Tema: Mektepge shekem tálimde mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw basqıshları. Kirisiw

II.BOB. Mektepge shekem tálim shólkemlerinde mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw basqıshları
2. 1. Mektepge shekem tálimde mashqalanı qoyıw dárejeleri hám sheshiw basqıshları
Mektepge shekem tálimde mashqalanı qoyihs hám mashqalalı jaǵdaynı sheshiw dárejeleri:
- Oqıtıwshı mashqalanı qóyadı hám ózi sheshedi;
- Oqıtıwshı mashqalanı qóyadı jáne onıń sheshimin oqıwshılar menen birgelikte tabadı ;
- Oqıwshılardıń ózleri mashqalanı qóyadılar jáne onıń sheshimin tabadılar.
Mashqalalı jaǵdaynı sheshiwde qollanılatuǵın usıllar :
- Mashqalanı túrli kózqarastan úyreniw, analiz qılıw ;
- Salıstırıw, ulıwmalastırıw ;
- Dálillerdi anıqlaw hám qóllaw ;
- jaǵdayǵa baylanıslı juwmaqlar shıǵarıw ;
- Oqıwshılardıń ózleri anıq sorawlar qoyıwı hám basqalar.
Mashqalalı tálim basqıshları :
1. Mashqalalı jaǵday payda etiw.
2. Mashqalanı sheshiw shamaların qáliplestiriw.
3. Sheshimdiń tuwrılıǵın tekseriw (alınǵan sheshim menen baylanıslı informaciyanı sistemalastırıw arqalı ).
Mashqalanı sheshiw basqıshları :
1. Tastıyıqlaw - bul mashqalanıń ilgeri tuwrı dep tán alınǵan sebepler menen baylanıslıların tabıw tiykarında ámelge asıriladı.
2. Tekseriw - bunı saylanǵan sebeptiń áqibetinde hal atırǵan mashqala payda bolıwı tuwrılıǵın tiykarlash menen ámelge asıriladı.
3. Túsindiriw - bul mashqalanıń sheshimi ne ushın tuwrılıǵın tastıyıqlaytuǵın sebeplerdi anıqlaw tiykarında ámelge asıriladı
Mashqalalı tálimdi amerikalıq psixolog, filosof hám pedagog D. Dyui 1894 jılda Chikagoda shólkemlesken tájiriybe mektepte qollaǵan. XX ásirdiń 60 jıllarında bul jóneliste izertlewler alıp barıldı. 70-80 jıllarǵa kelip, ámeliyatqa keń engizildi. Mashqalalı oqıtıwdı tereń úyreniw XX ásirdiń 60 -jıllarında baslanǵan bolıp, onıń tiykarında “Oylaw - mashqalalı jaǵdaydan baslanadı”-degen ideya jatadı pikirlew psixologiyasi kózqarasınan mashqalalı oqıtıw ideyası hám principlerı S. L. Rubinshteyn, M. I. Maxmutov, v. Okon, I. Ya. Lerner tárepinen islep shıǵılǵan.
Mashqalalı tálim túri ilimiy-stilistik tárepten 3 qıylı kóriniske iye.
1. Mashqalalı jaǵdaynı payda etiw.
2. Mashqalanıń qoyılıwı.
3. Mashqalanıń sheshimin tabıw.
Mashqalalı jaǵdaynı oqıw shınıǵıwlarınıń barlıǵında qáliplestiriw múmkin. Onı sabaq processinde qansha kóp qáliplestiriw oqıtıwshına baylanıslı. Mashqalalı jaǵdaydıń áhmiyeti sonda, ol oqıwshılar dıqqatın bir jayǵa (mashqalaǵa ) qaratadı hám oqıwshılardıń izertlewine, pikirlewge uyretedi.
Mashqalalı tálim oqıtıwshı baslıqlıǵında mashqalalı jaǵday vujudga keltirilib, usı mashqala oqıwshılardıń aktiv, ǵárezsiz iskerligi nátiyjesinde teoriyalıq bilim, ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi dóretiwshilik ózlestiriw hám intellektual iskerlikti rawajlandırıwǵa múmkinshilik beretuǵın tálim procesin shólkemlestiriwdi názerde tutadı.
Mashqalalı oqıtıw processinde beriletuǵın tapsırmalar oqıwshılarǵa izertlewiy, evristik, mashqalalı jaǵdaylardı analiz qılıw boyınsha tapsırmalar beriledi. Bunda :
• standart bolmaǵan máselelerdi dúziw boyınsha ;
• qáliplestirilmagan soraw menen;
• artıqsha maǵlıwmatlar menen;
• óziniń ámeliy gúzetisleri tiykarında ǵárezsiz ulıwmalastırıw ;
• jollamalardan paydalanmastán qanday da ob'ekt mánisin bayanlaw ;
• alınǵan nátiyjelerdi qóllaw shegaraların hám dárejelerin anıqlaw ;
• hádiysediń kórinetuǵın bolıw mexanizmin anıqlaw ;
• «bir zamatda» tabıw sıyaqlı tapsırmalardı beriw múmkin.
Mashqalalı jaǵdaylarda sheshimge keliwdiń algoritmı tómendegi tártipte ámelge asıriladı Mashqalanı qoyıw, maǵlıwmatlar fondini toplaw, qayta islew, sheshim modelin anıqlaw, qosımsha maǵlıwmatlar toplaw hám olardı saylanǵan sheshim modelinde sáwlelendiriw, jańa maǵlıwmatlar hám sheshim modeli ortasındaǵı qarsılıqtı anıqlaw, qarsılıqtı sheshimin tabıw, jańa sheshim modelin jaratıwdan ibarat esaplanadi.
Tárbiyashi búgingi shınıǵıwdıń natiyjeliligin támiyinlew ushın tárbiyalaniwshiler qanday qaǵıydalarǵa ámel etiwi kerekligin so'raydi. Shınıǵıwdıń natiyjeliligin támiyinlew ushın tómendegi qaǵıydalarǵa ámel etiliwi usınıs etiledi:
gapni bolmaw ;
bir-birin esita biliw;
bir-birin tıńlay alıw kónlikpesi;
gezek menen sóylew kónlikpesi:
qol kóteriw qaǵıydasına ámel qılıw ;
taqatlı bolıw, óz-ara húrmet.
Iskerlikti mashqalalı tárzde shólkemlestiriw ushın birinshi náwbette tárbiyalaniwshileri oylawǵa, pikirlerin erkin bayanlawǵa, sın kózqarastan munasábet bildiriwge tayın bolıwı kerek. Onıń ushın qoyılatuǵın máselelerge baylanıslı bolǵan túsinikler júzege shiǵarıladı. Keyininen mashqalaǵa anıqlıq kiritilip, málim juwmaqlar shiǵarıladı. Bul process oy-órislerde ańlatıladı. Mashqalanı sheshiw basqıshında oqıwshı -studentlerdiń aktiv qatnasın támiyinlew maqsetinde bul processni shártli túrde tómendegi úsh basqıshqa ajıratıw múmkin:
- Anıqlaw basqıshı ;
- Ańǵarıw basqıshı ;
- Pikirlew basqıshı.
Birinshi, anıqlaw basqıshında balalarda ámeldegi bolǵan túsinikler anıqlap alınadı hám olardıń dıqqatı mashqalaǵa tartinadi. Anıqlaw basqıshın shólkemlestiriw ushın tómendegi sorawlardan ónimli paydalanıw múmkin: Bul haqqında qanday maǵlıwmatlarǵa ıyesiz? Bul haqqındada neni biliwdi qáleysiz? Ne ushın bul zárúrli?
Ekinshi, ańǵarıw basqıshında tiykarǵı maqset oqıw procesiniń dinamikasın támiyinlew, jańa oqıw maǵlıwmatların ózlestiriwden ibarat. Bunda qoyılǵan mashqalanı mánisin ańlap jetiw hám sheshiw názerde tutıladı. Bul basqıshda tálimdiń túrli aktiv usıllarınan paydalanıw jaqsı nátiyje beredi.