MASShTAB Yer yuzasidagi chiziklar gorizontal proerktsiyasining kogozda kichraytirilish darajasiga masshtab
deryiladi. Terkis joydagi chizikning gorizontal proerktsiyasi, uning err yuzasidagi (xakikiy)
uzunligidan kam fark kiladi. Shuning uchun soddalashtirib, masshtab err yuzasidagi chizikning
kogozda kichraytirish darajasidir deryish xam mumkin. Masshtabni son , suz va chizik bilan
ifodalash mumkin. Son bilan ifodalangan masshtab sonli masshtab deryiladi. Sonli 1 masshtab
kasr tarzida berriladi.Kasrning suratida 1; maxrajida kichraytirish darajasi (M) yoziladi.
M: 1G`5.000, 1G`25000 va x.k bularni kuyidagicha xam yoziladi: 1:5.000,1:10.000,
1:25.000 va x.k. Masshtabni suz bilan xam ifodalash mumkin.Bunda karta yoki plandagi 1 sm
masofa err yuzasida kanchaga terng ekanligi suz bilan berriladi.
M: Kartaning masshtabi 1:5.000 bulsa, kartadagi 1 sm joyda 50 m. ga, 1:10.000 bulsa-kartadagi
1 sm joyda 100 m ga terng deryiladi va x.k.
Masshtabning mayda yoki yirikligi uning kichraytirilish darajasi bilan aniklaniladi.
M: 1: 10.000 masshtab 1: 5.000 masshtabga nisbatan 2 marta 1: 25:000 masshtab esa 1:10.000
m -bli kartaga nisbatan 2,5 marta mayda va x.k.
Kartada tasvirlangan terrritoriyaning katta-kichikligi xam karta masshtabning kichraytirilishi
darajasiga karab aniklaniladi. M: 1:50.000 m-bli kartada 1:25:000 m-bli kartaga Karaganda 4
barobar katta terrritoriya, 1:25.000 m-bli kartada esa 1:100.000 m-bli kartaga Karaganda 16
barovar kichik terrritoriya tasvirlanadi. Masshtab grafik shaklda ifodalansa chizikli masshtab
deryiladi. Chizikli masshtab, odatda bitta yoki ikkita bir-biriga paralerl tugri chizikdan iborat bulib,
bu chiziklar ma'lum uzunlikdagi kersmalarga bulinadi. Bu kersmaga masshtab asosi deryiladi.
Odatda masshtab asosi 1 yoki 2 sm ga terng buladi. Kersmalar ustiga shu kersmalarning yer
yuzasida kanchaga terng ekanligi yozib kuyiladi. Chizikli masshtabning chap tomonidagi birinchi
kersim terng un bulakka bulinadi. Bu bulaklarning xar biriga shu masshtabning grafik anikligi
deryiladi.
M: Berrilgan masshtabning asosi 1 sm bo’lib, u yer yuzasidan 250 m. ga, kichik bo’lagi esa 1 mm
bo’lib yer yuzasida 25 m. ga terngdir.