TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari

Aspekt (aspect) ­ yönüm, təzahürün, anlayışın nəzərdən keçirildiyi baxış bu­

cağı; problemin müxtəlif yönləri;  hadisəyə, fakta müxtəlif prizmalardan baxış.

Audiovizual  (audiovisual)

  – 

hər  şeyi  eyni  zamanda  göz  və  qulaqla  hiss 

etmə,  qavrama;  vizual  və  səsli  informasiyadan  birgə  istifadə;  A.  vasitələrə 

klassik nümunə səsli filmlər, video, yaxud TV ola bilər. A. vasitələrdən çox 

vaxt təlim­tədris məqsədi ilə istifadə olunur.

Audiovizual  landşaft  (audiovisual  landscape)

  – 

TV  və  radio  yayımının 

təşkili zamanı cəmiyyətin bütün təbəqələrinin marağının nəzərə alınması. 

Auditoriya  (audience/auditorium/lecture  room)

  – 

1)  mühazirə,  nitq,  tele­

radio  verilişi  və  s.  yayım  materiallarını  dinləyənlərin  toplusu;  2)  mühazirə 

oxumaq, iclas və s. keçirmək üçün zal, otaq və s.; 3) kommunikasiya xətləri, 

353

KİV  ilə  verilən  reklamı  oxuyan,  eşidən,  ona  baxan  şəxslərin  cəmi,  reklamın 

ünvanlandığı istehlakçı kateqoriyalarının məcmusu.

Avtomatik fokuslaşdırma qurğusu (auto focus (AF))

 – 

obyektivdə görünən 

yayğın,  bulanıq  təsvirin  müasir  videokameraların  əksəriyyətində  olan  av­

tomatik fokuslaşdırma sistemi vasitəsilə aydınlaşdırılması. 

Aydınlatma  (illumination/İLL)

  – 

kameranın  qarşısındakı  müstəvidə  olan 

cismin və səhnənin aydın görmə həddinədək işıqlandırılması.

Ayırma (sekance)

 – 

kadr daxilində bütöv meydan yaradan səhnələr və ya 

çəkilişlər “seriyası”. A.­lar tək və bir neçə dekorasiya içindən keçə bilər.                                             

Bağlanmaq  (bridging)

  – 

auditoriyanı  ələ  almaq  və  onu  başqa  TV­lərin 

verilişlərindən yayındırmaq üçün proqramın vaxtından əvvəl başlanması üsu­

lu. Qərb kinorejissorlarının leksikonundakı “bridging” sözü müəyyən zaman 

daxilində,  yaxud  filmin  hadisələrində  parçalanmanı  aradan  qal dı ran  kadr 

deməkdir. Kompüter əməliyyatlarında, proqramların, yaxud mə lumatların bir 

EHM­dən digərinə köçürülməsi də həmin sözlə ifadə edilir.

Bağlantı (link) 

 – 

mozaik tipli proqramlarda, həmçinin xəbər mətnlərində 

bir mövzudan digərinə keçid zamanı işlədilən cümlə, deyim, musiqi, yaxud 

musiqi ilə müşayiət olunan təsvirli keçid.

Bağlayıcı  kadr  (link  frame)

  – 

montaj  zamanı  hərəkətlər  arasında  kəskin 

fərqləri, sıçrayışları pərdələmək üçün istifadə olunan istənilən kadr. Məs., ara 

plan, yaxud köməkçi kadr; b.k. rolunu oynaya bilər.

Balans (balance)

 – 

1) hər hansı bir fəaliyyətin, prosesin qarşılıqlı əlaqədar 

olan  göstəricilərinin  nisbəti;  2)  münaqişəli  məsələlərin  işıqlandırılması  za­

manı tərəflərin mövqeyinin balanslaşdırılması; adətən, KİV­in təhqiqatçılıq fə­

aliyyətində obyektiv jurnalistikanın şərtlərindən biri kimi qərəzsizlik , ədalət 

prinsipinin təminatı sayılır. Güman edilir ki, münaqişəli vəziyyətlər haqqında 

məlumatlar  verildikdə  bu  prinsipə  riayət  olunması  vəziyyətin  mahiyyətinə 

dair müxtəlif baxışların sərbəst ifadəsini bildirir; 3) çəkilişdən əvvəl kamera­

nın, yaxud videoyazı aparatının işıq­rəng tənasübünün nizamlanması.

Balıqgöz linza (“fish eye” lens) 

 – 

spesifik f8 işıq səviyyəsində 180 dərəcəlik 

bir bucağı əhatə edə bilən çox kiçik mərkəzli linza növü.

Başqa vaxta keçirilən veriliş (delayed broadcast)

 – 

əvvəllər teleşəbəkə ilə 

göstərilən, lakin məhz həmin stansiya ilə göstərilməyən proqramın yer li stan­

siya ilə efirə çıxması; TV­nin müxtəlif səbəblərdən təxirə salınmış proq ramı.

Başlanğıc titri (billing/credits)

 – 

hər bir filmin, yaxud verilişin əvvəlində ən 

mühüm informasiyaları (ad, müəlliflər, iştirakçılar və s.) bildirən yazı.

Başlıq  titrləri  (opening  bilboard)

  – 

müəlliflik  barədə,    zaman,  məkan, 

verilişdə (kinoda) istifadə olunan materialların məzmunu, mənbəyi və s. haq­

qında məlumat verən TV proqramına giriş.

Betakam (Betakam)

 – 

SONY firmasının studiya və studiyadankənar vide­

oistehsal,  eləcə  də  videojurnalistika  üçün  işləyib  hazırladığı  çağdaş  video­

yazılışı biçimi; format. B.­da parlaqlıq və rəng siqnallarının yazılışı müxtəlif vi­

deobaşlıqlı ayrı­ayrı videocığırlarda aparılır. Videolentin yuxarı hissəsində səs 

siqnallarının yazılışı üçün iki köndələn cığır yerləşir. Lentin aşağı hissəsində 

354

sinxrosiqnal və ünvan

 – 

zaman kodunun (ÜZK) cığırları yerləşir. Hər qoşa 

videobaşlıqdan əvvəl fırlanan pozucu başlıq yerləşir ki, bu da videoyazılış za­

manı əlavə imkanlar açır. Bu cür başlığın olması artıq siqnaloqramların oldu­

ğu yerdə videoyazılışın davam etdirilməsinə imkan verir.

Betakam SX (Betakam SX)

 – 

SONY firmasının rəqəmli videoyazı formatı. 

İnformasiya  daşıyıcısı  kimi  düymlü  metal  tozlu  lentlərdən  istifadə  olunur. 

Videosiqnalı sıxma metodu

 – 

10:1 təzyiq əmsallı 4:2:2 Studio Profile cihazı. 

Bu formatın avadanlığı materialı yerindəcə montaj etməyə və yüksək sürətlə, 

keyfiyyətə xələl gətirmədən ötürməyə imkan verir. B. SX avadanlığı Betakam 

və Betakam  SP aparatlarına oxşardır. Birbaşa kameranın arxa panelində rəngi 

əks etdirmək qabiliyyəti bu formatın əsas üstünlüklərindən biri sayılır.

Betakam SP (Betakam SP) 

 – 

metallaşdırılmış oksid lentindən istifadə im­

kanı olan videoyazılışın analoqu, komponent formatı; tərkibində zaman kodu, 

yoxlama  cığırları  və  dörd  səs  kanalı  olur;  b.  formatının  daha  təkmilləşmiş 

tipidir. SP abbreviaturasını (superior performance) hərfi mənada “əla xarak­

teristika”  kimi  tərcümə  etmək  olar.  B.və  B.  SP  formatlarının  avadanlığı  öz 

aralarındakı videosiqnallara görə tamamilə bir­birinə uyğundur. Hər ikisində 

eyni maqnit lentləri tipindən istifadə etmək olar. Lakin B. SP ­də əldə olunan 

müsbət keyfiyyətləri adi B.­da almaq mümkün deyil. B.­a yazılmış təsvirləri 

B. SP­yə köçürdükdə keyfiyyət yaxşılaşmır. Bundan başqa, B. SP üçün iki ölçü 

tipində videokasetlərdən istifadə nəzərdə tutulur.

Bədii metod (artistic method)

 – 

idrak üsulu, təbiət və cəmiyyət həyatının 

təzahürlərinin  tədqiqi;  EE­də  (teleradio  tamaşalarında)  bədii  obrazlar  vasi­

təsilə təsvir üsulu.

Bədii obraz (image)

 – 

kino və TV­də (ədəbiyyat və incəsənətdə) gerçəkliyi 

əksetdirmə üsulu və forması; bədii yaradıcılığın ümumi kateqoriyası. Həyat 

həqiqətini  bədii  ümumiləşdirmələr  əsasında  konkret,  real  və  fərdi  emosio­

nal  boyalarla  canlandıran  B.o.­ın  obyektiv  mənbəyi  maddi  aləmin  predmet 

və  hadisələrindədir.  Onun  obyektivliyi  hadisələri  düzgün  əks  etdirməsidir. 

B.o.  öz  xüsusiyyətlərinə  görə  elmi  anlayışlardan,  siyasi  ideyalardan,  əxlaqi 

prinsiplərdən fərqlənir. B.o. hissi və məntiqinin, konkret və abstraktın, fərdi və 

ümuminin, təsadüf və zərurətin, xarici və daxilinin, hissə və bütövün, hadisə 

və mahiyyətin, forma və məzmunun dialektik vəhdətindən ibarətdir.

Bədii  təxəyyül  (artistic  imagination)

  – 

keçmiş  duyğuların,  qavrayışların, 

təsəvvürlərin, hisslərin, təəssüratların xəyalda, xatirədə bərpa edilməsi və şü­

urlu surətdə yenidən işlənib hazırlanması əsasında bədii obrazlar yaratmaq 

bacarığı. 

Bərabər paylanmış işıq (equal light distribution) 

 – 

kadrdakı əşyaların nis­

bi vəziyyətini, ölçüsünü, forma və səth fakturasını xüsusi olaraq sezdirməmək 

üçün istifadə edilən işıqurma üsulu.

Bioqrafiq  müsahibə  (biographic  interview)

  – 

müsahibin  sosial  portretini 

yaratmaq,  onun  xarakterini  və  gerçəkliyə  münasibətini  dolğun  açıqlamaq 

məqsədilə  aparılan  müsahibə.  Hər  hansı  fərdlə  qarşılıqlı  etimad  şəraitində 

söhbət zamanı onun həyatının maraqlı, həlledici epizodlarını, təəssüratlarını 

355

və s. aşkara çıxarmaq mümkündür. Bu baxımdan jurnalistlər tez­tez B.m.­dan 

yararlanırlar.

Birbaşa yayım (live broadcasting)

 – 

canlı yayım. Əvvəlcədən lentə yazılma­

dan, montaj olunmadan və studiyada işlənmədən, bilavasitə hadisə yerindən 

həyata keçirilən yayım. İngiliscə “Live” sözü ilə informasiyanın birbaşa çatdırıl­

ması mənasını verən xeyli termin əmələ gətirilir: hadisə yerindən reportaj; birba­

şa telekörpü; birbaşa translyasiyadan natura çəkilişi, birbaşa peyk translyasiyası 

və s. Bu terminoloji ifadələr studiya montajları ilə müqayisədə birbaşa translya­

siyaların populyarlığı və perspektivinin artması ilə şərtlənir. 

Birgə montaj (joint editing)

 – 

video və səs sırasının eyni vaxtda montajı. 

Buna birgə yapışdırma da deyilir. Müsahibə və dialoqlardan ötrü əsas montaj 

tipi də məhz bunlar sayılır. Fonoqramın digər montaj tipi “ayrıca yapışdırma” 

adlanır. Belə montaj zamanı görüntü və səs sırası ayrı­ayrılıqda montaj edilir: 

öncə fonoqram (yaxud videosıra), sonra isə müvafiq görüntü (yaxud fonoq­

ram) yapışdırılır.

Birkameralı  videomontaj  (camera-to-tape  editing)

 – 

  bir  sıra  ilə  çəkilmiş 

orijinal təsviri materialların montajı.

Canlı proqram (live programme) 

 – 

hazırlanması ilə efirə verilməsi arasında 

zaman fərqi olmayan proqram. Studiyada canlı telefon bağlantılarından ibarət 

olan və həmin anda yayımlanan proqram.

Canlı  yayım  (live  stand-up)

  – 

teleradio  verilişlərinin  əvvəlcədən  lentə 

alınmadan  birbaşa  ötürülməsi;  hər  hansı  bir  TV  proqramının  və  ya  önəmli 

bir  mövzunun  müzakirəsinin  TV  studiyasından,  yaxud  özəl  səyyar  yayım 

vasitəsilə birbaşa yayımı; teleradio verilişlərinin əvvəlcədən lentə yazılıb mon­

taj edilmədən birbaşa yayımlanması; danışığın və təsvirin eyni vaxtda tama­

şaçıya təqdim edilməsi.

Cinql (jingle)

 – 

 reklam anonslarını müşayiət edən və təkrarlanan qısa musi­

qi çağırışı. C.­in efirdə peyda olması populyar reklam imicləri ilə əlaqədardır. 

C.­dən istifadə reklamçılara satılan məhsullar barədə informasiyanı auditori­

yaya  daha  yaddaqalan  yığcam­işarə  formasında  çatdırmağa  imkan  verir  və 

analitiklərin  rəyinə  görə,  reklam  işinin  ilkin  mərhələləri  üçün  səciyyəvidir. 

Radiostansiyaların çağırışlarını da C. adlandırırlar.

Çoxkameralı video-çəkiliş (multikamera production)

 – 

 məkanından asılı 

olmayaraq bir neçə kamera ilə gerçəkləşdirilən videoçəkiliş.

Çökük linza (concave lens)

 – 

ox qalınlığı nisbətən az olan linza; Ç.l.­ya ikili 

çökük, yastı­çökük və qabarıq­çökük linza növləri aiddir.    

“Danışan başlar” (talking head)

 – 

TV ilə çıxış edən jurnalistlərə, yaxud daha 

çox danışığa üstünlük verən proqramların ünvanına zarafatyana deyilən ifadə.

Debüt  (debut)

 – 

hərfi  mənada:  başlanğıc.  Hər  hansı  sahədə  ilk  dəfə  çıxış 

etmək, fəaliyyətin başlanğıcı. Məs., aktyorun səhnədə ilk çıxışı, aparıcının ek­

rana ilk çıxışı və s.

Deduksiya (deduction) 

 – 

1) mühakimə prosesində ümumi müddəalardan 

xüsusi  nəticəyə  gəlmə;  hər  hansı  bir  ümumi  fikirdən  məntiqi  yolla  yeni 

müddəa çıxarmaq (induksiya ilə qırılmaz surətdə bağlıdır). Daha dəqiq desək, 

356

D. məntiqi qanunlar əsasında bir neçə fikirdən  (müqəddimələrdən) nəticə ha­

sil edilməsidir; 2) bədii ədəbiyyatda, kinoda, radio və TV­də işlənilən yaradı­

cılıq metodu.

Deduktiv metod (deductive method) 

 – 

elmi nəzəriyyələr qurmaq üsulu; 

spesifik xasiyyətini deduktiv nəticə çıxarmaq texnikasının tətbiqi təşkil edir. 

Bəzən  D.m.­u  digər  metodlardan  (məs.,  induktiv  metoddan)  ayırmaq,  de­

duktiv mühakiməni təcrübədənkənar mühakimə kimi şərh etmək və elmdə 

deduksiyanın rolunu həddindən artıq şişirtmək cəhdləri olub. Həqiqətdə isə 

deduksiya və induksiya bir­biri ilə sıx bağlıdır və deduktiv mühakimənin ge­

dişi insanın çoxəsrlik təcrübi­idrak fəaliyyətindən asılıdır.

Deklamasiya (recitation/deeclamation)

 – 

1) şeir və nəsri pafoslu səs və hə­

rəkətlə  söyləmə;  bədii  oxu  məharəti;  2)  təmtəraqlı,  qeyri­təbii  danışıq  tərzi, 

süni pafos.

Dekor (decor/scenery)

 – 

bəzək, bədii tərtibat; dekorativ elementlərin bəzək 

vəhdəti

Dekorasiya (decoration/sscenery)

 – 

1) hadisələrin cərəyan etdiyi yerin və 

şəraitin  teatr  səhnəsində    (TV  tamaşasında)  rəssamlıq,  yaxud  memarlıq  ba­

xımından  təsviri;  2)  səhnə  tərtibatı;  studiyanın,  konkret  bir  verilişin  bədii 

tərtibatı.

Dekorativ (decorative)

 – 

1) bəzək üçün düzəldilmiş, bəzək üçün olan;2) ef­

fektli, mənzərəli.

Dekorativ  sənət  (decorative  art)

  – 

ən  geniş  yayılmış  plastik  sənət  sahəsi. 

Memarlıq  və  dizayn  kimi  D.s.  də  insanların  yaratdığı  maddi  mühitin  bədii 

cəhətdən formalaşmasına xidmət edir, ona estetik və ideya­bədii keyfiyyətlər 

aşılayır. Monumental D.s. (fasad və interyerləri bəzəyən memarlıq dekorları, 

divar naxışları, relyef, vitraj, mozaika və eləcə də park heykəltəraşlığının yara­

dılması) , dekorativ­tətbiqi sənət və tərtibatçılıq sənəti (bayram şən lik lərinin, 

muzey və sərgi ekspozisiyalarının, vitrinlərin və s. bədii tərtibatı) sahələrinə 

bölünür. Meydan, küçə, park kompozisiyasının, həmçinin interyer, kostyum 

və  s.  elementi  kimi  yaradılan  D.s.  əsəri  TV  çəkilişində  göstərilən  təsvirin 

ahəngdarlığında  da mühüm rol oynayır.

Detal  (detail)

 – 

ən  xırda  təfərrüat;  kinematoqrafik  plan.  Bəzən  kadrda  iri 

göstərilən əsas süjetin (yaxud məkanın, əşyanın) bir hissəsi. Kadrdakı bütün 

tam parçadan bütöv haqqında daha dolğun informasiya verir.

Detektiv filmi (detective)

 – 

casusların gizli sərgüzəştlərini təsvir edən ekran 

əsəri.

Deyiliş (prononciation)

 – 

deyilmə tərzi, tələffüz üslubu; tələffüz. Məs., sö­

zün deyilişi.

Diafraqma (iris/diaphragm)

 – 

kamerada, eləcə də başqa cihaz, maşın, me­

xanizm  və  qurğularda,  adətən,  lövhə,  yaxud  arakəsmə  şəklində  olan  his sə 

(gözlüklü və ya bütöv hissə). Ölçü D.­sı, adətən, gözlüyü olan diskdir. Bə zi ci­

hazlarda analoji detala membran deyilir. D. vasitəsilə işığa həssaslığı müəyyən 

etmək olur.

357

Diafraqma süzgəci (diaphragm/light filter)

 – 

videokamera və fotoaparatın 

obyektivinin içərisində yer alan işıq səviyyəsinə nəzarət edən kiçik qurğu. D.s. 

öndən düşən işığın lent üzərinə istənilən səviyyədə yazılmasını təmin edən 

sistemin tərkib hissəsidir.

Diaqram (diagram/graph)

 – 

müxtəlif  kəmiyyətlər arasında nisbəti göstərən 

qrafik təsvir; verilişlərdə əyaniliyi təmin edən cədvəl (vasitə), təsvir elementi.

Diktor (announcer/script reader) ­ 1) münasib görünüşə, aktyorluq məha­

rətinə,  müəyyən  intelektə,  yüksək  nitq  mədəniyyətinə  malik  olan,  EE­də 

müxtəlif məzmunlu verilişlər apara bilən radio və TV işçisi; 2) müəllif, redak­

tor və ya hər hansı jurnalistin (müəllifin) yazdığı informasiya və ya publisistik 

mətnləri kağızdan, suflyordan efirə oxuyan şəxs.

Diktor mətni (announcer s text) 

 – 

sənədli, elmi­kütləvi və tədris filmlərində, 

eləcə də TV verilişlərində geniş tətbiq olunan kadrarxası şəhr, yaxud aydın­

laşdırıcı mətn. D.m. bir sıra tələblərə cavab verməlidir: fikir dəqiq, aydın və 

yığcam  ifadə  olunmalıdır;  auditoriya  üçün  anlaşıqlı  olan  sözlərdən  istifadə 

edilməlidir;  rəngarəng  nitq  formalarına  müraciət  olunmalıdır.  D.m.­nə  ob­

razlılıq  xasdır;  bu  mətnlərdə  publisistik  ifadələrə,  atalar  sözlərinə,  ritorik 

suallara, müqayisələrə, aforizmlərə, hiperbolaya geniş yer verilməlidir. D.m. 

üzərində  işləyərkən  yadda  saxlamaq  vacibdir  ki,  mətni  obrazlı  sözdən  və 

bədii ifadələrdən məhrum etmək olmaz. Hər bir filmdə sözlə kadrın qarşılıq­

lı, fasiləsiz şərtlənməsi əsas amildir. Buna görə də D.m.­də söz filmin təsvir 

hissəsinin, kadrın üzərinə dəqiq düşərək filmin (verilişin) vahid görüntü­səs 

təbiətini təşkil etməlidir.

Dinamik  montaj  (dynamic  editing) 

– 

hadisələri,  fikir  və  ideyanı,  sadəcə, 

məntiqi ardıcıllıqla  göstərmək üçün deyil, həm də çəkilmiş səhnənin seyrçiyə 

təsirini  maksimum  gücləndirməkdən  ötrü  tətbiq  edilən  montaj  üsulu.  D.m. 

əsas  parametrinə  görə  ardıcıl  montajdan  fərqlənir:  o,  düzümünə  görə  daha 

mürəkkəbdir və sadəcə, məlumat vermək üçün yox, həm də çəkiliş materi­

alının təsirini gücləndirməkdən ötrü istifadə edilir. D.m. olayların bir qədər 

qabarıq və dramatik təqdiminə, kəskin rakurslara, çox iri planlara və s. üstün­

lük verir.

Disk (disc) 

– 

informasiyanı yazmağa və canlandırmağa qabil olan material­

lar təbəqəsi ilə örtülmüş dairəvi val formasında informasiya daşıyıcısı; yastı, 

girdə  lövhə.  Örtük  tipindən  asılı  olaraq  D.­lər  lazer  şüasının  köməyi  ilə  in­

formasiyanın yazılışı və hazırlanması üçün nəzərdə tutulan maqnit, optik və 

səthin müvafiq sahələrini qızdırmaq yolu ilə məlumatları poza bilən, həmçinin 

yazılış və hesablama funksiyalarını yerinə yetirən maqnit­optik növlərə bölü­

nür. TV və radioda tamaşaların, kliplərin, musiqi nömrələrinin, yaxud çı xış­

ların rəqəmli texnologiya ilə yazıldığı xüsusi vasitə.

Diskrentlik  (step-type  behaviour) 

– 

ayrılan,  qeyri­müntəzəm  işləyən.  İki 

cür anlaşılır: 1) bir neçə müxtəlif sabit vəziyyətlər arasında dəyişən. Məsələn, 

elektrik açarı ya sönülü, ya da yanılı olanda ; 2) Ayrı­ayrı  hissələrdən ibarət 

olan qırıqlıq, dağınıqlıq. Məsələn, qırıq spektr, qırıq strukturlar.

Disk-jokey  (disc  jokey) 

– 

müxtəlif  zövqlü  adamların  və  dinləyicilərin 

istəyi  ilə  hazırlanan  musiqi  ­  mahnı  proqramının  aparıcısı,  radio  studiyası­

358

nın əməkdaşı. Qısaca di­cey adlanan D.j.­in xüsusi musiqi hazırlığı olmalıdır, 

çünki o yalnız ayrı­ayrı musiqi nömrələrini elan etmir, həm də dinləyicilərə 

mahnının yaranması, müəllifi, ifaçısı,  eləcə də səslənən musiqinin mahiyyəti, 

melodik çalarları və s. haqqında müəyyən məlumatlar, şərhlər verir. D.j. üçün 

improvizasiya bacarığı xüsusilə vacibdir. Verilişlər canlı efirə gedir və di­cey 

dinləyicilərlə söhbət edir, onların suallarını cavablandırır.

Divikam (DVCAM) 

– 

videoyazı formatı; xüsusi olaraq  B&I kompleks rə­

qəmli sistemi üçün SONY şirkətinin  mütəxəssisləri hazırlayırlar.  D. məişət 

formatının modifikasiyasıdır. Formatların əsas fərqi ondan ibarətdir ki, yazı 

cığırının eni ¼ dyümlük videolentdə 10­15 mkm­dək genişlənir. Bu, təsvirin 

keyfiyyətinin lazımi səviyyəyə çatdırılmasına və peşəkar avadanlıqlarla mon­

tajın  imkanlarının  artırılmasına  kömək  edir.  Digər  məsələlərdə  formatlar 

bənzərdir və bir­birini əvəz edir.

Dizayn  (design)  

– 

estetik  görkəmin  qurulması,  layihələşdirilməsi. Veriliş 

ya zılan studiyanın bədii tərtibatı.

Dizayner (designer) ­ dizayn mütəxəssisi, bəzəkçi rəssam. Verilişlərin bədii 

tərtibatı və ekran təqdimatı ilə məşğul olan kompüter mütəxəssisi.

Döşəmə ştativi (tripod mount/stacker)  

–  

üçayaq tipli oturacağı olan qurğu. 

Bəzən təkərləri və “durna”sı da olur. Bu ştativlər mikrofonu danışana tərəf 

yönəltməyə, tuşlamağa, irəli çıxartmağa və dayandığı yerdən uzatmağa imkan 

verir. Belə ştativlər, əsasən, telefilm çəkilişində kara gəlir, çünki çəkilişlərdə 

aktyorların yerdəyişmələri ciddi nəzarətdə saxlanılır və onlar çəkiliş meydan­

çasının nisbətən kiçik hüdudları ilə kifayətlənməli olurlar.

Dövlət yayımı (state cast) 

– 

dövlətin yaratdığı, maliyyələşdirdiyi, nəzarət 

etdiyi, o cümlədən verilişlərin məzmununa müdaxilə etdiyi yayım.

Dramatizm  (dramatic  effect/dramatic  nature/qualities  tensity) 

– 

film  və 

tamaşalarda hadisələrin dramaya xas olan gərginliyi; dramatiklik; faciəlilik; 

estetik kateqoriya; insan həyatının ziddiyyətlərini və münaqişələrini, insanın 

onu əhatə edən ictimai və təbii mühitlə qarşılıqlı münasibətini əks etdirir və 

ümumiləşdirir.  D.­in  əsasını  insan  davranışlarının,  ideyalarının,  səylərinin, 

ehtiraslarının dramatik münaqişəsi (konflikt) təşkil edir.

Dramaturgiya (the drama) 

– 

1) hər hansı bir sənətkarın, xalqın və ya dövrün 

dram əsərlərinin məcmusu; 2) tamaça və ya filmin süjet­obraz konsepsiyası 

(TV və kino D.­sının xarakterik forması ssenaridir); 3) dram əsərlərinin quru­

luş prinsiplərini öyrənən incəsənət nəzəriyyəsi.

Dublyaj (dub) 

– 

nəyinsə surətini yaratmaq. Kinofilm fonoqramının başqa 

dildə yenidən yaradılması. D.­ın başlıca şərti ekranda aktyorun dodaqlarının 

hərəkəti ilə mətnin tələffüzünün sinxronluğudur. Azərbaycanda ilk dəfə “Ça­

payev” filmi (1937) dublyaj edilmişdir.

Düşən və dönən işıq (direct/indirect light) 

– 

çəkiliş səhnəsinə yönələn işığa 

düşən işıq, çəkiliş səhnəsindən əks etdirilən işığa isə dönən işıq deyilir. Onla­

rın hər ikisinin miqdarını hesablamaq üçün eksponometrdən istifadə olunur. 

Düşən işığı ölçərkən eksponometri çəkilən obyektin yerinə qoyaraq növbə ilə 

bütün işıq qaynaqlarına yönəldirlər. Bu zaman həmin cihaz nisbətən yüksək 

göstəriciləri əks etdirir. Belə ölçü üsulu bir az gözəyarı sayılsa da, çox etibarlı­

359

dır. Çəkilən obyekt və ya materiallar eyni qayıdış əmsalına malikdirsə, düşən 

işıqdan əsas işıqlanma göstəricisi kimi faydalanmaq mümkündür.