Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

birliklari 
bo‘yicha qiymati 
№ 
Nomi 
SI tizimi birliklari bo‘yicha qiymati 
1 
Mudd
1,055 
litr
14 
Milva
4,225 
litr
2 
Osham
15 – 20 sm
3
15 
Tomchi
0,05 
ml
3 
Osh qoshiq
15 – 20 sm
3
16 
Filj 
311 
litr
4 
Piyola

0, 4 
litr
17 
Xarruba
0,129 
litr
5 
Puta
9,3 dm
2
18 
Xuplam
15...20 
ml
6 
Savray

1,5 
litr
19 
Qayl 
22,08 
litr
7 
sanoch

1,5 
litr
20 
Chetvert

3 
litr 
(Rossiya) 
8 
sarjin
0,5x1x2m
3
= 1m
3
21 
Barrel
159 
litr
9 
Ashir
6 
litr
22 
Bushel
36,37 
litr
(Angliya) 
35,24 
litr
(AQSh) 
10 
Birshola
8,5 
litr
23 
Vedro 
12,3 
litr
(Rossiya) 
11 
Laux
520 
litr
24 
Gallon 
4,546 
litr
(Angliya) 
3,785 
litr
(AQSh) 
12 
Maxtum

17 
litr
25 
Pinta 
0,568 
litr
(Angliya) 
0,473 
litr
(AQSh) 
13 
Metre
10,3 
litr

---

13 
4. – jadval 
Qadimiy
 
yuza birliklar
№ 
Yuza birliklarining 
nomlari
Xalqaro birliklar tizimidagi qiymatlari
1 
Tanob 
4037 – 4097 m
2
(Xorazm) 
2731 – 2845 m
2
(Buxora, Samarqand, Surxondaryo) 
1821 m
2
(Farg‘ona, Toshkent, Chimkent) 
2 
Akr 
4046,9 m
2
(Angliya) 
3 
Desyatina 
10925,4 m
2
(Rossiya) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 – rasm. Qadimiy o‘lchovlar va o‘lchash birliklari
. 

---

14 
3 – rasm. Odam tanasi a’zolariga asoslangan o‘lchash birliklari. 
Metrologiya bo‘yicha asosiy atamalar 
Metrologiyada sohasida ishlatiladigan ayrim tushunchalar va ularning ta’riflarini 
quyida keltirib o‘tamiz: 
Metrologiya –
o‘lchashlar, ularning birliligini ta’inlash usullari va vositalari 
hamda kerakli aniqlikka erishish yo‘llari haqidagi fan. 
Nazariy metrologiya –
metrologiyaning fundamental asoslarini ishlab chiqish 
predmeti bo‘lgan sohasidagi metrologiya bo‘limi. 
Qonunlashtiruvchi metrologiya 
– metrologiya bo‘yicha milliy idora faoliyatiga 
qarashli va birliklar, o‘lchash usullari, o‘lchash vositalari va o‘lchash laboratoriyalariga 
davlat talablarini o‘z ichiga olgan metrologiya qismi. 
Amaliy metrologiya
– nazariy metrologiya ishlanmalarini va qonunlashtiruvchi 
metrologiya qoidalarini amaliy qo‘llanish masalalari bilan shug‘ullanuvchi metrologiya 
bo‘limi. 
Kattalik 
– sifat jihatidan ajratilishi va miqdor jihatidan aniqlanishi mumkin 
bo‘lgan hodisalar, moddiy tizim, moddaning xossasidir. 
Kattalik o‘lchami – 
muayyan miqdoriy ob’yekt, tizim, hodisa yoki jarayonga 
tegishli bo‘lgan kattalikning miqdoriy aniqlanganligi.
Kattalikning qiymati
– kattalik uchun qabul qilingan birliklarning ma’lum bir 
soni bilan kattalikning o‘lchamini ifodalash. 
Parametr
– berilgan kattalikni o‘lchashda yordamchi sifatida qaraladigan 
kattalik. 
O‘lchash vositasi
– metrologik tavsiflari me’yorlangan (MTM), o‘lchami 
(belgilangan xatolik chegarasi) ma’lum vaqt oralig‘ida o‘zgarmas deb qabul 
qilinadigan, kattalikning o‘lchov birligini qayta tiklaydigan va (yoki) saqlaydigan, 
o‘lchashlar uchun mo‘ljallangan texnik vosita. 
Kattalik o‘lchovi
– o‘lchov qiymatlari belgilangan birliklarda ifodalangan va 
zarur aniqlikda ma’lum bo‘lgan bir yoki bir nechta berilgan o‘lchamlarning kattaligini 
qayta tiklash va (yoki) saqlash uchun mo‘ljallangan o‘lchash vositasi. 
Etalon (o‘lchashlar shkalasi yoki birligi etaloni)
– kattalikning o‘lchamini 
qiyoslash sxemasi bo‘yicha quyi vositalarga uzatish maqsadida shkalani yoki kattalik 
birligini qayta tiklash va (yoki) saqlash uchun mo‘ljallangan va belgilangan tartibda 
etalon sifatida tasdiqlangan o‘lchashlar vositasi yoki o‘lchash vositalarining majmui. 

---

15 
Birlamchi etalon
– birlikni mamlakatda (shu birlikni boshqa etalonlariga 
nisbatan) eng yuqori aniqlik bilan qayta tiklanishini ta’minlaydigan etalon. 
Maxsus etalon
– birlikning alohida sharoitlarda qayta tiklanishini ta’minlaydigan 
va bu sharoitlar uchun birlamchi etalon bo‘lib xizmat qiladigan etalon. 
Davlat etaloni
– davlat hududida ushbu kattalikning boshqa barcha etalonlari 
bilan qayta tiklanadigan, birliklarning o‘lchamlarini aniqlash uchun asos sifatida xizmat 
qilishi vakolatli davlat idorasining qarori bilan tan olingan etalon.