Termiz davlat universiteti mikroiqtisodiyot

Daromad samarasi va almashtirish samarasi
Narxlar darajasidagi oʻzgarish daromad va almashtirish samarasini keltirib chiqaradi.
Daromad samarasi - bu turli narxlar darajasida befarqlik egri chizigʻidagi A nuqtadan daromad samarasi natijasida I2 befarqlik egri chizigʻidagi B nuqtaga oʻzgarishidir.

7.10-rasmda daromad ta’siri va oʻzgarish ta’sirida xaridorning qaroridagi oʻzgarishni qanday qismlarga ajratilishi batafsil koʻrsatiladi. Pepsining narxi tushsa, xaridor dastlabki eng mos variantdan A nuqta, yangi ma’qul variantga C nuqta siljiydi.
Biz bu oʻzgarishni ikki qadamda koʻrsatilish sifatida oʻrganamiz. Dastavval, xaridor dastlabki bir xil boʻlmagan chiziq boʻylab boradi, I nuqta, A nuqtadan B nuqtaga. Xaridor ikki nuqtalarda ham teng ravishda mamnun boʻladi. Keyingi xaridor chiziq I2 da yuqoriroq bir xil boʻlmagan joyga oʻzgartiradi, ya’ni B nuqtadan C nuqtaga siljish orqali. Hattoki B nuqta va C nuqta bir xil farqi boʻlmagan chiziqdaligiga qaramasdan, ularda oʻzgarishning bir xil oz miqdordagi oʻrni boʻladi. B nuqtada I2 bir xil boʻlmagan chiziqning qiyaligi C nuqtada I2 bir xil boʻlmagan qiya chizigʻiga tenglashadi.
Xaridor B nuqtani hech qachon tanlamaganiga qaramasdan, bir bashoratli nuqta xaridorning qarorini belgilab beradigan ikki ta’sirlarni aniqlab berish uchun foydalidir. Eslatma shuki, A nuqtadan B nuqtaga oʻzgarish xaridorning ijtimoiy yordamida hech qanday oʻzgarishlarsiz oʻzgarishning oz miqdordagi oʻrnida sof oʻzgarishni namoyish qilib beradi. Oʻxshashlik jihati, B nuqtadan C ga oʻzgarishi oʻzgarishning oz miqdordagi oʻrnida oʻzgarishsiz ijtimoiy yordamini sof oʻzgarishini namoyish qilib beradi. Shunday ekan, A dan B gacha siljish oʻzgarish ta’sirini koʻrsatadi va B dan C ga siljish esa daromad ta’sirini koʻrsatadi.
Talab chizigʻini hosil qilish
Hozirgina qanday xaridorning byudjetidagi sigʻimlarining tovar oʻzgarishining narxida oʻzgarishini koʻrib chiqdik, shuningdek, u sotib olish uchun tanlagan ikki tovarning miqdorini ham. Har qanday Tovar uchun talab chizigʻi iste’mol qarorlariga ta’sir koʻrsatadi. Ta’kidlash lozimki, talab chizigʻi har qanday berilgan narx uchun tovarning miqdori talab etilganini koʻrsatadi.

(a) panelda koʻrinib turganidek, pepsi narxining 2 $ dan 1 $ ga tushishi natijasida muvozanat nuqta A nuqtadan B nuqtaga oʻzgaradi va pepsi iste’moli 250 birlikdan 750 birlika ortadi. Talab egri chizigʻi pepsi narxi bilan uning iste’mol hajmi oʻrtasidagi bogʻliqlikni koʻrsatadi.

Masalan, 7.11-shaklda pepsi uchun talabni koʻrib chiqamiz. Panel a pepsining litr narxi ikki dollardan bir dollarga tushganda, xaridorning byudjet sigʻimi tashqariga oʻzgarishini koʻrsatadi. Ikkala daromad va oʻzgarish ta’sirlari sababli, xaridorda pepsini 250 dan 750 litrga sotib olishi tomon oʻsadi. Panel esa xaridorning qarorlaridan natijalarni talab chizigʻidaligini koʻrsatadi. Bu yoʻl bilan, xaridor tanlovining nazariyasi xaridorning talab chizigʻi uchun nazariy asos boʻlib xizmat qiladi.

Talab chizigʻi xaridor tanlov fikridan tabiiy ravishda oʻsadi, lekin bu jarayon oʻzi fikrini rivojlantirishni koʻrsatib bergani yoʻq. Bu yerda hech qanday qat’iy, tahliliy qolip yoʻqki, narxlarda odamlar oʻzgarishi uchun javobni yaratib bersa.