Texnologiya va

M uhokama uchun savollar
1. Tokarlik dastgohini nima uchun texnologik mashina deb ataladi?
2. Tokarlik-vintqirqish stanogi qanday qismlardan tashkil topgan?
3. Asosiy harakat deb nimaga aytiladi?
4. Surish harakati deb nimaga aytiladi?
5.Tokarlik dastgohi tokarlik-vintqirqish dastgohidan nimasi bilan 
farqlanadi?
67

---

8. TV-6 qisqartmasining m a’nosini ayting.
9. Tokar va chilangarning ish 6‘rtii qanday jihozlanishi kerak?
3.6. M ashina, m exanizm elementlari va turlari, M etallarga ishlov
berishga oid xalq hunarm andchiligi turlari bo(yicha ish usullari
0 ‘rta Osiyo xalq amaliy san’ati juda qadim zamonlardan ben mis, 
tilla va kumush kabi rangdor metallardan ishlangan nafis buyumlari 
bilan mashhurdir. Hozirgi kunda ham metallga ishlov berishga oid xalq 
hunannahdchiligining bir qancha turlari mavjud. Ulardan: misgarlik, 
kandakorlik, chilangarlik, tunukasozlik, zargarlik, pichoqchilik, 
ignasozlik kabilami ko‘rsatish mumkin. Hunarmandlar qadimdan bir- 
birlari bilan birikib bir mahallada yashaganlar. Shuning uchun 
mahallaming nomi o ‘sha hunar nomi bilan yuritilgan.
Metallga ishlov berish uchun aw alo kerakli asboblarni tanlab 
olmoq zarur. Buning uchun tayanch asboblari, chekanka bolg‘alari, 
qaychi va omburlar, turli shakldagi keskichlar, pichoq, pardozlovchi 
asboblar, iskana, sandon kabilar kerak boTadi. Metallga ishlov berishda 
ishlatiladigan asbob-uskunalar uchli, kesuvchi va o‘tkir tigTi asboblar 
b o iib , ular bilan ishlaganda ehtiyot b o iish, XTQga qat’iy rioya qilish 
zarur. 0 ‘qituvchining ruxsatisiz asbob-uskunalarga tegmaslik, ish 
o ‘nini ruxsatsiz tashlab ketmaslik lozim. Ishni tugatgach, ish o'rnini 
qirindilardan tozalashda maxsus tozalagichlardan foydalanish kerak. 
Metallarga badiiy ishlov berish texnologiyasini o‘rganish, uning 
uslublarini 
tushunib 
olish 
uchun 
hunarmandlar 
tomonidan 
tayybrlanadigan buyumlaming asosiy turlari bilan tanish zarur.
Bulargako‘zalar, qumg‘on, choynak, choydish, obdasta, isiriqdon, 
nosqovoq, chilim, turli laganlami kiritish mumkin.
Pichoqchilik. Pichoqchilik deganda biz pichoq yasash kasbini 
tushunamiz. Pichoq bobolarimiz uchun qadimdan tirikchilik vositasi 
b o iib xizmat qilgan. Hozirgi vaqtda pichoq yasash san'ati xalq amaliy 
san’ati qatorida ‘ e’zozlanib kelinayotir. Nodir pichoqlar yasashda 
o ‘zbek pichoqsoz ustalarining oldiga tushadigan usta kam topilgan. 
Pichoqchilikning 
o‘ziga 
xos . maktablari mavjud.t Fjarg'ona vodiysi, 
Samarqand, Buxoro, Toshkent, Xorazm, Qashqadaryo, Surxdndaryo 
qadimdan pichoqchilik markazlari b o iib , bularda ishlangan picboqlar 
o ‘zining ishlash texnologiyasi, shakli. katta-kichikligi va bezaklari
68

---

bilan farq qilgan. Kandakorlik Kandakorlik o'zbek xalq amaliy bezak 
san'atming eng keng tarqalgan turlaridan biridir. Kandakorlik deganda 
metalldan yasalgan buyumlarga o'yib yoki bo'rtma qilib naqsh ishlash 
tushuniladi. Savdo-sotiqda qadimdan kandakorlik buyumlariga talab 
katta boigan. Bu asarlar ramziy ifodalaming yangi uslublari hamda 
g'oyalarini tarqatish tnanbai bo'lib xizmat qilgan. Mis buyumlaming 
turlari. Metalldan yasalgan idishlarning umumiy shakli m a’lum 
proporsiya hamda seluetga ega. Jumladan mis laganlar ko'pincha 
do ira simon. ovalsimon, to'rtburchak shaklda boladi. Mis laganlarining 
lavxori, dulava kabi turlari bor. Lavxori - oval simon yoki 
to'rtburchak mis lagan bo'lib, ulaming lablari yon tomonga qayrilgan 
bo'ladi. Dulava - tuxumsimon yoki to'rtburchak shakldagi mis laganlar 
bo'lib. ular yon tomonga qayrilib yana davom etib pastga qayrilgan 
bo'ladi. Zargarlik buyumlari. Ular turli-tuman bo'lib. o'ziga xos 
nomlanadi. Peshonaga taqiladigan tillaqosh, bargak, quloqqa - zirak, 
boshga - takdozi, sanchoq, oltin tumor, ko'krak bezagi murg'ak. 
zebigardon, tumorcha soch bezaklari, zulfi tilla, osma bezak, gajak. 
butun tirnoq, yarim tirnoq, qo'sh duo, burun bezagi, yuz bezagi, bel 
bezagi kamar, boyintum or, bilakuzuk, uzuk va boshqalar. Bulaming 
barchasi kelin-kuyovlar libosini to'ldirib, xonadonda to'y, bayram va 
boshqalarda taqiladi.