Тема. Mektepke shekemgi ha’m kishi mektep jasindag`i balalardin` psixologiyaliq rawajlani joba

1-3 jaslı balalardin’aqılıy rawajlaniwı
1- 3q jaslar tildin’ rawajlanıwı ushın senzitiv da’wir bolıp esaplanadı. Bul. da’wir aqılıy rawajalanıwdın’ tiykarın, qabıl etiw h’a’m oylawdın’ jan’a ko’rinislerin payda etedi. Bir jaslı bala predmetlerdi sistemalı ra’wishte ko’rip shıg’a almaydı. Ol tiykarınan predmetlerdin’ qanday da bir ko’zge taslanıp turatug’ın belgisine itibarın qaratadı h’a’m predmetlerdi sol belgilerine qarap tanıydı. Keyin ala jan’a qabıl etiw h’a’reketine iye bolıw balanin’predmetli h’a’reketlerdi orınlawdan ko’z benen shamalap, h’a’reket etiwge o’tiwinde ko’rinedi, endi bul predmetlerdin’ bo’leklerin uslap ko’rmesten shamalap qabıl ete aladı. 2-3 jaslı bala u’lkenlerdin’ ko’rsetken u’lgisi, ren’i, forması h’a’m u’lkenligine qarap usı predmetlerdi shamalap, qabıl etken h’alda tuwrı taba aladı. Balalar aldımenen formasına, soz ko’lemine h’a’m onnan keyin g’ana ren’ine qarap ajırata aladı. Bul. waqıtlarda bala bir qıylı qa’siyetke iye bolg’an ju’da’ ko’p predmetler bar ekenligin tu’sine baslaydı. Lekin bala su’wret salıwdı baslag’annan keyin predmetlerdin’ ren’ine itibar bermeydi h’a’m o’zine jaqqan rendi paydalanadı. 2-3 jaslı bala 5-8 formanı ( shen’ber, kvadrat, u’shmu’yeshlik, to’rtmu’yeshlik, ko’p mu’yeshlik) h’a’m h’ tu’rdegi ren’di (qızıl, sarı, sarg’ısh, jasıl, ko’k, sıya ren’, aq, qara) qabıl etiwi mu’mkin. Predmetlerdin’ forması h’a’m ren’lerdin’ qollanılıwı tu’rli na’rselerde tu’rlishe bolg’anlıg’ı sebepli bul jastag’ı balalar olardı qabıl etkenligi menen olardın’ atların anıq biliwi h’a’m o’z so’zlerinde qollanıw birqansha qıyınıraq boladı. :lkenlerdin’ bul jastag’ı balalardan ren’ h’a’m formalardı eslep qalıwdı talap etiwi orınsız, bunın’ ushın qolaylı da’wir ӊ-o’ jaslar bolıp esaplanadı.
Balanin’u’sh jasqa shekemgi o’zlestirgen so’zleri tiykarınan predmet h’a’m h’a’reketlerdin’ atamaların bildiredi. Atamalar tiykarınan onin’wazıypasın an’latadı, bunda predmet yaki h’a’rekettin’ sırtqı ko’rinisi o’zgerse de onin’atı o’zgermeydi. Sonlıqtan da bala predmetlerdin’ atların isletiwdi funktsiyalarına baylanıslı h’alda tez o’zlestiredi.
Erte balalıq da’wirinin’ baslarına kelip balada birinshi oylaw operatsiyaları payda boladı. Bunı bala bir predmetti alg’annan soz onı birimlep u’yrenip shıg’ıwanan ko’riwimiz mu’mkin. Olardın’ oylawı ko’rgizbeli, h’a’reketli bolıp, ol a’tiraptag’ı tu’rli baylanıslılıqlardı u’yreniwne xızmet etedi, o’zinen uzag’ıraq turg’an doptı uzınıraq na’se menen iyterip jiberiw mu’mkinligin ko’rgen bala, endi o’z divan astındag’ı doptı tayaqsha ja’rdeminde alıw mu’mkinligin oylay aladı. Bul. da’wirdegi balalar oylawında ulıwmalastırın’ u’lken orın iyeleydi. Ulıwmalastırıwda so’ylew a’h’miyetli orın iyeleydi. Ma’selen, saat degende bala qol saatın yaki diywaldag’ı saattı da tu’siniwi mu’mkin. Lekin, olar tu’rlishe bolg’anlıg’ı sebepli, olarda ulıwmalıqtı tabı bala ushın barqansha qıyınıraq boladı. Bunda pikirlen’ ja’rdemge keledi h’a’m ulıwmalastırıladı. 2-3 jaslı balalar belgili bir predmetlerdin’ ornına olardın’ ornın basıw mu’mkin dep esaplag’an basqa na’rselerden de paydalanadı. Ma’selen, bala oyın protsessinde bala sho’pti qasıq yaki termometr ornında, ag’ashtan jasalg’an krovat yaki mashina ornında paydalanıwı mu’mkin. Bir predmetti basqasınıw ornında qollanıw mu’mkinligin an’law, bala ushın do’gerek-a’tiraptı biliw, u’yreniwdegi a’h’miyetli burılıs bolıp esaplanadı h’a’m ol da’slepki tu’siniklerdi payda etedi. Bul jastag’ı balalar a’ste aqırınlıq penen u’lkenler aytıp beretug’ın ertek, waqıya yaki gu’rrin’lerdi, sonday-aq su’wrette sızılg’an na’rselerdi tu’sine aladı. Erteklerdi esitiw protsessinde bala ertek qah’armanların kimgedu’r uqsatıwg’a h’a’reket etedi, geyde o’z betinshe ertek yaki gu’rrin’lerdi toqıy alıwı mu’mkin. Erte balalıqda’wirdeyad biliwdegi tiykarg’ı funktsiya bolıp esaplanıp, ol biliwdin’ ba’rshe ko’rinislerin rawajlandırıwg’a qatnasadı. Bulda’wirdebalanin’yadı tez rawajlanadı. Balanin’turmıs ta’jiriybelerin o’zlestiriwde da’slep h’a’reketli, emotsional h’a’m obrazlı yad qatnasadı. Yad bul jasta tiykarınan ıqtıyarsız boladı. Bul. da’wirdegi balalarg’a ko’p kitap oqıp beriw na’tiyjesinde olar ertek h’a’m qosıq h’a’m gu’rrin’lerdi eslep qaladı, lekin bunday eslep qalıw balanin’ulıwma aqılıy rawajlanıwınan da, yadının’ individual qa’siyetinen de emes. Bul erte balalıq da’wirdegi balanin’ba’rshesine xas bolg’an nerv sistemasınıw ulıwma iyiliwshen’ligi na’tiyjesi bolıp esaplanadı. O’zi h’a’m do’gerek a’tirap h’aqqındag’ı waqıya h’a’m h’a’dityselerde izbe-izlik barlıg’ı ushın da olardı ele tolıq ra’wishte yadta saqlap qala almaydı.