Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

Ergonomikaning ilmiy asosi
ni – anatomiya, fiziologiya va psixologiya 
tashkil qiladi. Anatomiya antropometriya va biomexanikaning nazariy asosini 
tashkil qiladi.
Antropometriya
– inson o‘lchamlari, ish joyi o‘lchamlarini aniqlashda va 
boshqarish organlarini to‘g‘ri joylanishi uchun ma’lumotlarni olishga imkon 
beradi. O‘lchamlarning o‘zgarish chegaralarini aniqlash muhim ahamiyat kasb 
etib, bunda zaruriy tanlash hajmi inobatga olinadi va u pertsentillarda ifodalanadi.
Biomexanika
– inson tanasining kuchini o‘rganadi. U qanday kuchni qanday 
samarali sarflashni tavsiya beradi: kuchlanish mushaklar yordamida emas, balki 
tana vazni bilan berilishi kerak.
Ergonomikadagi fiziologiya –
inson organizmi tomonidan energiyaning 
ishlab chiqarish jarayonining qonununiyatlarini belgilaydi. Organizmda ishlab 
chiqariladigan energiya kislorod iste’moli bilan baholanadi.
Psixologiya ergonomikaga
inson-operator modeli axborotiga asoslangan 
inson faoliyati nazariyasini, ishni loyihalashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan o‘rganish 
nazariyasini va tashkil etish nazariyasini kiritadi.
Ergonomikaning vazifasi
: 
-
“inson-mashina” tizimini loyihalash, ya’ni inson va mashina orasidagi 
vazifalarni taqsimlash; 
-
Ish maydonini shunday loyihalash kerakki, o‘rab turgan fizikaviy 
muhit inson xarakteriga mos kelishi kerak; 
-
Atrof-muhitni operator talablariga ko‘ra loyihalash; 
-
Ish vaziyatlarini loyihalash (ish vaqtining davomiyligi, dam olish 
vaqtlari va boshqalar).
Muhandislik psixologiyasi yukorida ta’kidlanganidek, ergonomikaning tarkibiy 
qismi bo‘lib, “inson-muhit” tizimini tashkil qilish masalalarini quyidagi yo‘llar 
orqali hal qiladi: 
-
inson va mashina orasidagi vazifalarni taqsimlash; 
-
“inson-muhit” tizimida inson bajaradigan vazifalarni tahlil qilish; 
-
axborot tizimini loyihalash va sezuvchi kanallarni tanlash; 
-
boshqarish vositalarini loyihalash; 
-
ish joylarini loyihalash; 
-
mashinalarga texnik xizmat ko‘rsatish qulayligini ta’minlash; 
-
kadrlarni tanlash va va ularni kasbiy tayyorlash. 
Ergonomik talablar loyihalashning barcha bosqichlarida qayd qilinishi kerak va u 
o‘z ichiga quyidagilarni oladi: 
-
ish faoliyatining maqsadlari va vazifalarni belgilovchi, uning 
psixofiziologik tavsifini aniqlovchi kasbiy dasturni ishlab chiqish, 
-
qo‘yilgan vazifalarni aniqlash va tahlil qilish, texnika tuzilishi va 
harakatlanish tamoyillari, uning mehnat faoliyati mafsadiga qo‘yiladigan 
tavsifnomasi, 
-
inson va mashina tomonidan bajariladigan vazifasining sifatini 
baholash va tizimning umumiy samaradorligi asosida inson va texnika orasidagi 
vazifalarni taqsimlash, 

---

36 
-
inson bajaradigan jarayonlarning ketma-ketligini o‘rnatish va taqdim 
etayotgan axborotning shakli va hajmini aniqlash, 
-
inson faoliyatiga vaqt va aniq talablarning ishonchli aniq baholash. 
Ko‘rib chiqilgan ishlar asosida quyidagilar aniqlanadi: mutaxassislar tarkii, 
ularning vazifalari va ishlarini tashkil etish; axborotni aks ettirish vositalari tarkibi, 
boshqarish organlarining ish joyi va boshqarish pul’ti; axborotni aks ettiruvchi 
vositalarning va boshqarish organlari hamda ish joyining korxonada joylanish 
komponovkasi. 
Ergonomik biomexanika insoniyat va uni o‘rab turgan atrof-muhit 
predmetlarini, aynan uni qulaylashtirish maqsadidagi o‘zaro munosabatini 
o‘rganadi. Ergonomik biomexanika zamonaviy ishlab chiqarish sharoitidagi 
insoniyat omillarini o‘rganuvchi ilmiy soha hisoblanadi. 
Ergonomik biomexanika — inson omilini zamonaviy ishlab chiqarish 
jarayonlariga qanday bog*liqligini o‘rganadi, inson-texnika-muhit tizimida qulay 
ish sharoitlari uchun tizimdagi mavjud muammolami, yangi texnika va 
texnologiyalar ishlab chiqishda, tegishli ish sharoitlarini yaratishda inson omilini 
o‘rganadi, ma’lum sharoitlarda texnika va mashinalami boshqarayotgan odam 
(odamlar guruhi)ni kompleks o‘rganadi. 
Inson omili keng ma’noda jamiyat ishlab chiqarishi samaradorligiga ma’lum 
bir ta’sir ko‘rsatuachi kompleks ko‘rsatkichlar bo‘lib, motivatsiya, qadriyatlar 
tizimi, inson turmushining moddiy va ma’naviy sharoitlari bilan bog'liq bo‘ladi. 
Insoniyat qadimdan' atrof-muhit bilan, mehnat quroli bilan o‘zaro munosabatda 
bo‘lib, o‘z faoliyatining samaradorligi o‘zaro munosabatlar sharoitlarining 
o‘zgarishiga bog‘liq ekanligini ko‘rdilar. 
Inson-texnika-muhit tizimi insonni axborot, materiallar, qurilmalar va 
energiya bilan integrallaydi. Inson omilini hisobga olish faqat inson- operator 
faoliyati samaradorligini oshirib qolmay, butun tizimning shaklini o‘zgartirib 
qurilmalar, muhit bilan o‘zaro ta’sirini yangilashga qaratiladi. Ergonomik 
biomexanika fanni insonning texnikani boshqarishdagi faoliyatini va xulqini 
o‘rganadi.