Tema: Sanaat ka’rxanalarin qarji menen ta’miynlewdin’ ekonomikaliq na’tiyjeligi Mazmuni
Ǵárejetlerdiń elementları boyınsha gruppalanishi
| Ǵárejetlerdiń elementları boyınsha gruppalanishi
| |||
|
| |||
|
|
|
|
|
|
|
|
Islep chmanshea tiyisli miynetea haa tap lash xaraiatlari |
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
Islep chiaarishea tiyisli iitimoiv sue' urta xaraiatlari |
|
|
|
' | ||
|
|
|
|
|
|
|
|
Shiyki zat hám tiykarǵı materiallar (qayta tabıs etilgen chiqitlardan tısqarı ) |
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
Satıp olincan butlovchi bólimler hám varim fabrikatlar |
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
Texnoloijik maasadlar ushın vogiln'l hám enerniva |
|
|
|
' | ||
|
|
|
|
|
|
|
|
Islep shıǵarıw xarakteridaei jumıs hám xızmetler |
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
Tiykarıv qurallar amortizatsivasi |
|
|
|
' | ||
|
|
|
|
|
|
|
|
Materiallıq qımbatlıqlar kemisligi hám ónimlaming aynıwı daǵı ko záleller |
n |
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
Basqa xaraiatlar |
|
|
|
' |
2. 1-súwret. Sanaat kárxanalarında ónim ózine túser bahasın esaplaw
elementları
Mısalı, buxgalteriya esabında ónim islep shıǵarıw ózine túser bahasın payda etiwshi ǵárejetler ekonomikalıq mazmunı hám ulıwmalıq qásiyetlerine kóre tómendegi elementlerge ajratıladı :
-óndiristiń materiallıq ǵárejetleri;
-óndiriske tiyisli miynetke aqsha tólew ǵárejetleri;
-óndiriske tiyisli social sug urtaga ajıratılǵan qarjılar ;
-tiykarǵı qurallar hám nomoddiy aktivler amortizatsiyasi;
-óndiriske tiyisli basqa ǵárejetler.
Ekonomikalıq esap -kitaplarda ónim ózine túser bahasın joybarlaw hám esaplawda ǵárejetlerdi esaplaw elementları boyınsha gruppalaw qabıl etilgen. Sanaat kárxanalarında ónim ózine túser bahasın esaplaw elementları tómendegilardantashkiltopadi:
Ónimdiń islep shıǵarıw ózine túser bahasın payda etiwshi ǵárejet elementleri hám esaplaw elementları arasında óz-ara baylanıslılıq bar.
" Shiyki zat hám tiykarǵı materially" statyasında ónimdiń tiykarın tashkil etip, onıń quramına kiretuǵın yamasa ónim tayarlawda (islerdi orınlaw hám xızmetler kórsetiwde) zárúr strukturalıq bólim esaplanǵan shetten satıp alınatuǵın shiyki zat hám materially sonıń menen birge bir ırǵaqtaǵı texnologiya procesin támiyinlew, ónimlerdi oraw yamasa basqa islep shıǵarıw mútajliklerine sarplanatuǵın (ásbap -úskeneler, ımaratlar, imaratlar hám basqa tiykarǵı qurallar sınaqın ótkeriw, baqlaw, saqlaw, ońlaw hám olardan paydalanıw ushın islep shıǵarıw processinde paydalaniletuǵın ), satıp alınǵan zat etiletuǵın materially óz hákisin tabadı.
Ónim ózine túser bahasına kirgizetuǵın shiyki zat hám materially ǵárejetlandan qaytarılatuǵın chiqitlar ma`nisi hám ıdıs, oraw -jaylaw materialları ma`nisi olardıń ámelde satılıwı, paydalanılıwı yamasa bazaǵa tabıs etiliwi bahası boyınsha shıǵarıp taslanadı.
" Satıp alınǵan butlovchiqismlar hám yarım tayın ónimler"
statyasında kelesinde kárxanada montaj etiletuǵın yamasa qosımsha ishlov beriletuǵın butlovchi buyımlar hám yarım tayın ónimler esapqaolinadi.
" Islep shıǵarıw xarakterindegi jumıs hám xızmetler" statyasına sırtqı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar, sonıń menen birge kárxananıń ishki bólindileri tárepinen atqarılatuǵın iskerliginiń tiykarǵı túrine tiyisli bolmaǵan ıslap shıǵarıw ózgeshelikine iye jumıslar hám xızmetler kiredi.
Oǵan ónim tayarlaw boyınsha ayırım operatsiyalardı orınlaw, shiyki zat hám materially qayta islew, tutınıw qılınıp atırǵan shiyki zat hám materiallar sapasın anıqlaw ushın sınaqlar ótkeriw, belgilengen texnologiyalıq processlerge ámel etiliwi ústinen baqlaw hám basqalarǵa tiyisli boladı.
Kárxana ishinde sırtqı subyektlarning transport xızmetlerin (shiyki zat, materiallar, instrumentler, detallar, júklerdiń basqa túrlerin bazadan sexga keltiriw hám tayın ónimdi saqlaw ushın bazaǵa tasıw ) da islep shıǵarıw ózgeshelikine iye xızmetlerge tiyisli boladı.
Kárxananıń transportı hám xızmetkerleri tárepinen materiallıq resursların jetkiziw menen bog liq ǵárejetler (júklew hám túsiriw jumısları da usılar turine kiredi) islep shıǵarıw ǵárejetleriniń tiyisli elementlerine kiriwi kerek (miynetke aqsha tólew ǵárejetleri, tiykarǵı fondlari amortizatsiyasi, materiallıq ǵárejetler hám basqalar ).
" Texnologiyalıq maqsetler ushın isletilingen yoqilgi hám energiya"
statyasında texnologiyalıq maqsetler, energiyanıń barlıq túrlerin islep shıǵarıw, ımaratlardı qizdırıwǵa sarplanatuǵın janılg ining shetten satıp alınatuǵın barlıq turiari, kárxananıń texnologiyalıq, transport hám basqa islep shıǵarıw hám xojalıq mútajliklerine sarplanatuǵın barlıq túrdegi satıp alınǵan zat etiletuǵın energiya sáwlelendiriledi.
" Óndiriske tiyisli miynetke aqsha tap lash ǵárejetleri" ga
kárxanada qabıl etilgen miynetke aqsha tólew forma hám usıllarına muwapıq qollanılatuǵın tarif stavkaları hám lawazım is haqılarınan kelip shıǵıphisoblangan:
- ishlab shıǵarıw ózgeshelikindegi ámelde orınlanǵan jumıs ushın
esaplanǵan mıynet haqı, sonday-aq, orınlanǵan jumıstı esapqa alıw boyınsha
dáslepki hújjetlerde názerde tutılǵan rag batlantiruvchi tusdagi tólewler;
- kasb uqıpı hám tárbiyashılıq ushın tarif stavkaları hám okladlarga
ústemeler;
- ish tártibi hám miynet sharayatları menen bog liq kompensauiya tusidagi tólewler, sonday-aq, tungi smenada, isten tısqarı waqıtta, dem alıw hám bayram (islenbeytuǵın ) kúnleri islegenlik ushın tarif stavkaları hám okladlarga ústemeler hám qosımsha aqsha ;
- ko'p smenalı tártipte islegenlik, kásiplerdi birge qosıp alıp barǵanlıq hám xizmet kórsetiw zonaların keńeytirganlik ushın ústemeler;
- hukumat tárepinen tastıyıqlanǵan kásipler hám jumıslar dizimi boyınsha salmaqli, zıyanlı, bólek zıyanlı miynet hám tábiyiy-ıqlım sharayatlarında islegenlik ushın ústemeler, sonday-aq, bul sharayatlar daǵı úzliksiz jumıs stajı ushın ústemeler;
- qurilish, rekonstrukciya qılıw hám jetilisken remontlawda tikkeley bánt bolǵan, sonıń menen birge nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylarda vaxta usılı menen islerdi atqarǵan xızmetkerler ushın jumıstıń kóshpeli hám reysxususiyatiuchunustama;
- mehnatga aqsha tólewdiń rayonlar boyınsha tártipke solinishi, sol
atap aytqanda, rayon koeffitsentlari hám ámeldegi nızam hújjetlerine muwapıq
shól, suwsız hám joqarı taw jaylarında islegenlik ushın koeffitsentlar menen
belgileganto'lovlar;
- amaldagi nızam hújjetlerine muwapıq náwbettegi (jıllıq ) hám qosımsha demalıslar, náwbettegi (hár yilgi) paydalanilmagan hám qosımsha demalıslar ushın kompensatsiyalar, óspirimlerdiń jeńillikli saatları, balanı awqatlantırıw ushın analardıńlar jumısındaǵı deneffiaslar, sonıń menen birge medicinalıq kóriklerden ótiw menen baylanıslı waqıt ushın aqsha tólew;
- majburiy demalıstaǵı xızmetkerlerge, tiykarǵı mıynet haqın bólekan saqlap qalǵanholda aqsha tólew;
- davlat wazıypaların atqarganlik ushın (áskeriy jıyınlar, ayrıqsha jaǵdaylar boyınsha jıyınlar hám basqalar ) miynet haqi tólew;
- korxona shtatında turmaytuǵın xızmetkerler miynetine olar tárepinen puqaralıq - huqıqıy tusdagi dúzilgen shártnamalar boyınsha jumıslar orınlanǵanlıǵı ushın aqsha tólew, eger orınlanǵan jumıs ushın xızmetkerler menen esap -kitap kárxananıń ózi tárepinen ámelge asırılsa, kesip alıp islew shártnamasıhamshujumlagakiradi;
- belgilangan tártipke muwapıq islep shıǵarıw processinde
qatnasuvshı xızmetkerler miynetine aqsha tólew fondiga kirgizetuǵın
tólewlarningboshqaturiari.
" Óndiriske tiyisli social qamsızlandırıwǵa ajıratılǵan qarjılari" statyasında nızam hújjetleri menen belgilengen normalar boyınsha miynetke aqsha tólew fondiga social túrdegi májburiy ajıratılǵan qarjılar, mámleketlik emes pensiya fondlarına, qálegen medicinalıq qamsızlandırıw hám qálegen qamsızlandırıwdıń basqa túrlerine ajıratılǵan qarjılar sáwlelendiriledi.
" Tiykarǵı qurallar amortizatsiyasi" ga tiykarǵı islep shıǵarıw fondlari hám nomoddiy aktivlerdiń belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan normalar boyınsha dáslepki (qayta tiklew) ma`nisinen kelip shıǵıp esaplanǵan amortizatsiya ajıratılǵan qarjılar summası (lizing boyınsha hám nızam hújjetlerine muwapıq ámelge asırilatuǵın jedellestirilgen amortizatsiya da ) kiredi.
" Tiykarǵı qurallar amortizatsiya»" saqlaw hám isletiwge hám de kárxana tárepinen ámelge asırılǵan ámeldegi, aralıq hám jetilisken remontlawǵa tiyisli;
- asosiy qurallarǵa xızmet kórsetiwshi xızmetkerlerdiń mıynet haqı ;
- ularning mıynet haqınan social ajıratılǵan qarjılar qılıw ;
- yonilg'i-maylaw materiallarına etilgen ǵárejetler;
- asosiy qurallardı barlıq túrdegi remontlaw hám texnikalıq xızmet
kórsetiw ǵárejetleri;
- ta'mirlashda qatnasqan jumısshı hám qánigeler mıynet haqı hám jumıs
haqqındanijtimoiyajratmalar;
-tiykarǵı qurallardı támiyinlewge sarplanǵan ıqtıyat bólimler, qurılıs materialları hám basqa materiallar, remontlaw hám odan song sınap kóriw chogida sarplanǵan janılg-j-maylaw materialları ma`nisi ózine túser bahasın esaplawdıń tiyisli elementlarında (shiyki zat hám tiykarǵı materiallar, satıp alınǵan butlovchi bólimler hám yarım fabrikatlar, texnologiyalıq maqsetler ushın isletilingen janar may hám energiya, óndiriske tiyisli miynetke aqsha tólew ǵárejetleri, óndiriske tiyisli social sugurtaajratmalari) esapqaolinadi.
" Materiallıq qımbatlıqlar kemisligi hám ónimlerdiń aynıwınan korilgan záleller" de islep shıǵarıw salasında materiallıq baylıqlardıń tábiyiy joǵalıp ketiw normaları sheńberinde hám olardan artıqsha yoqotilishi, jaramsızlanıwı hám kem shıǵıwı esapqa alınadı.
" Óndiriske tiyisli basqa ǵárejetler" statyası tómendegilerden dúziledi:
- ishlab shıǵarıwdı shiyki zat, materialları, janılg i, energiya, úskeneler hám basqa miynet quralları hám buyımları menen támiyinlew ǵárejetleri;
- chetdan qosılǵan kárxanalar tárepinen ámelge asırılǵan kárxananıń tiykarǵı islep shıǵarıw fondlarini jumıs jaǵdayında saqlaw ǵárejetleri (texnikalıq kórik hám qaraw, ortasha, ámeldegi hám jetilisken ońlaw ǵárejetleri);
- ishlab shıǵarıw iskerligine tiyisli tiykarǵı qurallardı ámeldegi kireyge alıw menen baylanıslı ǵárejetler;
- ifloslantiruvchi elementlardı jol qoyılatuǵın normalar sheńberinde hám odan artıqsha átirap -ortalıqqa shıǵarganlik ushın tólewler;
- ishlab shıǵarıw ózgeshelikiari menen baylanıslı miynettiń normal sharayatları hám texnika qawipsizligin támiyinlew ǵárejetleri;
- xodimlarga mut kórsetiletuǵın kommunal xızmetler, azıq-túlik, mut beriletuǵın jay haqini tólew ǵárejetleri (yamasa turaq-jay, kommunal xızmetler hám basqalar ushın pul kompensatsiyası summası );
- amaldagi nızam hújjetlerine muwapıq mut beriletuǵın hám jeke paydalanıwda qalatuǵın buyımlar ma`nisi (sonday-aq, formalı kiyim-bas, arnawlı awqatlar ) yamasa olar pasaytirilgan bahalar boyınsha satılıwı munasábeti menen jeńillikli summası ;
- ishlab shıǵarıw xızmetkerlerin belgilengen islep shıǵarıw procesine
tiyisli xızmet saparlarına jiberiw boyınsha normalar sheńberinde hám
olardanortiqchaxarajatlar;
- ishlab shıǵarıwdaǵı jumısshıları hám islep shıǵarıw aktivlerin
májburiy sug urta qılıw ǵárejetleri;
- kafolatli xızmet múddeti belgilengen buyımlardı kepillikli ońlaw hám olarǵa sapalı xizmet kórsetiw ǵárejetleri;
- mahsulotni (xızmetlerdi) májburiy sertifikatsiya qılıw ǵárejetleri;
- ishlab shıǵarıw jaraları sebepli miynet qábileti joǵalıp ketiwi munasábeti menen tiyisli kepillikli organlardıń qararları tiykarında hám qararlarisizto'lanadigannafaqalar;
- xodimlarni jumıs jayına aparıw hám alıp keliw menen baylanıslı ǵárejetler;
- ishlab shıǵarıw xarakterindegi basqa ǵárejetler.
Ǵárejetlerdiń elementlar boyicha gruppalanıwı
Óndiriske tiyisli miynetke aqsha tólew ǵárejetleri
Óndiriske tiyisli social qamsızlandırıw ajıratılǵan qarjıları
Mineral hám organic ogitlar
0-sımlıqlar hám sharba buyımlarma qorǵawiash quralları
Ot-jemvaozuqa
Urıwlıq ko-chat materialları
Qayta islew ushın sheki onim
Tiykarǵı qurallar amortizatsiyasi
Jumıs hám xızmetler
Sharba buyımlarınıń nobud bolıwınan yoqotishlar
Basqa ǵárejetler ~
Yüklə 230,75 Kb.
Dostları ilə paylaş:
