Tеxnik taraqqiyotning xalqaro savdoga ta'siri nazariyalari

11/8
barrel’ vino (o`zidagiga nisbatan 
5/6
barrel’) sotib olishi mumkin. Ushbu 
vaziyatda Angliyaning yutug’i: 
9 / 8 - 5 / 6 =7 / 24 = 0,29 barrel’ vino. 
Bu misolda Portugaliya uchun har bir barrel’ vinoga 
9/8
dona movut sotib 
olgandagina xalqaro sovda foydali hisoblansa, Angliya uchun esa har bir barrel’ 
vinoga 
5/6
dona movut almashganda savdo foydali hisoblanadi. 
SHunday qilib, erkin savdo xalqaro ixtisoslashuvni rag’batlantirib, quyidagi 
imkoniyatlarni yaratadi: har bir mamlakat biror turdagi mahsulot ishlab chiqarishga 
ixtisoslashishguncha o`tgan davrgiga nisbatan kamroq moddiy va mehnat xarajatlari 
sarflaydigan bo`ladi. Ammo, bu borada barcha nazariyalar ham savdoda 
mamlakatlarning pul birliklari ishtorokida amalga oshishi hisobga olinmagan. CHunki, 
mamlakatlar 
o`zaro 
hisob-kitoblarni 
amalga 
oshirish 
uchun 
valyutalarini 
almashtirishadi. D. Rikardo ushbu vaziyatni ham tushuntirib bera olgan. U 
izohlaganidek yuqorida keltirilgan imkoniyat valyutalarni almashtirish sharoitida ham 
saqlanib qoladi. Bu vaziyatda eksport-import to`lovlari o`zaro balansga ega emas. 
Bunday vaziyat valyuta kurslaridagi o`zgarishlar hisobiga yoki biror bir mamlakatdagi 
barcha baholarni o`zgartirish hisobiga bartaraf etiladi. YUqoridagi misol mavhum 
xususiyatga ega. U aniq vaziyatlarga asoslanishi uchun: 

mehnat savdo qilayotgan mamlakatlar o`rtasida emas, balki mamlakat ichida 
harakatchan bo`lishini;

transport, bojxona xarajatlari, savdo ustamalari va boshqa cheklashlar hisobga 
olinmasligini; 

---


mahsulotlarning yangi namunalarni ishlab chiqarishda yangi texnika va 
texnologiyalarni qo`llash hamda ularni ko`p miqdorda seriyali ishlab chiqarishda 
xarajatlardagi o`zgarishlar e`tiborga olinmasligini ta`minlash imkoniyatlari 
yaratilishi lozim. 
Angliya va Portugaliya misolida keltirilgan vaziyatlarda xalqaro savdo 
narxlarining keng amal qilayotgan shaklini qo`llash mumkin. CHunonchi, bir barrel’ 
Portugaliya vinosini Angliyada tannarxidan kam narxda (80) va sotib olingan bahodan 
(120) yuqori narxda sotmaslik kerak. SHuningdek, angliyaliklar movutidan 
Portugaliyada (90 dan 100 gacha) shunday tartibda sotilishi kerak. 
Mahsulotlar bahosi o`rtasidagi o`zaro nisbat aniqlab olingandan keyin «savdo 
sharoiti» (terms of trade) tushunchasi savdo sharoitini aniqlab olish uchun esa “savdo 
sharoiti indeks” tushunchasi kiritilgan. Bu indeks quyidagi formula orqali aniqlangan: