TəBİƏTDƏN İSTİfadəNİN İQTİsadi VƏ ekoloji problemləRİ

Meşə resurslarının coğrafi yayılması 
Cədvəl 1.7 
Regionlar 
Meşə sahəsi 
mln.ha 
Meşə örtüyünün sahəsi  Meşəlik %-lə 
Oduncaq 
ehtiyatı, 
mlrd.m
3
 
Bütöv, 
mln.ha 
Adambaşına 
ha 
MDB 
940 
755 
2.2 
35 
84 
Avropa 
195 
150 
0.3 
27 
19 
Asiya 
660 
500 
0.2 
19 
55 
Afrika 
1140 
545 
0.9 
18 
56 
Şm.Amerika 
750 
455 
1.7 
25 
53 
C.Amerika 
1260 
970 
2.2 
48 
110 
Avstraliya  və 
Okeaniya 
180 
70 
0.5 
9 
7 
Dünya üzrə 
5125 
3445 
0.6 
27 
348 
 

---

 
- 52 - 
 
Cədvəldən  göründüyü  kimi  ayrı-ayrı  regionlarda  meşə  ilə  təminat  olduqca 
müxtəlifdir. Burada C.Amerika ilə  MDB ölkələri xüsusilə fərqlənirlər. Bu fərq istər 
adambaşına,  istərsə  də  oduncaq  ehtiyatına  görədir.  Meşə  resurslarının  coğrafi 
yayılmasında  maraqlı  cəhətlərdən  biridə  onların  qurşaq  şəklində  yerləməsidir. 
Bütövlükdə  götürüldükdə  iki  iri  qurşaq  –  şimal  və  cənub  qurşaqları  vardır.  Şimal 
meşə  qurşağı  enli  kəmər  kimi  Şimali  Amerikadan  Avrasiyanın  şimalına  kimi  geniş 
bir  ərazini  əhatə  edir.  Burada  əsasən  iynəyarpaqlı  ağaclar  üstünlük  təşkil  edir.  Bu 
qurşaq  daxilində  Rusiya,  Kanada,  ABŞ,  İsveç,  Finlandiya  daha  çox  fərqlənir.  Bu 
ölkələr dünya meşə sənayesində həmişə aparıcı mövqeyə malik olmuşlar. Şimal meşə 
qurşağının sahəsi 2 mlrd. ha-dır. Iynəyarpaqlı ağacların xüsusi çəkisi 67%, qarışıq və 
enliyarpaqlı  meşələrin  isə  33%-dir.  Təbii  şəraitin  xüsusiyyətlərinə  uyğunlaşan 
meşələrdə ağacların inkişafı olduqca zəifdir. Cənuba doğru inkişaf və artım tədricən 
çoxalır. 
 
Cənub  meşə  qurşağının  da  sahəsi  2  mlrd.  ha-dır  və  ağaclarının  97%-i 
enliyarpaqlı  ağaclardan  ibarətdir.  Burada  bol  günəş  enerjisi  və  yağıntıların  bolluğu 
şəraitində ağacların həm inkişafı sürətlidir, həm də hər hektara düşən ağacların sayı 
çoxdur.  Bu  qurşaqda  Braziliya,  Surinam,  Qayana,  Qabon,  Konqo  Demokratik 
Respublikası, Papua-Yeni Qvineya kimi ölkələr həm meşə sahələrinin böyüklüyünə, 
həm də meşəliyin göstəricilərinə görə fərqlənir.  
 
Meşə  sənayesinin  inkişafına,  meşə  materiallarından  istifadəyə  görə  uzun  illər 
şimal meşə qurşağı fərqlənmiş, Kanada, ABŞ, Finlandiya, Rusiya kimi nəhəng meşə 
ehtiyatlarına  malik  ölkələr  liderlik  etmişlər.  Dünya  üzrə  meşə  materialları  tədarükü 
1965-ci  ildə  2  mlrd.  kub.  metr,  1985-ci  ildə  3.1  mlrd.  kub.  metr,  1990-cı  ildə  3.4 
mlrd.  kub  metr  təşkil  etmiş,  sonrakı  illərdə  də  təxminən  sabit  olmuşdur.  Son  illər 
qiymətli  oduncağa  malik  olan  cənub  meşə  qurşağının  rolu  artmış,  şimalı  ötüb 
keçmişdir.  Inkişaf  etməkdə  olan  ölkələr  ağac  tədarükünü  artırmışlar.  Bu  gün  ABŞ, 
Kanada,  Finlandiya  və  İsveçi  arxada  qoyan  Braziliya,  Hindistan,  İndoneziya, 
Nigeriya,  Konqo  Demokratik  Respublikası,  Efiopiya,  Malayziya  meşə  tədarükünə 
görə  fərqlənməkdədirlər.  Kağız  və  karton  istehsalına  görə  ABŞ,  Çin,  Yaponiya, 

---

 
- 53 - 
Kanada,  AFR,  adambaşına  istehsalına  görə  isə  Finlandiya,  İsveç,  Kanada,  Norveç, 
Avstriya daha çox fərqlənir. 
 
Meşələrdən  səmərəsiz  istifadənin  nəticəsi  göz  qabağındadır.  Belə  ki,  vaxtıilə 
yer  səthinin  56%-i  meşə  ilə  örtülü  olmuşdur,  yəni  ümumi  sahəsi  kolluqlarla  birlikdə 
75  mlrd.  hektar  olmuşdur.  Bu  gün  meşəliyin  sahəsi  təxminən  iki  dəfə  azalmışdır. 
Cəmiyyətin,  mədəniyyətin,  elm  və  texnikanın  sürətli  inkişafı  meşə  sahələrinin  də 
sürətlə  azalmasına  səbəb  olmuşdur.  Bu  ilk  növbədə  kənd  təsərrüfatına  yeni-yeni 
torpaq 
sahələrinin 
cəlb 
olunması,  yeni  sənaye  sahələrinin  yaradılması, 
infrastrukturların, şəhərsalmanın genişləndirilməsi və s. ilə əlaqədardır.  
 
Son  onilliklərdə  meşə  sahələrinin  azalması,  kor-təbii  meşə  qırımlarının 
çoxalması,  cənub  meşə  qurşağında  özünü  daha  qabarıq  göstərir.  Belə  ki,  cənub 
meşələrinin qiymətli oduncağı dünya bazarında qiymətli olub, alıcıların diqqətini cəlb 
etmiş,  meşəsalma  tədbirləri  isə  həyata  keçirilməkdədir.  Şimal  meşə  qurşağında, 
xüsusilə  də  Avropa  ölkələrində  meşəsalma  tədbirləri  sürətlənmiş,  daha  məhsuldar 
süni  meşələrin  yaradılmasına  başlanılmışdır.  Bu  meşələrin  ümumi  sahəsi  4  mln. 
hektarı  ötmüşdür.  Bir  çox  avropa  ölkələrində,  şm.Amerika  və  Çində  oduncaq 
istehsalının həcmi  tədarükdən çoxdur. Cənub meşə qurşağı 70-dən çox ölkəni əhatə 
edir  ki,  bura    əsasən  həmişəyaşıl  tropik  meşələr  daxildir  ki,  onlar  bütün  tropik 
meşələrin  üçdə  iki  hissəsini  təşkil  edir.  Bu  meşələrin  də  təxminən  dörddə  üçü 
Braziliya, İndoneziya, Konqo Demokratik Respublikası, Peru, Kolumbiya, Hindistan, 
Boliviya,  Papua-Yeni  Qvineya,  Venesuela  və  Myanma  kimi  ölkələrin  ərazisindədir. 
BMT-nin hesablamalarına  görə hər il orta hesabla 15 mln. hektar tropik həmişəyaşıl 
meşə sahəsi məhv edilir. Bunu daha çox Tanzaniya, Zambiya,  Filippin, Kolumbiya, 
Anqola,  Peru,  Ekvador,  Kamboca,  Nikaraqua,  Vyetnam  və  s.  kimi  ölkələrin 
timsalında göstərmək olar.  Bu meşələrin sahəsinin sürətlə azalmasını mütəxəssislər 
üç əsas səbəblə əlaqələndirirlər. 
-ərazilərin  yaşayış  məskənləri,  nəqliyyat  və  kənd  təsərrütafı  istehsalı  məqsədləri 
üçün; 

---

 
- 54 - 
-enerjidaşıyıcısı  olmayan,  yaxud  dünya  bazarında  onların  qiymətinin  qalxması 
hesabına  inkişaf  etməkdə  olan  kasıb  ölkələrdə  oduncaqdan  yanacaq  kimi  istifadə 
məqsədləri üçün; 
-selluloz  –  kağız  istehsalının  artmasını  təmin  etmək  üçün  Yaponiya,  ABŞ  və 
Q.Avropa ölkələrinə ixracat artımı məqsədləri üçün. 
Bəşəriyyətin  həyatı  vacib  bu  tropik  meşələrin  qorunması,  inkişaf  etdirilməsi 
olduqca vacib məsələyə çevrilmiş və hər bir düşüncəli insanın borcuna çevrilməlidir. 
XXI əsrdə bu məsələnin təcili və təxirəsalınmaz həlli beynəlxalq ictimaiyyəti narahat 
etməlidir.  Bunun  üçün  ilk  növbədə  meşələrin  oduncaq-yanacaq  kimi  istifadəsini 
azaltmaq,  ondan  istifadə  edən  ölkələrə  yardım  göstərmək,  enerjidaşıyıcılar  artmaqda 
güzəştli  kreditlərdən  istifadə  hüququ  vermək,  qırılmış  meşələrin  daha  məhsuldar  və 
tez yetişən növlər hesabına genişləndirilməsinə nail olmaq lazımdır.  
Belə  problemlər  bizim  respublikamızda  da  mövcuddur.  Meşələrin  sahəsini 
artırmaq,  yarımsəhra  və  dağətəyi  ərazilərində,  iri  yaşayış  məntəqələri  və  yolların 
kənarlarında  yaşıl zolaqların  yaradılması işlərini sürətləndirmək məqsədəmüvafiqdir. 
Düzdür,  son  illər  bu  sahədə  müəyyən  hərəkətlər  vardır,  lakin  tək  ağac  əkməklə  iş 
bitmir, onu qorumaq, vaxtaşırı suvarmaq, qayğıkeşlik etmək lazımdır.     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
- 55 -