Termiz davlat universiteti pedagogika fakulteti

Tekshirish uchun savol va topshiriqlar:

1. Sinfdan tashqari o’qish darslarini o’qish darsiga qiyoslang, uning xususiyatlarini ayting.

2. Sinfdan tashqari o’qish darsiga qo’yilgan asosiy talablarni sanab bering.
3. Tayyorgarlik, boshlang’ich va asosiy bosqichlardagi sinfdan tashqari o’qish darslarida o’quvchilarda kitob o’qishda mustaqillik qanday tarbiyalanishini izohlang.
4. Sinfdan tashqari o’qish darsi rejasini ishlab bering (mavzu, bosqich va dars turini o’zingiz tanlang).
5. STO’ ning o’quvchi dunyoqarashi, shakllanishidagi, ahamiyatini so’zlang.


Tayanch so’zlar: sinfdan tashqari o’qish, tayyorlov davri, boshlang’ich bosqich, asosiy bosqich, erkin dars, kitob tanlash tamoyili, ommaviy ishlar, o’qiganini hisobga olish, reja, ishlanma, mavzu, sinfda o’qish, ta’lim-tarbiya.


12- mavzu: O`quvchiаrdа ilmiy dunyoqаrаsh elеmеntlаrini shаkllаntirishdа оnа tilining o’rni. O‘zbеk tili o‘rgаtishning lingvistik аsоslаri.
REjA:


1. Til ijtimoiy hodisa

2. 
   lmiy dunyoqarash elementlarini shakllantirishda ona tilining o`rni
   
3. 
   Boshlang’ich sinf o’quvchilariga ona tilini o’rgatishning lingvistik asoslarI
   
4. 
   Boshlang`ish ona tili o`rgatishning mazmuniga tavsif.
   
5. 
   Ona tiliga qo`llanadigan samarali metodlar
   

1.1. Til ijtimoiy hodisaO’quvchilarga ta'limtarbiya berish vazifalaridan biri ularda ilmiy dunyoqarash elementlarini shakllantirishdir. Bu vazifani hal qilishda maqsadga muvofiq ishlashning yetakchi sharti — o’quvchini shaxs sifatida muvaffaqiyatli kamol toptirishdir. Quyida ko’rsatilgan omillar tilni o’rgatish bilan bog’liq holda o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash elementlarini shakllantirish usulini belgilaydi:
1. Tilning ijtimoiy hodisa sifatidagi mohiyati uning aloqa (kommunikativ) vazifasini ifodalashdan iboratdir. Maktabda, shu jumladan, boshlang’ich sinflarda tilni o’rgatishning yetakchi yo’nalishi o’quvchilar tomonidan tilning aloqa vazifasini bajarishini tushunishlariga erishish hisoblanadi.
2. Til bilan tafakkur uzviy bog’liq bo’lib, tafakkur so’z vositasida yuzaga chiqadi. Til tafakkurning mahsuli hisoblanib, ongdan tashqarida o’zicha yashamaydi.
3. Til va tafakkur atrofimizni o’rab olgan moddiy borliqqa nisbatan ikkilamchidir. Tafakkur tashqi dunyoning tushunchadagi ifodasi hisoblanadi. So’z tushunchaning shartli nomini o’zida aks ettiradi. Dunyoda yo’q narsa ongda ham, tilda ham bo’lmaydi. Bu holat o’quvchilarda dunyoqarashni shakllantirish asosini tashkil etadi va didaktik tamoyillardan birini, ya'ni til atrofni o’rab olgan muhitni, voqelikni kuzatish jarayonida faol bilish faoliyati vaziyatida o’rganilishini belgilaydi. Bunday yondashish dunyoqarashning asosiy masalalaridan biriga, ya'ni nima birlamchi: tabiat (materiya)mi yoki ongmi degan savolga javob tayyorlash hisoblanadi; materiya — birlamchi, ong — ikkilamchi degan tushunchadan o’quvchilarning xabardor bo’lishiga yordam beradi.
4. Til — barcha tomonlari o’zaro dialektik bog’lanishda va birlikda bo’lgan murakkab, ko’p qirrali hodisa. Aloqa jarayonida tilning barcha tomonlari, uning barcha jihatlari birbiriga o’zaro ta'sir etadi, shunday sharoitdagina til o’zining aloqa quroli vazifasini bajara oladi.
Maktabda tilning barcha tomonlari (talaffuzi, fonetikasi, leksikasi, grammatikasi, so’z yasaiishi)ni o’zaro bog’liq holda o’rganish
ona tilini o’rgatishdagi yetakchi tamoyil bo’lib, uni amalga oshirish o’quvchilarning tilni murakkab, rivojlanuvchan, o’zaro bog’langan muhim tomonlarga ega bo’lgan hodisa sifatida anglab yetishlari uchun ilmiy asos yaratadi. Tilning mohiyatini bunday idrok etish hodisalarning rivojlanuvchanligi va o’zaro bog’langan qismlardan tuzilishini tushunishga zamin hozirlaydi.
Maktab tajribasi va maxsus tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, yuqorida qayd etilgan dastlabki qoidalarni o’quv jarayonida amalga oshirishda ijtimoiy hodisa sifatida til haqidagi bilimlar majmuasini to’g’ri tanlash, asosiy til hodisalarini va turlarini tushuntirishda o’qituvchining tutgan metodologik yo’lining aniqligi, o’quvchilar fikrlashini faollashtirish, til nazariyasini o’rgatishga asos bo’ladigan til materialining yuqori sifatli bo’lishi kabi dalillar hal qiluvchi ta'sir etadi. Shubhasiz, har bir omil maktab tajribasida birbiridan ajralgan holda bo’lmaydi. Aksincha, ularning birbiriga to’g’ri, maqsadga muvofiq ta'siri ijobiy natija beradi.
Tilni ijtimoiy hodisa sifatida tanishtirish muhim ahamiyatga ega. Tilning ijtimoiy mohiyati uning aloqa vazifasini bajarishida ko’rinadi. Uning jamiyat hayotidagi ahamiyatini aniq tushunishga yordam berish uchun quyidagi jihatlarga ahamiyat berish kerak:
a) o’quv jarayonida har bir til birligining nutqimizdagi o’rnini o’quvchilar o’zlashtirishini ta'minlash zarur. o’quvchilar tilning aloqa vazifasini tilning asosiy birliklari (fonema, morfema, so’z, so’z birikmasi, gap)ning vazifasini tushunish jarayonida o’rganadilar.
b) o’quvchilarning tilning o’zaro aloqa vositasi ekanligini tushunishlari. ,,Til har bir kishi, timuman, jamiyat hayotida qanday o’rinni egallaydi?" savoliga javob topishda ijobiy ta'sir ko’rsatadi. 0'quvchilar sinfdan sinfga o’tishi bilan bu savolga javob chuqurlashib va kengayib boradi. Til kishilarning birgalikdagi mehnat faoliyatida, yangiliklarni maslahatlashib tushunishida, yangi mashinalar ixtiro qilishda zamrligi haqida misollar topib, o’z fikrlarini tasdiqlaydilar. Yoshlari ulg’aygan sari o’quvchilar odamning odam bo’lishida tilning ahamiyatini tushuna boradilar. Odam o’zining fikrlash faoliyatini rivojlantirish va nutqini o’stirish bilan o’zini doimo takomillashtirib boradi. Olamni, koinotni o’zgartira borib, kishi yanada kamol topa boradi, uning tili ham boyiydi. Kishilar bilan, jamiyat a'zolari bilan aloqa, munosabat har bir kishining o’sishi, rivojlanishidagi zaruriy shartlardan hisoblanadi.
d) boshlang’ich sinf o’quvchilarining tilga ijtimoiy hodisa sifatida qarashini shakllantirishda tilning kelib chiqishi, tilda yangi so’zlarning paydo bo’lishi haqida ularning saviyasiga mos bo’lgan ,,sir"ni yechish (tushuntirish) ijobiy ta'sir ko’rsatadi. o’qituvchi o’quvchilarga tilning bir kishi tomonidan maxsus o’ylab chiqarilmaganini, u ibtidoiy odamlarning mehnat faoliyati bilan bog’liq holda yaratilganini va astasekin rivojlanib borganini tushuntiradi: ,,Bizdan juda uzoq vaqtlar ilgari tilda faqat bir necha o’ngina so’z mayjud edi, kishilar atrofdagi tabiatni, narsalarni bilib, ish qurollari yaratib, nimadir ishlab chiqarganlari sari tilda yangi so’zlar paydo bo’la boshladi. Atrofimizda mavjud bo’lgan shaxs va narsalarga, ularning belgilariga, jarayonga, juda ko’p boshqa narsalarga kishilar nom qo’yganlar. Shunday qilib, til yangi so’zlar bilan boyidi va boyib bormoqda".