Tema: Mektepge shekem tálimde mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw basqıshları. Kirisiw

2. 2. Mektepge shekem tálimde mashqalalı tálim mánisi hám mashqalalı tálimde túrli texnologiyalardan paydalanıw
Mashqalalı tálim-oqıwshılar iskerligin teoriyalıq hám ámeliy mashqalalardi hám bul mashqalalı jaǵdaylar kúshi arqalı jaratılǵan mashqalalı tapsırmalardı sheshiw arqalı jańa bilimlerdi ózlestiriwge tiykarlanǵan halda shólkemlestiriw usılı bolıp tabıladı.
Mashqalalı tálim tálim alıwshılardıń tartısları, baqlawlarında ámelge asıriluvchi analiz-sintez iskerligine tiykarlanadı. Bul tálimdiń izertlewshilik turi bolıp tabıladı. Onıń wazıypası aktiv biliw procesine úndew hám oylawda ilimiy-izertlew usılın qáliplestiriw bolıp tabıladı. Mashqalalı oqıtıw dóretiwshilik, aktiv shaxs tárbiyası maqsetlerine sáykes keledi.
Mashqalalı oqıtıw processinde studenttiń ǵárezsizligi oqıtıwniig reproduktivlik formalarına salıstırǵanda barǵan sayın ósip baradı.
Mashqalalı oqıtıwdıń mánisin oqıtıwshı tárepinen studentlerdiń oqıw jumıslarında mashqalalı jaǵdaynı payda etiw hám oqıw wazıypaların, máselelerin hám sorawların sheshiw arqalı jańa bilimlerdi ózlestiriw boyınsha olardıń biliw iskerligin basqarıw tashkil atadi. Bul bolsa bilimlerdi ózlestiriwdiń ilimiy-izertlew usılın júzege keltiredi.
Mashqalalı jaǵday arnawlı bir pedagogikalıq «vositalarda maqsetke muwapıq shólkemlestirilediǵan ayriqsha oqıtıw sharayatında júzege keledi. Sonıń menen birge, úyrenilgen temalar qásiyetlerinen kelip shıǵıp, bunday jaǵdaylardı jaratıwdıń arnawlı usılların islep shıǵıw zárúr. Mashqalalı jaǵday hár qanday pikirlew qıyınshılıqlarınan parq etip, ol jaǵdayda student qıyınshılıq talap etken ob'ekt (túsinik, fakt) dıń oǵan aldın hám áyne waqıtta málim bolǵan wazıypa, másele boyınsha ishki, jasırın baylanısların ańlap jetedi. Muamoli oqıtıwdıń ayriqsha tárepleri majudki, bul táreplerdi izertlewshi B. Aysmontas tómendegishe anıqlama beredi.
B. Aysmontas boyınsha mashqalalı tálimdiń tabıs hám kemshilikleri:
Bilimlerdi o''zlashtirishdagi joqarı dárejedegi ǵárezsizlik, tálim alıwshılardıń ǵárezsiz dúnyaǵa kóz qarasın qáliplestiriwge járdem beredi Studenttiń jeke motivatsiya -lari, biliwge tiyisli qızıǵıwshılıqların qáliplestiredi.
Studentlerdiń pikirlew uqıplıiya-tini rawajlantıradı. Studentlerdiń dialektik tafak-kurining qáliplesiwi hám rawajlanıp omosalar hám nizamlıqlardaǵı jańa baylanıslılıqtı júzege shıǵarılishini támiyinleydi.
Ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplesiwde basqa tálim tiplerine qaraǵanda kem dárejede qollanıladı. Basqa tálim túrlerine qaraǵanda birdey kólem degi bilimlerdi ózlestiriw ushın kóp waqıt talap etiledi. Mashqalalı tálim quramalılıǵına kóre túrli dárejede bolıwı, yaǵnıy dúziliwi múmkin. Bul studentlerdiń tayarlıq dárejesine, bilim dárejesine hám pikirlew qábiletiniń rawajlanǵanlıq dárejesine baylanıslı halda saylanadı.
Mashqalalı tálimdiń birinshi dárejesi - oqıtıwshı tárepinen mashqala jaratıladı hám oqıtıwshı tárepinen sheshimler islep shıǵıladı, studentler bul halda mashqalalı tálim processinde jumıs alıp barıwǵa úyrenediler.
Mashqalalı tálimdiń ekinshi dárejesinde - oqıtıwshı tárepinen mashqala vujudga keltiriledi hám studentler tárepinen sheshiledi. Bul halda studentler mashqalanı sheshiw usılın gúzetediler hám passiv jaǵdayda boladılar. Olar mashqalanı sheshiw ilmiy tájriybesi menen tanısadılar.
Mashqalalı tálimdiń úshinshi dárejesinde - student tárepinen mashqalalı jaǵday shólkemlestiriledi hám mashqala ortaǵa taslanadı. Studentler tárepinen ǵárezsiz túrde sheshim tabıladı. Bunda studentler aktiv qatnas etediler hám olarda ǵárezsiz hám dóretiwshilik pikirlew refleksi rawajlanadı.
Mashqalalı tálimdiń tórtinshi dárejesinde - mashqalalı jaǵdaynı da, mashqalanıń sheshimin da studentler ózleri quraydılar. Olar tema daǵı ámeldegi mashqalanı kóre alıwǵa jáne onıń sheshimin ǵárezsiz túrde tapa alıwǵa úyrenediler. Bul mashqalalı tálimdiń eń joqarı dárejesi esaplanadı. Sebebi studentler dóretiwshilik pikirlewge úyrenediler. Bul halda studentler oǵada aktiv jaǵdayda boladılar. Oqıtıwshı bolsa gúzetshi hám geyde jóneltiriwshi retinde maydanǵa shıǵadılar.
Mashqalalı jaǵdaylar mazmunına kóre tómendegishe xarakterlenedi:
1. Maqset belgisiz - onı anıqlaw kerek.
2. Iskerlik ob'ekti belgisiz - onı anıqlaw kerek.
3. Iskerlik usılı belgisiz - onı anıqlaw kerek.
4. Iskerlikti orınlaw shártleri belgisiz - onı anıqlaw kerek.
Oqıw processinde oqıtıwshı mashqalalı jaǵdaylardı payda etiw ushın olardı shólkemlestiriw texnologiyası menen tanıs bolıwı kerek. Álbette bul wazıypa temanıń xarakterinen kelip shıqqan halda atqarıladı. Mashqalalı jaǵdaylardı tómendegi túrleri bar:
Qápelimde ayrıqsha - tańlanıwlanarli jaǵday.
Daw jaǵdayı.
Shama menen oylaıw jaǵdayı.
Biykar qılıw jaǵdayı.
5. Nomuttanosiblik jaǵdayı. (ámeliy hám teoriyalıq bilimlerdiń bir-birine tugri kelmewi, yamasa eski bilimlerdiń jańa bilimlerge tuwrı kelmewi.
6. Tańlaw jaǵdayı.
7. Ízleniwshi hám izertlew jumısları ótkeriw de mashqalalı jaǵdaylarınan bolıp esaplanadı.
Mashqalalı tálimdi qóllaw uqıpı. Mashqalalı tálim bir qansha unamlı ayrıqshalıqlarǵa iye. Ol studentlerdi ǵárezsiz pikirlewge uyretedi. Bul bolsa búgingi informaciyalar aǵımı dáwiri ushın oǵada zárúrli. Pikirlew refleksni, dóretiwshilikti hám qızıǵıwshılıqtı rawajlantıradı. Ózlestirilgen bilimlerdi puqta bolıwına járdem beredi. Studentlerdi aktivlestiredi hám kásiplik tayarlıqtı bekkemleydi. Biraq bul tálimdiń bir muncha shegaralanǵanlıq tárepleri de joq dep bolmaydı. Mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw hám ótkeriw bir muncha kóbirek waqıt talap etedi. Barlıq temalardı bul usıldan paydalanǵan halda tashkil etip bolmaydı. Studentler sanı shegaralanadı. Oqıtıwshı differensial hám individual jantasıwdı islep chiqmasa, birpara passiv studentler shette qalıp ketedi.
Mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw shárt-shárayatları. Mashqalalı oqıtıwdıń bas psixologiyalıq -pedagogikalıq maqsetleri tómendegilerden ibarat :
Studenttiń pikirlew sheńberin hám qábiletlerin ósiriw, dóretiwshilik kónlikpelerin rawajlandırıw ;muammoni ǵárezsiz sheshiwde hám aktiv izertlew dáwirinde alınǵan bilim hám kónlikpelerdi studentler tárepinen ózlestiriliwi, bunıń nátiyjesinde bul bilim hám kónlikpeler dástúriy oqıtıwdagidan kóre talay bekkem boladı ; nostanart mashqalalardi kóre alıwshı, qoya alıwshı hám shesha alıwshı oqıwshınıń aktiv dóretiwshilik shaxsın tárbiyalaw ; kásiplik mashqalalı pikirlewdi rawajlandırıw - hár bir anıq iskerlikte óziniń qásiyetlerine iye.
Mektepge shekem tálim degi mashqalalı jaǵdaylarǵa tómendegilerdi mısal etip keltiriw múmkin:Mektepge shekem tálim shólkemlerinde innovciyalıq pedagogikalıq texnologiyalar jetiwmasligi mısalı Informaciya texnologiyaları.
Hár bir gruppada balalar aralas tálim alıwı úlken gruppada kishi gruppa tárbiyalaniwshileri bolıwı.
Pedagog kadrlardıń ilmiy tájriybesi jetiwmasligi. Mashğulot shólkemlestiriwge salaqlıǵın mashqalalı jaǵday etip keltiriw múmkin.
Tema. Tábiyaat hádiyseleri.
Joybardıń maqseti:
1. Balalardıń tábiyaat hádiyseleri haqqındaǵı qıyalların keńeytiw.
2. Tábiyaat hádiyseleri (Bult, jawın, qar, rayon, shaqmaq, qıraw, samal, oq jay ) qanday júz bolıwın túsindiriw.
3. Tábiyaattı súyiw, oǵan ıqtıyatlıona munasábette bolıwǵa úyretiw.
Joybardı orınlaw basqıshları :
1. Tayarlıq basqıshı.
2. Orınlaw basqıshı :bilimlendiriwge tiyisli-tárbiyalıq iskerlik, aylanıw, saqnalastırıw, tájiriybe
3. Kutilayotgan nátiyjeler.
Tayarlıq basqıshında : Proektlestiriwtirilayotgan iskerlik qashan o'tkizilishi hám qanday úskeneler kerek bolıwı anıq alınadı hám tayarlab qóyıladı.
Orınlaw basqıshı :
Tábiyaat hádiyseleri haqqında túsinik beriledi.
Quyash ---Jerge bawırlas juldız bolıp tabıladı, qalǵanları planetamızdan talay uzaǵıraqta jaylasqan. Quyash planetamız ushın eń kúshli kosmik energiya dáregi esaplanadı. Ol bizge adamlar, ósimlikler, haywanlar ushın zárúr bolǵan jaqtılıq hám ıssılıqtı beredi. Quyashsız bizde hawa hám suw bolmaydı. Óytkeni, sonda hawa suyıq azotli okeanga aylanıp, suw muzlab, qurǵaqlıq muzlab qolardi.
Bult — hawa daǵı suw puwining kondensatsiyalanish (sublimatsiya) jemisi bolǵan suw tamshıları yamasa muz kristallari (yamasa hár ekewiniń qospası ) den shólkemlesken, atmosfera (jer maydanınan tısqarı ) de payda bolatuǵın muallaq sistema.
Samal — atmosferada hawanıń jer sırtına salıstırǵanda qaptal tárepleme ( oń tárepten -shepke yamasa shep tárepten -ońǵa ) háreketi. Háreketningl quraytuǵınsı Samal retinde oyda sawlelendiriw etiledi.
Jawın — bultlardan diametri 0, 5 mm den 6 -7 mm ge shekem bolǵan suw tamshıları jaǵdayında jawatuǵın jawın. Qatlam bultlı Jawın hám de nóser Jawınǵa bólinedi. Orta Aziyanıń tegislik hám taw aldı aymaqlarında Jawın jıl dawamında baqlanadı ; jamǵır kún sanı qorli kún sanına karaganda 2-3 ret artıq. Jawın mart—aprel aylarında eń kóp, iyul—avgustda bolsa eń kem jawadı.
Rayon — tamshı jaǵdayındaǵı suyıq hawa massası. Oǵada to'yingan puwdan payda boladı. Atmosfera daǵı Jer sırtı qatlamlarındaǵı suw puwining toyınıwinen payda bolǵan suw tamshıları yamasa muz kristallari kompleksinen ibarat.
Oq jay - Quyash nurı yamasa ápiwayı aq nur barlıq reńlerdi ózinde jam etken edir. Siz qıya turǵan aynanıń bir shetine yamasa sabın pufagi maydanına nur túskenin hesh baqlaǵanmisiz? Aq nur túrli reńlerge bolınıp ketedi. Sonda biz qızıl, zargaldoq, sarı, jasıl, kók hám biynápshe gúli reńlerdi kóremiz.
Usı oq jay reńleri esaplanadı.
Qar. Qar tiykarınan aq reńde emes. Ol reńsiz hám tınıq bolıp, mayda kristallar (qar úzindileri) maydanında jaqtılıq nurı sawleleniwi sebepli aq bolıp kórinedi. Qar úzindileriniń kórinisi bir-birin tákirarlamaydi. Olardıń bul shekem túrme-túr bolıwına sebep, erga tushar sıyaqlında hár qıylı temperatura hám ıǵallıq tásirinen ótiwi bolıp tabıladı. Ózbekstanda qar tiykarlanıp qıs mawsimında jawadı.
Shaqmaq - bul atmosferada bólek tóplanǵan bultlar hám jawın bultlar hám jer ortasında júz bolıwı múmkin bolǵan kúshli elektr zaryadlarına berilgen at.
Gúldirmama - kúshli elektr zaryadınan kelip shıqqan zarba tolqını tásirinde atmosferada payda bolatuǵın dawıs terbelisleri esaplanadı.
Rawajlantıratuǵın oraylarǵa balalardı hár qıylı daǵı kartochkalar járdeminde bolıp alınadı.
-Qurılıs hám konstruksiyalaw orayında balalarǵa mozaika (1) etip qasnaq yasatiladi
-Syujet-rolli oyınlar hám dramalashtirish orayında Tábiyaat hádiyseleri Birma -bir qonaqǵa keledi, óziniń qásiyetlerin aytıp beredi.
-Til hám sóylew orayında Tábiyaat hádiyseleri haqqında sh'er hám tabısıwlar yodlatiladi.
-Ilim hám tábiyaat orayında fonar, plamaster, karton qo'g'oz, cellofan járdeminde tájiriybe ótkeriledi. Oq jay payda etinadi.
-Kórkem óner orayında Tábiyaat hádiyselerinen qálegenleri aq qaǵazǵa chizdirib, bo'yatiladi. Mısalı oq jay, jawın, qar...
Kutiletuwǵın nátiyjeler:
1. Balalardıń tábiyaat hádiyseler haqqındaǵı qıyalları kengayadi. Kerekli maǵlıwmatlarǵa iye boladı.
2. Tábiyaat hádiyseleri haqqındaǵı bilimleri artadı hám olardıń qanday júz bolıwın tushinib aladı.
3. Tábiyaatqa ıqtıyatlıona munasábette bolıwǵa úyrenedi. Hár bir tábiyaat hádiysesiniń áhmiyetin bilip aladı.