Termiz davlat universiteti mikroiqtisodiyot

Optimallashtirish: iste’molchi nimani tanlaydi?
Bu bobning ham maqsadi iste’molchi qanday qilib tanlovni amalga oshirishini tushuntirish hisoblanadi. Bizda analiz ushun ikkita muhim manba mavjud: iste’molchining moliyaviy ahvoli (u qancha pul sarflay oladi) va iste’molchining xohishlari (u nimaga pulini sarflaydi). Endi biz ushbu ikki qismni birlashtirib, iste’molchining nima xarid qilish haqidagi qarorini tahlil qilamiz.
Iste’molchining eng qulay tanlovi
Oʻzimizning qadrdon Pepsi va pitsamizni yana bir marotaba “davraga taklif etamiz”. Iste’molchi oʻzi uchun eng yaxshi boʻlgan Pepsi va pitsa xaridi variantiga toʻxtashi mimkin – bu uning eng soʻnggi tanlovi boʻladi. Ammo, iste’molchi oʻz byudjet sigʻimiga ham qarashi kerak. Chunki bu uning yagona moliyaviy oʻlchov manbasi hisoblanadi.



Iste’molchi uchun optimal nuqta
Iste’molchi yuqori befarqlikka ega boʻlgan byudjet chizigʻidagi nuqtani tanlaydi. Bu optimal nuqtada chekli almashtirish normasi ikkita mahsulotning bir-biriga aloqador narxiga teng boʻladi. Bu yerda yuqori befarqlikka I₂ grafikda tasvirlangan iste’molchi erishadi. Iste’molchi I₃ befarqlik egri chizigʻidagi A nuqtani tanlasa, bunday miqdordagi pepsi va pitsani sotib olishga qurbi yetmaydi.

Oltinchi chizma iste’molchining byudjet sigʻimi va befarqlik egri chizigʻi variantlaridan uchtasi tasvirlangan. Iste’molchi yetishishi mumkin boʻlgan eng befarqlik egri chizigʻi variant bu chizmada uning byudjet sigʻimiga tekkan nuqtadir (asimptota oʻqi). Byudjet sigʻimi va befarqlik egri chizigʻi kesishgan nuqta optimal nuqta deyiladi. Iste’molchi A nuqtani afzal koʻrishi mumkin, ammo, byudjet taqchilligi bois u nuqtaga “chiqa olmaydi”. Iste’molchi B nuqtani ham tanlashi mumkin, bu nuqtada befarqlik egri chizigʻi mavjud, lekin bu nuqta uni qoniqtirmaydi. Optimal nuqta Pepsi va pitsaning eng zoʻr kombinatsiyasi mavjud boʻlgan nuqta hisoblanadi.
E slab qoling: optimal nuqtada befarqlik egri chizigʻi va byudjet sigʻimi teng boʻladi. Biz befarqlik egri chizigʻini urinma, byudjet sigʻimini oʻzgarmas deb olamiz. Urinish nuqtasi Pepsi va pitsa oʻrtasida ham byudjet tomonidan, ham qoniqish tomonidan eng befarqlik egri chizigʻi. Xullas, iste’molchi ikki xil tovarni tanlaydi, shuning uchun befarqlik egri chizigʻi nisbiy qiymatga ega boʻladi.
Yettinchi boʻlimda biz bozor narxlari iste’molchining mahsulotlariga munosabatini koʻrib oʻtgan edik. Iste’molchi tanlovini tekshirish ba’zi xulosalarning aslida boshqachaligini koʻrsatmoqda. Tanlovni amalga oshirishda iste’molchi narxlarni koʻrib chiqadi songra, befarqlik egri chizigʻi bilan nisbiy narx toʻgʻri keladigan optimal variantni tanlaydi. Nisbiy narx bu bozor sotishiga, iste’molchi esa xarid qilishiga mos boʻlgan narx hisoblanadi. Iste’molchining byudjeti optimal qiymatida bozorning narx taklifi va iste’molchi sigʻimi teng boʻladi. Iste’molchi byudjet optimali tufayli bozor narxlari iste’molchi xarid qila olishi mumkin boʻlgan tovarlar sonini cheklaydi.