Termiz davlat universiteti mikroiqtisodiyot

Past kategoriyali tovar
Iste’molchining daromadi ortganda kamroq sotib oladigan tovari past kategoriyali tovar hisoblanadi. Bu yerda Pepsi past kategoriyali tovar: iste’molchini daromadi ortib, byudjet chegarasi oldinga surilganda ham pepsining iste’moli kamayib pitsaning iste’moli ortgan.

Narxlardagi oʻzgarishlar iste’molchi tanloviga qanday ta’sir oʻtkazadi?
Keling endi narxlardagi oʻzgarish iste’molchi tanloviga qanday ta’sir koʻrsatishini bashorat qiluvchi modelni koʻrib chiqsak. Aytaylik, Pepsining narxi $2 dan $1 ga tushdi. Pastroq narx iste’molchining xarid imkoniyatini orttirishi hayratlanarli emas. Boshqa soʻz bilan aytganda, istalgan Tovar narxining tushishi byudjet sigʻimini yuqoriga siljitadi.
9-chizma narxlarning tushishi byudjet sigʻimiga qanday ta’sir koʻrsatishini tasvirlab beradi. Agar iste’molchi oʻrtacha kirimining $1000 ini pitsaga sarflasa, Pepsining narxi ahamiyatsiz boʻlib qoladi. Shunday qilib chizmadagi A nuqta oʻzgarishsiz qoladi. Aksincha, agar iste’molchi kirimining $1000 qismini Pepsiga sarf etsa, 500 tadan koʻra 1000 ta Pepsi xarid qila oladi. Demak, byudjet sigʻimining soʻnggi toʻxtami B nuqtadan D nuqtaga koʻchish boʻladi.
Eslab qolingki, bu vaziyatda byudjet sigʻimi oʻzining oʻrnini oʻzgartiradi (Demak, narxlar oʻzgarmay, ammo, kirim ortganda nima sodir boʻladi). Tahlil qilganimizdek, byudjet sigʻimi oʻzgarganda oʻzining ta’sirini Pepsi va pitsa narxida namoyish etadi. Chunki, pitsa narxi $10 dan oʻzgarmay turgan bir vaziyatda Pepsi narxi $2 dan $1 ga tushdi. Endi iste’molchi bitta pitsa oʻrniga 5 tadan koʻra 10 ta Pepsi olishi mumkin. Natijada, yangi byudjet sigʻimitik taʼrafiga siljiydi.

Narx oʻzgarishlari
Pepsi narxining tushishi byudjet chegarasining oldinga siljishiga va qiyaligining ortishiga sabab boʻladi. Iste’molchining muvozanat nuqtasi Pepsi va pitsani sotib olish miqdori oʻzgaradigan yangi nuqtaga koʻchib oʻtadi. Mazkur holatda pepsining iste’mol hajmi ortgan, pitsaning iste’mol hajmi kamaygan.

Eslab qolingki, bu vaziyatda byudjet sigʻimi oʻzining oʻrnini oʻzgartiradi (Demak, narxlar oʻzgarmay, ammo, kirim ortganda nima sodir boʻladi). Tahlil qilganimizdek, byudjet sigʻimi oʻzgarganda oʻzining ta’sirini Pepsi va pitsa narxida namoyish etadi. Chunki, pitsa narxi $10 dan oʻzgarmay turgan bir vaziyatda Pepsi narxi $2 dan $1 ga tushdi. Endi iste’molchi bitta pitsa oʻrniga 5 tadan koʻra 10 ta Pepsi olishi mumkin. Natijada, yangi byudjet sigʻimitik taʼrafiga siljiydi.
Byudjetdagi oʻzgarishlarga qaramay ikkala Tovar iste’moli oʻzgarishi iste’molchi xohishiga bogʻliq. Cxizmada berilgan befarqlik egri chizigʻiga asosan iste’molchi koʻproq Pepsi va kamroq pitsa xarid qilishi ham mumkin.
Daromad va oʻrin bosish ta’sirlari
Iste’moldagi tovarlarning narxidagi oʻzgarishining ta’siri ikkiga boʻlinadi: daromad ta’siri va oʻrin bosish ta’siri. Bu ikki ta’sir nima ekanligini koʻrish uchun, bizning iste’molchimiz Pepsi narxi pasayganini bilganda, qanday munosabat bildirishini koʻrib chiqamiz. U quyidagi ikki yoʻl orqali xulosa chiqarishi mumkin:

• 
  Ajoyib yangilik! Hozir Pepsi arzonroq, mening daromadim sotib olish kuchida. Men foydadaman avvalgidan koʻra boyroqman.
  

Chunki men boyroqman, men pitsani ham pepsini ham sotib ola olaman.

• 
  Hozir pepsining narxi tushdi, men har bir pitsa uchun koʻproq litrni topshirishimiz kerak. Chunki pitsa hozir birgalikda ancha qimmat, kamroq pitsa va koʻproq pepsi sotib olishim kerak.
  

Qaysi gap koʻproq oʻziga tortadigan deb topdingiz?
Haqiqatda, ikki jumlada ham tuygʻu bor. Pepsi narxining tushishi xaridorni yaxshiroq jalb qiladi. Agar pitsa va pepsi ikkalasi moʻtadil tovarlar boʻlsa, xaridor oʻzining xarid kuchini ikkalasiga yoyishni xohlaydi. Bu daromad ta’sirini xaridorni ikkalasini koʻproq pitsa va pepsini olishga undashga oʻrgatib qoʻyadi. Shunga qaramasdan bir xil vaqtda, pepsining iste’moli ozgina qimmat boʻladi pitsaning iste’molidan koʻra. Bu oʻzgarishlar ta’siri kamroq pitsa va kamroq pepsi olishga odatlantirib qoʻyadi.
Hozir bir xil vaqtda ishlaydigan ikki ta’sirlarning natijasini oʻylab koʻrish koʻraylik. Xaridor albatta koʻproq pepsi sotib oladi chunki daromad oʻrniga oʻzgartirishi pepsining xaridlarini oʻsishi uchun ta’sir qiladi. Lekin xaridor koʻproq pizza sotib oladimi, bu mujmal, chunki bu ikki holat ta’sirlari qarama-qarshi yoʻnalishda ishlaydi. Bu xulosa birinchi chizmada umumlashtirilgan.
Biz bu ikki holat ta’sirlarini turli boʻlmagan chiziqlarda ekanligini oʻrganishimiz mumkin. Daromad samarasi isteʼmolning yuqori befarqlik egri chizigʻi harakati natijasidagi oʻzgarishi boʻladi. Almashtirish samarasi isteʼmolning chekli almashtirish darajasi bilan befarqlik egri chizigʻining bir nuqtada boʻlishi natijasida oʻzgarishi boʻladi.