,  həzmi  yaxşılaşdırır.  Ən  çox    at      lara  qəbizlikdə, 
bağırsaqların  tutulmalarında,  qaz  toplanması    zamanı    işlədilir.  Qaramalın  timpani-        yalı    atoniyasında  
ruminator    maddə    kimi  təyin    edilir.  Əzvayın  spirtdə    məhlulu  antiseptik    mad-    də    kimi  yaraları 
qurudaraq    sağalmanı  tezləşdirir.  Eləcə  də    yanmalarda,  yataq    yaralarında,  sulu  ekzemalarda    müalicə 
məqsədilə   təyin   edilir  [3]. 
Rəvənd    kökü  –  Radix  Rhei.  Bitkinin  kökü  və  gövdəsində    antraqlikozidlər,  tanoqlikozid-      lər  
və  s    maddələr    vardır.  Az    dozalarda    ağız  və    mədənin  selikli  qişalarının  reseptorlarını  qıcıq-   
landıraraq  iştaha  əmələ  gətirir  və    həzmi  yaxşılaşdırır.  Bitkidə    olan  tanoqlikozidlər    parçalanaraq    
rəvənd    aşlayıcı  maddələr    və    turşular  əmələ  gəlir  ki,  bunlar  da    öz    növbəsində,  büzüşdürücü    tə  -     sir  
göstərir.  Yoluxucu    xəstəliklərdə,  ishallar  zamanı  şirə  ifrazını  və    peristaltikanı    azaltmaq  məq-          sədilə  
işlədilir.  Rəvəndin  yüksək  dozalarından    antraqlikozidlər    pa
rçalanaraq  emodin  və  xrizofon    
turşularını  əmələ  gətirir  ki,bunlar  da  bağırsaqları  qıcıqlandıraraq  işlədici  təsir  göstərir.  Təsiri  7-10         
saatdan    sonra    başlayır  və    uzun    müddət    davam    edir.  Bundan    başqa,  rəvənd    yoluxucu  olmayan      
ishallar   zamanı,  qəbizlikdə  dəmləmələr  şəklində   işlədici  kimi  tətbiq   edilir   [4]. 
Səna    yarpağı  –  Folium  Sennae.  Tərkibində  rein  antraqlikozidləri,aloye  –  emodin  və  üzvi 
turşular  vardır.Bitkinin  yarpaqları  bağırsaqlarda  aqlikonlara  parçalanaraq  selikli  qişaları  qıcıqlan-     
dırır    ki,bu  da    zəif    işlədici  təsir    göstərir.Dəmləmələri  və    hazırlanmış    aşları  zəif    işlədici    kimi        
qəbizlikdə   və  bağırsaqların  tutulması   zamanı   istifadə   olunur  [2, s 290 – 292]. 
Büzüşdürücü    təsirə  malik  bitkilər.  Büzüşdürücülərin    tərkibində    olan    tanidlər    zülal        
hüceyrəsilə  birləşərək  albuminatlar  əmələ  gətirir,  selik  qişaları  və    yaralar    üzərində    nazik  pərdə-   
nin    əmələ  gəlməsinə  səbəb    olur  ki,  bunun    nəticəsində    reseptorların  qıcıqlanmasını  azaldır.               
Bitki  tərkibli  büzüşdürücü    vasitələr  açıq  yaraların  sağalma  prosesini  sürətləndirir,  iltihabi  proses-     
lərin  qarşısını  alır,  yaralardan  mayenin  sızmasını  tezləşdirir. 
Palıd    qabığı  –  Cortex  Quercus.  Palıd  ağacının  cavan  zoğlarının  və  budaqlarının  qabığın-    
dan    hazırlanır.  Tərkibində  15  –  20  %    tanin,hallov  turşusu  və  nişasta  vardır.  Palıd  qabığı  büzüşdü-   
rücü,  qan  dayandırıcı    və    iltihablar  əleyhinə  təsirə    malikdir.  Antibiotik  və  sulfanilamid    preparat-    

- 164 - 
ları    ilə    işlətdikdə    preparatların  təsiri  güclənir.  Dəmləmələri  (1:10)  bağırsaq  və    mədənin    iltiha  -      
bında,  onun    qanaxmaları  zamanı    işlədilir.  Eləcə  də    ağız,  burun,udlaq  xəstəlikləri  zamanı    selik           
qişalarını    yumaq    üçün    istifadə    edilir.  Dəmlənmiş  məhlulları  xaricə    (1:15)    yanıqları  və    dərinin    
sulu   yaralarını  yumaq 
məqsədilə   tətbiq   edilir  [2,  s  294]. 
İlanotu  kökümsov  gövdəsi  –  Rhizoma  Bistortae.  İlanotu    bitkisinin  kökümsov  gövdəsin-      də  
20  –  25  %  tanidlər,  nişasta,  karotin  və    halloy  turşusu  vardır.  Bitkinin  tərkibində    olan  maddələr    
büzüşdürücü,  qan    dayandırıcı    və    iltihablar  əleyhinə    təsir  edir.  Halloy    turşusu    dispepsiya  və    di-   
zenteriya  mikroblarından  əmələ  gələn  iltihabi  proseslər  əleyhinə  və    yaralarda  yaxşı  səmərə  verir.         
 
Ödqovucu    təsirə  malik  bitkilə r.    İltihablar    əleyhinə    işlədilən    maddələr    qaraciyərin           
fəaliyyətini   bərpa edir,  öd  yollarını  yaxşılaşdırır,  öd ifrazını   gücləndirir.   
 Qarğıdalı    saçağı  –  Stiginata  Meydis.  Yetişmiş  qarğıdalı    qıcasının  saçaqlarından  və  göv-    
dəsindən    hazırlanır.  Saçaqların  tərkibində  etiqmasterol,  sistosterol,  efir  yağları,  C  və  K  vitaminləri,  
eləcə  də    acı  qlikozidlər  və    alkoloidlərin  izi  vardır.  Sidik    və    ödqovucu    məqsədlə    qaraciyərin  və      öd  
kisəsinin  iltihablarında  və    sidik  yolları    xəstəliyində    müalicə    məqsədilə  işlədilir.  Südün  ifra-      zını  
artırdığı    üçün    süd    verən    xırda    və    iribuynuzlu  heyvanlara  verilir.  Saçaqların  dəmləmələri          yemlərlə  
birlikdə   verilir.   
Solmazçiçəyi    qönçələri  –  Flores  Helichrysi  arenari.  Bitkinin    tərkibində    efir    yağları,          acı  
maddələr,  flavonoidlər,  qlikozidlər,  karotin,vitamin  K  və  C    vardır.  Qaraciyərin  işini  yaxşılaşdı-      rır,  öd  
əmələ  gəlməni  gücləndirir  və    mədəaltı    vəzinin  fəaliyyətini    yaxşılaşdırır.  Qaraciyər  xəstə-      liyində  
ödqovucu,  eləcə  də  öd    kisəsinin  və    onun    axarlarının    xəstəliyində    tinkturası    və    ekstraktı    işlədilir  [  2, 
s  304 – 305]. 
Baytarlıq    praktikasında    xəstəliklərin  müalicə  və    profilaktikasında    daha    yüksək    effektivliyə  
malik    dərman    bitkiləri  aşkarlanmaqdadır  ki,  bu  da    kimyəvi  –  terapevtik    vasitələrə    nisbətən    ucuz  
başa  gəlir.        
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
  Ağayeva  E.Z.  Azərbaycanda    heyvanların  müalicəsində    istifadə    edilən    dərman    bitkilərinin 
etnobioloji   əsasları  Biol.  üzrə fəlsəfə  dok  ...dis ... avtoref. Bakı,  2013,  26  s. 
2.
 
  Cabarov  C.Ə. Farmakologiya  və  reseptura. Bakı,  1998,  s. 384 
3.
 
  Məhərrəmov  S.H.,  Məmmədli  T.B.,  İbadullayeva    S.C.  Naxçıvan  Muxtar    Respublikasının  dağlıq 
ərazilərinin  yem bitkiləri.  Bakı,  2015,  s  168  – 182 
4.
 
  Qasımov  H.Z.  Baytarlıq    təbabətində    istifadə    edilən    dərman    bitkiləri  /  Baytarlıq  təbabəti  və  ərzaq 
təhlükəsizliyi:  Problemlər  və  perspektivlər.  Beynəlxalq  Konfrans    materialları.  Naxçıvan,  Qeyrət,  2014, 
s. 72 – 76  
ABSTRACT 
                                                                                               Fezi  Ibadov, Seyidli  Mirmahmud 
Medicinal  herbs  used  in  diseases  of the  digestive  system in veterinaru medicine  
 
The    article  was    devoted    used    in  diseases of  the digestive  system of  farm  animals astringent, 
laxative   choleretic  and  improve   digestion   medicinal  herbs.   
 
РЕЗЮМЕ 
                                                                                       Фези  Ибадов, Сейидли  Мирмахмуд 
Лекарственные  растения  применяемые  при  зоболеваниях пищеварительной           
                                     
системы в  ветеринарной  медицине  
 
Статья      посвящено    применяемым    при    заболеваниях    пищеварительной    системы                 
сельскохозяйственных    животных    вяжущим,слабительным    желчегонным  и  улучшаюшим         
пищеварение   лекарственным   растениям.                                                                                                      
 
               
             
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent H.Hüseynov
 
 
 
 

- 165 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
METODİKA 
ЗЯРЮВШЯН БАБАЙЕВА   
     бабайева_з@йащоо.жом 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:  317 
АЛИ ВЯ ОРТА  МЯКТЯБЛЯРДЯ ЙТТ, 
ИНТЕРАКТИВ  ТЯЛИМИН ТЯТБИГИ ВЯЗИЙЙЯТИ 
 
 
Ачар сюзляр:  ИКТ, Е-леарнинг, анимасийалы диаграм, мултимедиа програмлары 
 
Key words:  ICT, e-learning, animated diagram, multimedia programs 
 
Ключевые слова: ИКТ, Е-леарнинг, анимационный диаграм, программ мултимедиа 
 
  
Hazırda  ali  məktəbdə  биолоэийаныn tədrisi  zamanı  YTT  və interaktiv  üsullardan  daha çox 
istifadə  etmək  imkan  vardır.  Auditoriya  üçün  insan  orqanизминиn kitabda,  tabloda,  modellərdə 
quruluşunu  öyrənməkdən  başqa, иллцстрасийалы slayd,  yaxud  videofraqmentlərdən  yığılmış 
multimedialı  təqdimatların  nцmayişi  daha  cəlbedicidir.  Щяр  щансы фяннин тядрисинини мулти-
медиалардан истифадя иля щяйата  кечирмяк тядрис просесини даща мараглы едир. Бундан 
башга,  тялябялярин сярбяст ишляринин мултимедиа иля щазырланмасы тапшырыьы да 
онлары ахтарышлар  апармаьа, тядгигатчылыьа  истигамятляндирир ки, бу  да биликлярин 
дяринляшдирилмяси, йаддагалманын узадылмасы вя биликляринин тятбигиндя ясас фактор-
лардан биридир. 
 ЙТТ-нын  тятбиги  перспективляриндян  бири  дя  будур  ки,  эянж  нясил  информасийа 
технолоэийаларыны  йахшы  билдикляриндян  дейилян  вя  эюстярилян  йени  методиканы  тез 
мянимсяйирляр.  Мцхтялиф  просеслярин,  нятижялярин  щесабланмасы  заманы,  дярслярин 
щазырланыб  нцмайиш  етдирилмясиндя,  эюстярижилярин  мцяййянляшдирилмясиндя 
истифадя  олунан  анимасийалы  диаграмларын  щазырланмасы  ашаьыдакы  кими  олур:  Повер 
Поинт,  Оомфо,    Rich  Chart  Live  програмы  (жанлы  интерактив  диаграм)  васитясиля 
анимасийалы  диаграмларын  щазырланмасы;  диаграмлары  онлайн  вариантда  йарадыб  флеш 
форматында  тягдимата  дахил  етмяк,  йахуд  тягдимат  щалында  сахламаг  мцмкцндцр.  Бундан 
башга,  Office Timeline  програмынын кюмяйи иля хронолоъи графикляр  гурмаг  да олар.  
Артыг  10  иля  йахын  дюврдя  али  вя  орта  мяктяблярин  заман-заман  информатлаш-
дырылмасына,  сон  иллярин  бу  сащянин  дурмадан  инкишафына  бахмайараг,  апардыьымыз 
тядгигатлар нятижясиндя мцяййянляшдирилмишдир: 
-  Юйрянянлярин  мултимедиа  програмлары  истигамятиндя  бажарыгларынын  форма-
лашдырылмасы истигамятиндя лазыми ишляр эюрцлмямишдир; 
-  Педагог  вя  методистлярин  бу  сащядяки  бошлугларын  долдурулмасы  цчцн 
фяалиййяти гянаятбяхш  дейилдир; 
-  Биолоэийанын  тядрисиндя  елми биликлярин чатдырылмасы мягсядиля мулти медиа 
програмларынын тякмилляшдирилмясиня тяшяббцс  эюстярилмямишдир; 
-  Мултимедиа  програмларынын  щазырланмасында  ишин дидактик мащиййяти, функ-
сийасы вя шяртляри ишлянмямишдир; 
- Тящсил сащясиндя метод, прийом, интерактив тялимин интернет ресурслары вя ЙТТ 
васитясиля тятбиги щяля  дя щялл  олунмамыш  галыр; 
- Мултимедиа програмларынын биолоэийанын тядрисиндя тятбиги проблемляри  щяля 
дя щяллини эюзляйян вя хцсуси тядгигатлар  апарылмасыны тяляб едян проблемлярдяндир. 
Тядгигатымызын  мягсяди  али  вя  орта  мяктяблярдя  мцхтялиф  васитялярля  (ЙТТ, 
интерактив тялим) биолоэийанын тядриси просесинин сямярялилийинин артырылмасы олса 

- 166 - 
да,  долайысы  иля юйрянянлярдя ялдя етдийи биликлярля щям дя саьлам щяйат тярзи кечир-
мяйи  формалашдырмагдыр.  Биолоэийа  курсунун  мцхтялиф  сащялярини  юйрянян  шаэирд 
щейван,  битки,  инсан  вя  тябиятин  гаршылыглы  ялагясини анлайыр, йашамаг уьрунда мцба-
ризянин  формалары  она  щяйатынын  бцтцн  мярщяляляриндя юзцнцинкишафа, юзцнцтящси-
ля  истигамятляндирир,  инсан  бюлмясиндя юз организми, инсанын саьламлыьы цчцн лазым 
олан  шяртляри  вя  с.  юйрянир.  Бцтцн  бунлар  юз  сямярясини  о  заман  нязяря  чарпдырыр ки, 
тядрис  просеси  мцасир  тялим  технолоэийаларындан  истифадя  ясасында  йени  интерактив 
тялимля  тяшкил  олунсун.  ЙТТ-нын  биолоэийанын  тядрисиня  санки  зярури  васитя  кими 
тятбиги  биолоэийанын  дяриндян  юйрянилмясиня,  тябиятя  мящяббят  йаратмаьа, 
шаэирдлярдя  саьлам  щяйат  тярзиня  мараг  вя  истяйин  формалашмасына  шяраит  йаратмыш-
дыр.  Шаэирдлярдя  сaьламлыг  эюстярижиси,  ону  гиймятляндирмяк  бажарыьы,  риск  фактору 
вя  юзцнц  мящв  етмяйя  апаран  давранышлар,  саьламлыьа  шцурлу  мцнасибятин 
формалашмасы,  саьлам  щяйат  тярзи  нормаларына  нязарят  мотивасийасынын  йарадылмасы 
зярури  шяртдир. Бунун цчцн мцхтялиф информасийа мянбяляриндян истифадя бажарыглары 
формалашдырылмалыдыр. 
Информатлашдырма  иля йанашы, йени тящсил ислащатларынын интерактив тялимин 
биолоэийанын  тядрисиндя  тятбиги  дя  йцксяк  сямяря  верир. Сямярялилийи мцгайисяли шя-
килдя  йохламаг  цчцн  бelə  bir  eksperiment  etdiк:  biologiya  ixtisasının  ЫЫ  курс  tələbələri 
interaktiv  təlimlə  III  kursda  BTM  fənnində  tanış  olacaqları  halda  onlara  kollokvium  suallarını  Blum 
taksonomiyası  strategiyasının  quruluşunda  hazırladıг.  Ади  гайдада  олан  сuallara  adətən  yaxşı 
cavab  verən  tələbələr  yeni  üsulla  hazırlanmış  sualları  cavablandırмагдa  чятинлик  чякдиляр: 
сualların  çox  çətin  olduğunu  bildirdilər.  Eyni  sualları  III  kurs  tələbələrinə  verdikdə  orta,  yaxşı,  əla 
olmaqla  müxtəlif  cavablar  aldıq.  Beləliklə,  analiz-sintez  etmə,  sərbəst  mühakimə  yürütmə 
qabiliyyətinin  interaktiv  üsullarla  yaraнıb  inkişaf  etdirilməsi  təcrübələrдə  daim  özünü  təsdiqləyir. 
On  illik  tədqiqatlar  zamanı  bir  məqam  da  diqqətimiзи  çəkdi:  riyaziyyatdan  güclü  olan  şagird  və 
tələbələr  dərs  zamanı  fərqli  mühakimə  yürüdərək  məntiqli  fikirlər  bildirir,  tənqidi  təfəkkürü,  analiz-
sintez  qabiliyyəti  digərlərindən  üstün  olur.   
Юз  сямярясини  тясдигляйян  информатлашдырма  просесиндян  фяргли  олараг,  дцнйа 
юлкяляринин  сынагдан  чыхарыб  имтина  етдийи  бир  чох  методлар  вардыр ки, зян нимизжя, 
бу 
мясяляляря 
йенидян 
бахылмалы, 
сямярялилийи 
йохланмалы, 
эюстярижиси 
олмайанлардан  имтина  едилмялидир.  Бцтцн  щалларда  истянилян  йенилийин  кцтляви  тят-
бигиня  башламаздан  яввял  тяжрцбя цчцн йохланылмалы, сямярялилийи ясасландырылмалы 
вя  тясдиглянмялидир.  Бу  щалда  йениликлярин  тятбиги  жямиййятя  файда  веря  биляр.  Якс 
щалда  чякилян  зящмятляр  щядяр  эедяжяк  вя  файдасыз  йениликлярдян  эеж  дя  олса  имтина 
едиляжякдир. 
Сон  иллярдя  проблемля  баьлы  апарылмыш  тядгигатлар  эюстярир  ки,  тящсилин  мо-
дернляшдирилмяси  –  ЙТТ-дан  истифадя,  интерактив,  конструктив  тялим  тядрис  просесини 
стимуллашдырыр,  биликлярин  ящатяли  верилмясиня  шяраит  йарадыр.  Тящсилин  модерн-
ляшдирилмясинин  ясас  мягсяди  она  йени  кейфиййят  газандырыб  йени педагоъи нятижяляр 
газандырмагдыр.  ЙТТ  ясасында  йени  тящсил  мцщитинин  формалашдырылмасы 
биолоэийанын  тядрисиндя,  онун  методик  ясасынын  айдынлашдырылмасында,  йени  нясил 
мцяллимлярин  щазырланмасында  пешякарлыг  нятижяляриня  йени  тялябатын  яксидир. 
Електрон  тялим  ресурсларынын  дидактик  имканларынын  анализи  информасийа  тялим 
мцщитинин  щяйата  кечирилмяси  проблеминин  щяллиня  истигамятлянмишдир.  Бир  чох 
тядгигатларда  информасийа  коммуникасийалы  тялим  мцщитинин  принсип  вя  гурулушу, 
онун хцсусиййятляри вя мащиййятинин ачылмасыны, тядрис просесиндя йери вя щяжминин 
эюстярилмясини  нязярдя  тутур.  Бизим  мягсядимиз  дя  ЙТТ  вя  интерактив  тялимин 
биолоэийанын  тядрисиндя  тятбиги  перспективлярини  вя  йени  методикасыны  ишляйиб 
щазырламагдыр.  Йени  методиканын  али  вя  орта  мяктяблярдя  тятбигинин  тяшкили 
тяжрцбясинин мцгайисяли юйрянилмяси ишин мащиййятиня айдынлыг эяти рир. Сон илляр 
тябият  елмляринин  тядрисинин  ЙТТ  иля  тяшкили  –  тялимин  йени  васитяси  кими  гябул 
едилмиш  вя  бу  тяшкилетмядя  мцасир  дцнйаэюрцшлц  мцяллимлярин  ямяйи  хцсусиля 

- 167 - 
тягдирялайигдир. 
Чцнки 
инновасийа-технолоъи 
реъим 
тялябя 
микромцщити 
йарадыжылыьынын реаллашмасы васитяси ролуну ойнайыр. Буну бир чох цсулларла щяйата 
кечирмяк  мцмкцндцр:  виртуал  конфранслар,  викториналар,  видеодярсляр,  онлайн 
конфранслар,  дебатлар,  суал-жаваб,  мцзакиря  вя  с.  Зяннимизжя,  ЙТТ-нын,  Болонийа 
просесинин  тялим  просесиндя  тятбиги  истигамятиндя  щяйата  кечирилян  ян  мцщцм 
амиллярдян  бири  дя  тялябя,  маэистр  вя  мцяллимлярин  мобиллийидир.  Бу,  истянилян  анда 
дцнйанын  мцхтялиф  йерляриндя  тящсил  алыб-вермяйя  шяраит  йаратмагла,  щям  дя  анында 
интернет  васитясиля  тяляб  олунан аудиторийайа эириш имканынын йарадылмасыдыр. Беля 
ки,  ХХЫ  яср  тящсил  консепсийасында  юзцня  йер  тутан  Е-леарнинг  (електрон  тящсил) 
юйрянянлярин билийинин кейфиййятинин йцксялдилмяси васитяляриндян бири кими артыг 
бир  чох  университетлярдя  старт  эютцрмякдядир.  Жянуби  Корейа  тяжрцбясиня  ясасян  вир-
туал  юйрянмя,  онлайн  дярсляр,  видеодярслярин  йазылышы  вя  тягдиматларын  електрон 
вариантда  тяклиф  олунмасы  заманын  тялябидир  вя  юзцнц  доьрултмушдур.  «Мцасирляшмя 
вя  инновасийалы  инкишаф  ХХЫ  ясрдя  Русийанын  рягабятя  давамлы  жямиййят  олмаьа 
имкан  йарадыр  ки,  бу  да вятяндашлара лайигли щяйат тямин едир»- фикри бирбаша мянасы 
иля там бир абсурддур. Долайысы иля бу йолла жямиййятдя йцксяк инкишафа чатмаг шансы 
даща чохдур- дейя билярдиляр. Санки информасийалы жямиййят Русийанын бцтцн эялмиш-
кечмиш  проблемлярини  щялл  едиб  рус  вятяндашыны  мювжуд  негатив  вярдишлярдян,  мил-
лятчиликдян  хилас  етмяк  миссийасыны  щяйата  кечирир.  Щалбуки  мцасир  технолоэийалар, 
инновасийалар  эяляжяк  кадрларын  йетишмяси  цчцн  трамплин  ролу  ойнайыр.  Бу  ресурслар 
пешякар,  йениликчи  педагог  ялиндя  биликляря  чатмаг  цчцн  ачар,  диэярляри  цчцн  дярс 
просесини  хаоса  дюндярмяк,  тянбяллик  цчцн  васитядир. Бир чох арашдырмаларда електрон 
тящсил модулунун цстцнлцкляриндян, биолоэийанын тядрисиндя тятбиги перспективлярин-
дян  бящс  олунса  да,  бу  просесдя  мцяллимин  щансы  вязифяни  дашыйажаьы,  иш  принсипи, 
план-методикасы  эюстярилмямишдир.  Али  мяктябдя  тялябялярин  педагоъи  тяжрцбяйя 
щазырлыьы  дюврцндя  орта  мяктяблярдя  кечяжякляри  биолоэийа  дярсляринин  ЙТТ-дан 
истифадя  заманы  фяалиййятлярини  щансы  истигамятдя  гуражаглары  барядя  тяли-
матландырдыг: 
 
С.
С. 
Дярслярин 
мювзусу 
Компцтер 
аваданлыглары 
Програм тяминаты 
 
Ижра 
йери 
Компцтер 
авад.ры 
Истифад
я нювц 
Програм 
тяминаты 
Истифадянин 
нювц 
1.  Ганын 
физиолоэий
асы  
Мцяллими
н шяхси 
комп., 
интерактив 
лювщя, 
(МИМИО) 
да ола 
биляр 
Мулти-
медиа  
Мцяллимин 
мювзуйа 
уйьун Повер 
Поинтля 
тягдиматы. 
Щот Пототос 
програмында 
кроссворд 
Бюйцк екранда 
мцяллимин 
мцщазиряси 
фонунда  бцтцн 
синиф цчцн 
нцмайиш. 
Шаэирдл. групла 
иши 
Биолоэи
-йа 
кабиняс
и 
2.  Мяркязи 
синир 
системинин 
гурулушу  вя 
функсийала
ры 
Мцяллими
н шяхси 
комп., 
интерактив 
лювщя, 
(МИМИО) 
да ола 
биляр 
Мулти-
медиа 
Мцяллимин 
мювзуйа 
уйьун Повер 
Поинтля 
тягдиматы. 
Мирох Тест 
програмында 
тестлярин 
щазырланыб 
нцмайиши 
     
Бюйцк екранда 
мцяллимин 
мцщазиряси 
фонунда  бцтцн 
синиф цчцн 
нцмайиш. 
Шаэирдлярин 
сярбяст ишляри 
цчцн 
тапшырыглар 
Смарт 
аудито-
рийа, 
компц-
тер 
синфи 
 

- 168 - 
ЙТТ-дан  истифадяни  якс  етдирян  жядвялдян  эюрцндцйц  кими,  мювзу  информасийа 
технолоэийалардан  истифадя  едиб  тягдимат  щалында  юйрянянляря  чатдырыла  биляр, 
онлары тядрис просесиня жялб етмяк цчцн мцхтялиф  тапшырыглар вермякля мянимсямянин 
сявиййясини  щям  йцксялтмяк,  щям  дя  йохламаг  олар.  Експеримент  дярсляриндя  истифадя 
етдийимиз  бу  цсуллар  щямишя  юз  сямярялилийи  иля  фярглянмишдир.  Бундан  башга, 
педагоъи  тяжрцбяляр  вя  мяктяблярдя  апардыьымыз  дярсляр  заманы  орта  мяктяблярдя  ша-
эирдляр  вя  мцяллимлярля  даща  чох  тямасда  олмаьымыз  йени  методикаларын  щям  тятбиги 
истигамятиндя  тякмилляшдирмяйя,  щям  дя  диэяр  мцяллим,  тялябя,  шаэирдляря  юйрянмяк 
цчцн шяраит йаратмыш олдуг.