Tema: Mektepge shekem tálimde mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw basqıshları. Kirisiw

Kurs jumısınıń maqseti: Mektepge shekem tálimde mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw basqıshları teması ádebiyatların analiz etip kórsetip beriw.

• 
  Kurs jumısınıń wazıypaları :
  

Mektepge shekem tálimde mashqalalı oqıtıw mashqalalı tálimdiń nátiyjeli túrleri.
Mektepge shekem tálimde mashqalalı tálim texnologiyasınıń ayriqsha qásiyetleri.
Mektepge shekem tálimde mashqalanı qoyıw dárejeleri hám sheshiw basqıshları.
Mektepge shekem tálimde mashqalalı tálim mánisi. Mashqalalı jaǵday.
Kurs jumısınıń obiekti:
Mektepge shekem tálim shólkemleriniń tárbiyalaniwshileri.
Kurs jumısınıń predmeti:
Mektepge shekem tálim shólkemlerinde mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw basqıshların proektlestiriw.
Kurs jumısınıń teoriyalıq tiykarları :
Úyrenilgen malumotlarimiz tiykarında filosofiyalıq, arnawlı hám de pedagogikalıq -psixalogik ilimiy teoriyalıq kórkem ádebiyatqa baylanıslıatlarni analiz nátiyjesinde mektepge shekem talim shólkemlerinde mashqalalı tálimdi sheshiw hám shólkemlestiriw nátiyjesinde balalardı intellektual, fizikalıq, psixalogik qásiyetlerin rawajlandırıw.
Kurs jumısınıń ámeliy tiykarları :
Mektepge shekem tálim shólkemlerinde mashqalalı tálimdi shólkemlestiriw basqıshları arqalı balalarǵa jańa bilimler beriw, sóylewin rawajlandırıw, sózlik baylıǵın asırıw, fizikalıq aktivligin qáliplestiriw, balanı soğligi hám keyipin jaqsılaw.
Kurs jumısınıń dúzilisi:
Kurs jumısı kirisiw, 2 bap hár bir bapta 2 paragrafdan ibarat, juwmaq hám usınıslar, paydalanılǵan ádebiyatlar kesteinen ibarat.
I.BAP. Mektepge shekem tálim shólkemlerinde mashqalalı tálimdiń payda bolıwınıń teoriyalıq tiykarları
1. 1. Mektepge shekem tálimde mashqalalı oqıtıw mashqalalı tálimdiń nátiyjeli túrleri
Respublikamizning házirgi dáwirdegi sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw principlerı jáhán daǵı taraqqiy etken mámleketler qatarından múnásip orın alıw ushın ruwxıy potencialimizni hám ekonomikalıq qudıretimizni jáne de asırıw, olardı XXI ásir ilimiy-texnika rawajlanıwı talaplarına juwap beretuǵın tárzde qayta qurıwdı talap etedi. Onıń ushın jaslarımız dúnyaǵa kóz qarasın ózgertiw, olardıń bilim hám ruwxıylıqların jáhán ulgileri dárejesine kóteriw zárúr.
Búgin jámiyet mektep aldına : arnawlı qábiletin olardıń ǵárezsiz biliwlerin maqsetke muwapıq túrde rawajlandırıwdı wazıypa etip qoydı.
Áne sol wazıypalardı sheshiwde mashqalalı tálim texnologiyası etakchi orındı iyeleydi.
Mashqalalı tálim - bul logikalıq pikirlew operatsiyası (analiz, ulıwmalastırıw ) hám studentlerdiń izertlewli iskerligi nizamlıqların (mashqalalı jaǵday, biliwge qızıǵıwshılıq, mútajlik) esapqa alıp dúzilgen tálim hám oqıtıwdıń ilgeri málim bolǵan usılların qóllawı qaǵıydalarınıń jańa sisteması bolıp tabıladı. Sol sebepli de mashqalalı tálim kóbirek student pikirlew qábiletiniń rawajlanıwın, onıń ulıwma rawajlanıw hám ıqtıqatınıń qáliplesiwin támiyinleydi. Didaktikaning barlıq jetiskenliklerin esaptan tısqarı etpey, bálki olardan paydalanǵan halǵa mashqalalı tálim ilimiy bilim hám túsiniklerdi, dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiriw, shaxs jáne onıń intellektuallıq aktivligin hár tárepleme rawajlandırıw quralı retinde rawajlantıratuǵın tálim bolıp qaladı.
Mashqalalı oqıtıw amerikalıq faylasuv, psixolog hám pedagog Dj. Dionning teoriyalıq qaǵıydalarına tiykarlanadı hám XX ásirdiń 20 -30 jıllarında tarqala basladı.
Didaktikada mashqalalı oqıtıw jańa jónelis retinde XX ásirdiń 70-80 jıllarında júzege keldi. A. M. Matoshkin, T. v. Kudryashv, M. I. Maxmutov, I. Ya. Lernerlar mashqalalı oqıtıw nizamlıqların tereń úyrendiler.
Búgingi kúnde, mashqalalı oqıtıw degende shınıǵıwlarda pedagog tárepinen jaratılatuǵın mashqalalı jaǵdaylar hám olardı tarqatıp alıwǵa qaratılǵan studentlerdiń aktiv ǵárezsiz iskerligi túsiniledi. Bunıń nátiyjesinde studentler kásiplik bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerge iye boladılar hám de pikirlew qábiletleri rawajlanadı.
Mashqalalı tálim oqıtıwdıń eń nátiyjeli usılı bolıp tabıladı. Pedagog mashqalalı jaǵday jaratadı, studentti onı tarqatıp alıwǵa jóneltiredi, sheshimdi izlewdi quraydı. Mashqalalı oqıtıwdı basqarıw, pedagogikalıq uqıptı talap etedi, sebebi mashqalalı jaǵdaydıń payda bolıwı -individual jaǵday bolıp, siyasiy gruppalastırılgan hám individuallastırılgan jantasıwdı talap etedi.
Mashqalalı tálim teoriyası student intellektuallıq kúshiniń rawajlantıratuǵın tálimdi shólkemlestiriwdiń psixologiyalıq -pedagogikalıq jolları hám usılların túsintiredi.
Mashqalalı tálimdiń tabısı tómendegi faktorlarǵa baylanıslı :
1. Oqıw materialın mashqalalastırıw ;
2. Studentlerdiń biliw iskerligin aktivlestiriw;
3. Tálim procesin oyın, miynet iskerligi menen uyqaslastırıw ;
4. Oqıtıwshı (pedagog ) tárepinen mashqalalı metodlardan óz ornında nátiyjeli paydalanıw kónlikpesine ıyelew;
5. Mashqalalı jaǵdaynı sheshiw maydanınan mashqalalı sorawlar shınjırın dúziw hám logikalıq izbe-izlilikde studentlerge bayanlaw.
Mashqalalı tálim - bul studentler ilimiy dúnyaǵa kóz qarasın qáliplestiriwdiń tiykarǵı usılı bolıp, insannıń biliw hám ámeliy iskerligin basqarıwshı arnawlı bir jeke sub'ektiv jollanba retinde túsiniledi.
Dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiriw - bul birinshi náwbette shaxstıń intellektuallıq - aktivligin qáliplestiriw bolıp tabıladı. Ilimiy dúńyaǵa kózqarastı nátiyjeli qáliplestiriwdiń eki zárúrli shárti ámeldegi:
• Studentlerdiń túsinikler sistemasın ózlestiriwge tiyisli aktiv intellektuallıq pikirlew iskerligi.
• Insannıń sezim-sezimi hám emotsiyasiga tásir etiw, onıń bilimin ıqtıqatqa aylandırıw.
Shaxs biliw iskerliginiń izertlew dáwirin arnawlı sxemalarda ańlatıw múmkin: mashqalalı jaǵday — oqıw mashqalası — oqıw mashqalasın tarqatıp alıw ushın izertlew — mashqalanıń sheshiliwi.
Mashqalalı oqıtıw shınıǵıwların shólkemlestiriw hám ótkeriwdiń zárúrli tárepi sonda, bunda oqıtıwshı onıń de bilimlendiriwge tiyisli, de tárbiyalıq funkciyasın jaqsı ańlap alǵan bolıwı talap etiledi. Oqıtıwshı hesh qashan studentlerge tayın haqıyqattı (sheshimdi) beriwi kerek emes, bálki olarǵa bilimlerdi alıwǵa dúmpish beriwi, shınıǵıwlarda hám turmıs xızmetlerinde zárúr bolǵan informaciya, waqıya, waqıt hám hádiyselami sanasında qayta ishJashlariga járdem beriwi kerek boladı.
Mashqalalı jaǵdaylardan oqıw procesiniń barlıq basqıshlarında : jańa tema bayanı, bekkemlew hám bilimlerdi baqlawda paydalanıw múmkin. Mashqalalı jaǵdaylar sisteması tabıslı jaratılǵan jaǵdaylarda usı temanı mashqalalı sabaq formasında ótiw usınıs etiledi. Oqıtıw procesine mashqalalı sabaqlardı qóllawı ushın oqıtıwshı (pedagog ) tómendegi máselelerdi sheshiwi kerek boladı :
• Oqıw programması boyınsha qaysı temalardı mashqalalı sabaq formasında ótiw múmkinligin;
• Tema tekstindegi máseleler boyınsha mashqalalı jaǵdaynı keltirip chiharadigan sorawlar, tapsırmalardı anıqlaw, bunda didaktikaning ilimiylik, sistemalılıq, logikalıq, izbe-izlik, izbe-izlik principlerine ámel etiwi;
• Studentlerdiń biliw iskerligin aktivlestiriw hám basqarıwdı támiyinleytuǵın qural hám usıllardı anıqlawı, olardan óz ornında hám nátiyjeli paydalanıw.
Mashqalalı oqıtıw processinde studenttiń ǵárezsizlik roli reproduktivlik oqıw usıllarına salıstırıp haraganda talay nátiyjeli boladı. Mashqalalı oqıtıwdıń maqseti studentler menen islew processinde tálim-tárbiya máseleleri, mashqala hám sorawlarına juwap qıdırıw, olardı sheshiw jolları menen jańa bilimlerdi ózlestiriwdi, studentler oqıw iskerliginde mashqalalı jaǵdaylardı payda etiw hám sheshiw boyınsha oqıtıwshı (pedagog ) lar olarda qızıǵıwshılıq oyata alıwınan ibarat.
Mashqalalı jaǵday -tıńlawshı (bilim alıwshı ) larga beriletuǵın fakt hám maǵlıwmatlar, informaciya hám bilimler menen jańa dáliller, hádiyseler, jaǵdaylar arasındaǵı dialektik qarsılıqlar bolıp, olardı túsinip alıw ushın ilgeri alǵan bilimleriniń jetiwmasligi bolıp tabıladı. Bul qarama-qarsılıqlar (tushunmovchiliklar) dóretiwshilik bilimlerdi ózlestiriw ushın háreketlendiriwshi kúsh bolıp xızmet etedi.
• Mashqalalı tálim dárejeleri
• Oqıtıwshı hám student iskerligi
• Ǵárezsiz bolmaǵan (ádetdegi) aktivlik dárejesi
• Oqıtıwshı túsintirgenin student tárepinen aqıl etiliwi mashqalalı jaǵdaylar sharayatında intellektual miynet
• Yarım ǵárezsiz aktivlik dárejesi
• Ilgeri bilimlerdi jańa jaǵdaylarda qóllawı hám studentlerdiń oqıtıwshı tárepinen qoyılǵan oqıw máseleleriniń tarqatıp alıw usılların izlewde qatnasıw.
• Ǵárezsiz
• aktivlik dárejesi

• Reproduktivlik - izertlew tipidagi islerdi orınlaw, bunda sabaqlıq teksti menen studenttiń ózi isleydi, ilgeri bilimlerin jańa jaǵdayda qollanıladı, konstruktsiyaaydi, ortasha quramalılıqtaǵı máselelerdi sheshedi, oqıtıwshınıń járdemi menen gipotezalarni tastıyıqlaydı hám t.b.

• Dóretiwshilik aktivlik dárejesi
• Dóretiwshilik oyda sawlelendiriwdi talap etiwshi, logikalıq analiz qılıw hám oylap tabıwdı, oqıw máselelerin tarqatıp alıwdıń jańa usılların jańalıq ashıwdı, ǵárezsiz tastıyıqlawdı : ǵárezsiz juwmaq hám ulıwmalasqanlar chiharishni, jańa ashılıw hám kórkem dóretpeler jazıwdı talap etetuǵın ózbetinshe jumıslardı orınlaw
Mashqalalı tálimdi izertlew metodı menen áyne bir zat emes al, bálki student oylawı jáne onıń yadınıń rawajlanıwın támiyinleytuǵın, bilimlerdi dóretiwshilik ózlestiriwine, ilimiy faktlarni jıynawǵa kómeklesetuǵın hám de ıqtıqattı quram taptiradigan tálimdiń bir túri dep qaraw kerek.
Mashqalalı tálim - oqıtıwshı baslıqlıǵında mashqalalı jaǵday vujudga keltirilib, usı mashqala studentlerge aktiv ǵárezsiz iskerligi nátiyjesinde bilim, kónlikpe hám malkalarni dóretiwshilik ózlestiriw hám intellektual iskerlikti rawajlandırıwǵa múmkinshilik beretuǵın tálim procesin shólkemlestiriw bolıp, mashqalalı tálimdiń tabısı tómendegi faktorlarǵa baylanıslı :
• Oqıw materialın mashqalalastırıw ;
• Studentlerdiń biliw iskerligin aktivlestiriw;
• Tálim procesin oyın, miynet iskerligi menen uyqaslastırıw ;
• Oqıtıwshı tárepinen mashqalalı metodlardan óz ornında hám nátiyjeli paydalanıw kónlikpesine ıyelew;
• Mashqalalı jaǵdaynı sheshiw maydanınan mashqalalı sorawlar shınjırın dúziw hám logikalıq izbe-izlilikde studentlerge bayanlaw.
Sonday etip, mashqalalı tálim delingende, oqıtıwshı (pedagog ) rag'barligida mashqalalı jaǵday júzege keltirilib, usı mashqala studentlerdiń aktiv ǵárezsiz iskerligi nátiyjesinde bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi dóretiwshilik ózlestiriw hám intellektual iskerlikti rawajlandırıwǵa múmkinshilik beretuǵın tálim procesin shólkemlestiriw názerde tutıladı. Sonıń menen birge, mashqalalı oqıtıwdıń mánisin oqıtıwshı (pedagog ) tárepinen studentlerdiń oqıw jumıslarında mashqalalı jaǵdaynı payda etiw hám oqıw wazıypaların, máselelerin hám sorawların sheshiw arqalı jańa bilimlerdi ózlestiriw boyınsha olardıń biliw iskerligin basqarıw quraydı. Bul bolsa bilimlerdi ózlestiriwdiń ilimiy-izertlew usılın júzege keltiredi.