Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

21.17-rasm.
 
ALT ning texnik 
so‘rayotgan foydalanuvchiga xizmat ko‘r- 
vositalarini joylashtirish
satadi, so‘ngra keyingi term inal qurilm a- 
blok-sxemasi.
larni qarab chiqishga kirishadi. Agar talab
b o ‘lmasa, u holda EH M fonli deb ataluvchi paketli rejimning biror 
masalalarini hal qilishi mumkin. Bu masalalar bevosita berilgan loyihalash 
jarayoniga taalluqli bo ‘lmasligi m um kin, lekin ularni hal qilish EH M ni 
yuklash samaradorligini oshiradi.
ALT ning texnik vositalarini joylashtirish blok — sxemasi 21.17-rasmda 
keltirilgan. Avtomatlashtirilgan ishchi o ‘rinlari A IO ‘l, A I 0 ‘2, ..., A IO ‘N
loyiha tashkilotining turli b o ‘linmalarida joylashtirilgan. Ularning hammasi 
markaziy hisoblash kompleksi (M H K ) bilan birlashtiriladi va birgalikda 
jam oa foydalanadigan tizimni ifodalaydi.
ALT asosida kimyoviy va oziq-ovqat sanoatini avtom atlashtirish 
tizim in i ishlab chiqishda prinsipial elektrik, pnevm atik, funksional 
avtom atlashtirish sxemalarini, loyihalash masalalari samarali hal qilinadi. 
TJABT ini loyihalashda ham ALT dan foydalanish samaralidir.
21.10-§. AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARINING
ISHONCHLILIGI
Avtomatlashtirish tizimlarining ishonchliligi tizimning berilgan vazifa- 
larni ishlatishga oid ko ‘rsatkichlarining belgilangan qiymatlarini vaqt o ‘tishi 
bilan saqlanishi bilan bajarish xususiyati tizimning beto‘xtovligi, ta ’sirla- 
nuvchanligi va uzoq m uddat ishlashi orqali belgilanadi.
B eto‘xtovligi — tizimining ishlatish jarayonida berilgan vaqt davomida 
(ishlab chiqarish sikli, smena, oy, choraklik, yil davomida) majburiy 
(rejadan tashqari) to ‘xtashlarsiz ishlash uzluksizligi jarayonini saqlash 
xususiyatidir. U ayrim vazifalar, qism tizimlari va um um an tizimlami inkor 
qilishga ishlash bilan xarakterlanadi.
T a ’mirlashga yaroqlilik tizim ining inkor qilishlarning oldini olish, 
aniqlash va inkorlarni bartaraf etishga moyilligi bilan xarakterlanadi. Bu 
ko‘rsatkich mumkin bo ‘ladigan inkorlardan (to ‘xtashlardan) so‘ng ish 
xususiyatini ko‘p m arta tiklab, uzoq vaqt foydalanishga m o ‘ljallangan 
tizim lar uchun m uhim dir va u o ‘rta tiklanish vaqti bilan xarakterlanadi.
Uzoq muddatlilik — bu tizimning ish xususiyatini oxirgi holatgacha 
saqlay olish xossasidir (texnik xizmat ko ‘rsatish va ta ’mirlash uchun 
zarur uzilishlar bilan). U tabiiy va m a’naviy eskirish omillari bilan 
belgilanadi va tizimning xizmat qilish m uddati bilan aniqlanadi.

---

Avtomatlashtirish tizimini ishlab chiqish, loyihalash, joriy qilish va 
sanoat ekspluatatsiyasi jarayonida uning ishonchliligining optim al darajasi 
belgilanishi va o ‘rganilishi kerak. Past darajaning oqibatlari: texnologik 
rejimning buzilishi, yaroqsiz, maqsadga qaratilgan mahsulotni to ‘la ishlab 
chiqarm aslik, avariyalar, portlashlar, shuningdek tizim ni t a ’m irlashga 
harajatlarning ortishi. Ayrim hollarda tizim ishonchliligi darajasining past 
bo‘lishi uning samaradorligini nol(puch)ga keltirishi yoki hatto manfiy qilib 
qo‘yishi mumkin (ya’ni xarajatlar iqtisodiy samaradan ham yuqori bo ‘ladi). 
Ishonchlilik ko‘rsatkichlarining ortishi ham xarajatlarning ortishiga olib 
keladi.
Tizim ishonchliligining optimal darajasini o ‘rnatish va ta ’minlash — 
murakkab va mas’uliyatli vazifa, chunki kimyo va oziq-ovqat texnologiyasi 
obyektlarini boshqarish (TOB) ni avtom atlashtirish k o ‘p funksiyali 
(vazifali) tizimga kiradi, uning tarkibida juda ko‘p texnik qurilm alar va 
operativ xodimlar b o ‘ladi. Bunda, bir tom ondan, ayrim vazifani (ishni) 
bajarishda bir nechta texnik qurilmalar foydalanilishi m um kin, ikkinchi 
tom ondan — ayni bir qurilmadan bir nechta vazifani bajaruvchi o ‘rnida 
foydalanish m um kin. Tizim larning k o ‘pligi (ortiqchaligi) h am katta 
ahamiyatga ega (apparatli, informatsion, vaqtiy funksional tizim lar), bu 
um um an tizimning ishonchliligini, ayrim qism, tizim lar va qurilmalar 
ishonchliligidan yuqoriroq tutishga imkon beradi. Operativ xodimlarning 
bo ‘lishi berilgan vazifalarni bajarish um um iy ishonchliligini oshirishi ham 
m um kin (agar xodimlar boshqaruvning zaxira b o ‘g‘ini b o ‘lsa), xodimlar 
texnik qurilm alar bilan izchil ishlagan holda ishonchlilikni kamaytirishi 
ham mumkin.