viloyatga, hududdan hududga erkin o`tishi mumkin. Mamlakatlar o`rtasidagi til va
madaniy to`siqlardan tashqari yana immigratsion
qonunlar ishchi kuchining
mamlakatlar
o`rtasidagi
migratsiyasiga
qattiq
cheklashlar
qo`yadi.
Soliq
qonunchiligidagi, davlat tomonidan tartibga solishning boshqa tadbirlaridagi farqlar va
boshqa qator muassasaviy to`siqlar real kapitalning milliy chegara orqali migratsiyasini
cheklaydi.
2. Har bir mamlakat har xil valyutadan foydalanadi. Bu mamlakatlar o`rtasida
xalqaro savdoni amalga oshirishda muayyan qiyinchiliklar tug’diradi.
3. Xalqaro savdo siyosiy aralashuv va nazoratga mahkum bo`lib, bu ichki savdoga
nisbatan qo`llaniladigan tadbirlardan tavsifi va darajasi bo`yicha sezilarli farqlanadi.
Xalqaro savdoning tarkibiy tuzilishi ishlab chiqarish asosiy omillarining turli
mamlakatlar o`rtasida joylashuvi hamda jahon ishlab chiqarishi tuzilmasiga bog’liq.
Agar bundan bir asr muqaddam xalqaro savdoda ustun ravishda xomashyo, materiallar,
oziq-ovqat va engil sanoat mahsulotlari ayirboshlangan bo`lsa,
bugungi kunga kelib
sanoat tovarlari, ayniqsa mashina va asbob-uskunalarning salmog’i
sezilarli darajada
o`sdi. Intellektual tovarlar va xizmatlarning ulushi ham keskin ravishda oshib, umumiy
savdo aylanmasining 10 foiziga qadar etdi.
SHuningdek, xalqaro savdoni tashkil etish shakllari ham takomillashib bormoqda.
An`anaviy ko`rinishdagi tovar birjalari, auktsionlar, savdo-sanoat yarmarkalari, savdo
ko`rgazmalari bilan bir qatorda ikki tomonlama bitimlarning quyidagi shakllari ham
keng qo`llanmoqda:
1) barter – tovarlarni to`g’ridan-to`g’ri, pul ishtirokisiz bir-biriga ayirboshlash.
Barterda
pul ishtirok etmasada, tovarlarning qiymatini birbiriga taqqoslash uchun
pulning qiymat o`lchovi vazifasi orqali baholab olinadi;
2) eksport qiluvchilar tomonidan yetkazib berilgan
tovarlar qiymatining bir
qismiga import tovarlarni xarid qilish;
3) texnikaning yangi modellarini sotishda eskirgan modellarni sotib olish;
4) import qilingan asbob-uskunalar qism va detallarini importga sotuvchi mamlakat
tomonidan butlab berish;
5) kompensatsion bitimlar. Mazkur bitimlar shartiga ko`ra, texnologik asbob-
uskunalar etkazib beruvchi tomonlarning biri taqdim etgan kredit (moliyaviy,
tovar
ko`rinishidagi) bo`yicha to`lovlar ana shu asbob-uskunalarda tayyorlangan tayyor
mahsulotlarni etkazib berish orqali amalga oshiriladi;
6) bir mamlakatda undirilgan xomashyoni boshqa bir
mamlakat ishlab chiqarish
quvvatlari yordamida qayta ishlashda ushbu qayta ishlash va tashib berish xizmatlarini
qo`shimcha xomashyo etkazib berish orqali to`lash;
7) kliring operatsiyalari, ya`ni o`zaro talab va majburiyatlarni hisobga olish orqali
naqd pulsiz hisoblashuv. Ikki tomonlama savdo tamoyilida amalga oshiriluvchi xalqaro
operatsiyalar barcha hajmida barter bitimlari 4 foiz, ikki tomonlama xarid – 55 foiz,
kompensatsion bitimlar – 9 foiz, kliring operatsiyalari 8 foizni tashkil etadi.
Xalqaro savdoda ishtirok etish har bir mamlakat uchun milliy ishlab
chiqaruvchilarni tashqi raqobatdan himoya qilish vazifasini dolzarb qilib qo`yadi. Bu
vazifa mamlakatlarning savdo siyosati orqali amalga oshadi.
Jahon amaliyotida bu
siyosatning
protektsionizm
(tashqi ta`sirdan himoyalash) va
fritrederlik
(savdoga to`liq
erkinlik berish) kabi shakllari keng tarqalgan.
Dostları ilə paylaş: