Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al

Deyarli tub son
– tub bo’lish ehtimoli 1 ga yaqin.
Belgi
– axborotni fiksirlangan uzunlikdagi ko’rinishi
SHA
– Secure Hash Algorithm ma’lumotni xeshlash algoritmi
vaqtinchalik shtempel - vaqtni belgilab qo’yish mexanizmi
Diffi
- Xellman algoritmi – ikki abonent o’rtasida o’zaro kalit almashinish algoritmi
Autentifikatsiya
– shaxsini haqqoniyligini tasdiqlash.
Ma’lumotlarni kriptografik akslantirish jarayoni dasturiy va apparatli amalga 
oshirilishi mumkin. 
Apparatli ta’minot
qimmat, ammo u sermahsullik, oddiylik, 
himoyalanganlik kabi afzalliklarga ega. Dasturiy ta’minot foydalanishga qulayligi 
uchun ko’proq amaliy hisoblanadi. 
Amalga oshirish usullariga bog’liq bo’lmagan holda axborotni himoyalashning 
zamonaviy kriptografik tizimlariga quyidagi umumiy talablar qo’yiladi:
· shifrlash algoritmini bilish shifrmatn kriptobardoshliligini tushirib yubormasligi 
lozim. Barcha kriptotizimlar bu talabga javob berishi kerak;
· shifrlangan xabarning biror qismi va unga mos ochiq matn asosida kalitni aniqlash 
uchun zarur bo’lgan amallar soni mumkin bo’lgan umumiy kalitlarga sarflanadigan 
amallar sonidan kam bo’lmasligi kerak;
· shifrlangan matndan ochiq matnni hosil qilish uchun mumkin bo’lgan kalitlar 
to’plamini to’la ko’rib chiqish amallari soni qat’iy past ko’rsatkichga ega bo’lishi va 
zamonaviy kompyuterlar imkoniyatlari chegarasidan chiqib ketishi kerak;
· shifrlash algoritmini bilish himoyaga ta’sir qilmasligi kerak;
· kalitdagi yoki boshlang’ich ochiq matndagi kichik o’zgarishlar shifrlangan matnni 
tubdan o’zgartirib yuborishi kerak;
· shifrlash algoritmining tarkibiy elementlari o’zgarmas bo’lishi lozim;
· shifrlash jarayonida qo’shilgan qo’shimcha bitlar shifrmatnda bir butunligini saqlashi 
va yetarlicha yashirilgan bo’lishi talab etiladi;
· shifrmatn uzunligi ochiq matn uzunligiga teng bo’lishi kerak;
· shifrlash jarayonida ketma-ket qo’llaniladigan kalitlar o’rtasida o’zaro oddiy va oson 
bog’liqlik bo’lmasligi kerak;
· mumkin bo’lgan kalitlar to’plamidagi ixtiyoriy kalit, shifrmatnning 
kriptobardoshliligini ta’minlashi kerak;
· algoritm ham dasturiy, ham apparatli realizatsiyaga qulay, va kalit uzunligining 
o’zgarishi, shifrlash algoritmining sifatini pasaytirmasligi kerak.
Axborotni simmetrik algoritmlar asosida kriptografik ximoyalash tamoyillari
Kriptotizimlarning ikkita sinfi farqlanadi:
1. simmetrik kriptotizim (bir kalitli);
2. asimmetrik kriptotizim (ikkita kalitli).
SHifrlashning simmetrik kriptotizimida shifrlash va rasshifrovka qilish uchun bitta 

---

kalitning o’zi ishlatiladi. Demak, shifrlash kalitidan foydalanish xuquqiga ega bo’lgan 
har qanday odam axborotni rasshifrovka qilishi mumkin. SHu sababli, simmetrik 
kriptotizimlar mahfiy kalitli kriptotizimlar deb yuritiladi. Ya’ni shifrlash kalitidan faqat 
axborot atalgan odamgina foydalana olishi mumkin
Elektron xujjatlarni uzatishning konfidentsialligini simmetrik kriptotizim yordamida 
ta’minlash masalasi shifrlash kaliti konfidentsialligini ta’minlashga keltiriladi. Odatda, 
shifrlash kaliti ma’lumotlar fayli va massividan iborat bo’ladi va shaxsiy kalit 
eltuvchisidan masalan, disketda yoki smart-kartada saqlanadi. SHaxsiy kalit eltuvchisi 
egasidan boshqa odamlarning foydalanishiga qarshi choralar ko’rilishi shart.
Simmetrik shifrlash axborotni "o’zi uchun", masalan, egasi yo’qligida undan ruxsatsiz 
foydalanishni oldini olish maqsadida, shifrlashda juda qulay xisoblanadi. Bu 
tanlangan fayllarni arxivli shifrlash va butun bir mantiqiy yoki fizik disklarni 
shaffof(avtomatik) shifrlash bo’lishi mumkin.
Simmetrik shifrlashning noqulayligi - axborot almashinuvi boshlanmasdan oldin 
barcha adresatlar bilan maxfiy kalitlar bilan ayirboshlash zaruriyatidir. Simmetrik 
kriptotizimda maxfiy kalitni aloqaning umumfoydalanuvchi kanallari orqali uzatish 
mumkin emas. Maxfiy kalit jo’natuvchiga va qabul qiluvchiga kalitlar tarqatiluvchi 
himoyalangan kanallar orqali uzatilishi kerak.
Mono- va ko’p alifboli o’rniga qo’yishlar (