Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

 

---

56 
3.2. Simmetrik kriptografik algoritmlar 
 
Quyida simmetrik kriptotizimlar, shuningdek, ularning ikki turi: 
oqimli
va 
blokli
simmetrik shifrlash algoritmlariga to‘xtalib o‘tiladi. 
Simmetrik shifrlash algoritmlarida ma’lumotlarni shifrlash va 
rasshifrovkalashda yagona kalitdan foydalaniladi. Ma’lumotlarni 
shifrlash va rasshifrovkalash jarayonlarini amalga oshirish tartibi 
foydalanilayotgan tizim xususiyatiga asosan tanlanadi.
Simmetrik kriptotizimlarning ishlashi bilan tanishishda quyidagi 
belgilashlar kiritiladi: 
−
ochiq matn 
𝑃
ni simmetrik kalit 
𝐾
bilan shifrlash: 
𝐶
=
𝐸
(
𝑃
,
𝐾
)
; 
−
shifrmatn 
𝐶
ni simmetrik kalit 
𝐾
bilan rasshifrovkalash: 
𝑀
=
𝐷
(
𝐶
,
𝐾
).
Bu yerda, 
𝐸
()
va 
𝐷
()
lar mos ravishda simmetrik kriptotizimdagi 
shifrlash va rasshifrovkalash funksiyalari.
 
Oqimli simmetrik shifrlash algoritmlari. 
Oqimli simmetrik 
shifrlash algoritmlari bir martali bloknotga asoslangan, farqli jihati – 
bardoshligi yetarlicha pastligi va boshqariladigan kalitning mavjudligi. 
Ya’ni, kichik uzunlikdagi kalitdan ochiq matn uzunligiga teng bo‘lgan 
ketma-ketlik hosil qilinadi va undan bir martali bloknot sifatida 
foydalaniladi.
Oqimli shifr 
𝑛
 
bitli kalit 
𝐾
 
ni qabul qiladi va uni ochiq matnni 
uzunligiga teng bo‘lgan ketma-ketlik 
𝑆
 
ga uzaytiradi. Shifrmatn 
𝐶
ketma 
– ketlik 
𝑆
ochiq matn 
𝑃
bilan 
𝑋𝑂𝑅
amali yordamida hosil qilinadi. 
Bunda ketma-ketlikni qo‘shish bir martali bloknotni qo‘shish kabi 
amalga oshiriladi.
Oqimli shifrni quyidagicha sodda ko‘rinishda yozish mumkin: 
𝑆𝑡𝑟𝑒𝑎𝑚𝐶𝑖𝑝ℎ𝑒𝑟
(
𝐾
) =
𝑆
Bu yerda 
𝐾
kalit, 
𝑆
esa natijaviy ketma-ketlik. Esda saqlash 
lozimki, bu yerdagi ketma-ketlik shifrmatn emas, balki bir martali 
bloknotga o‘xshash oddiy qator.
Agar berilgan ketma-ketlik 
𝑆
=
𝑠
0
,
𝑠
1
,
𝑠
2
, …,
va ochiq matn 
𝑃
=
𝑝
0
,
𝑝
1
,
𝑝
2
, …,
berilgan bo‘lsa, XOR amali yordamida shifrmatnning 
mos bitlari 
𝐶
=
𝑐
0
,
𝑐
1
,
𝑐
2
, …,
ni quyidagicha hosil qilish mumkin. 

---

57 
𝑐
0
=
𝑝
0
⨁𝑠
0
,
𝑐
1
=
𝑝
1
⨁𝑠
1
,
𝑐
2
=
𝑝
2
⨁𝑠
2
, …
 
Shifrmatn 
𝐶
ni rasshifrovkalash uchun, yana ketma-ketlik 
𝐶
dan 
foydalaniladi: 
𝑝
0
=
𝑐
0
⨁𝑠
0
,
𝑝
1
=
𝑐
1
⨁𝑠
1
,
𝑝
2
=
𝑐
2
⨁𝑠
2
, …
 
Jo‘natuvchi va qabul qiluvchini bir xil oqimli shifrlash algoritmi va 
kalit 
𝐾
bilan ta’minlash orqali, ikkala tomonda bir xil ketma-ketliklarni 
hosil qilish mumkin. Biroq, natijaviy shifr kafolatli xavfsizlikka ega 
bo‘lmaydi va asosiy e’tibor amaliy jihatdan qo‘llashga qaratiladi.