Tezislər / Theses

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
415
xammalda suspenziya şəklində bərabər paylanmış, yüksək dispersli katali-
zatorlardan istifadə etməklə hidrokonversiyası, ənənəvi bərk katalizatorların 
üzərində aparılan proseslərlə müqayisədə daha yüksək aktivliyə malik olub, 
koksun praktiki olaraq çökməməsi ilə xarakterizə olunur.
Mazutun yerli təbii seolit Az-4 (şərti olaraq Az-4 adlandırılmışdır) və CVD 
(Сhemical Vapor Deposition-Qaz fazadan kimyəvi çökdürmə) qurğusunda 
keçid metallarla (Mo, Ni) modifikasiya edilmiş Az-4 katalizatorunun iştirakı ilə 
aşağı təzyiqdə (0,5-4,0 MPa) hidrokrekinq prosesi tədqiq edilmişdir [Abbasov, 
2017, 13-17]. Hidrokrekinq prosesi 400-450

C temperaturda, 0,5-4,0 МPа 
təzyiqdə, AMTECH firmasının istehsalı olan, müasir proqram təminatlı, tama-
milə avtomatlaşdırılmış, onlayn idarə edilə bilən “Ağır neft qalıqlarının hid-
rokrekinqi” (SPR-1) qurğusunda aparılmışdır [Zaki T., 2018, 1559-1567]. 
Mazutun hopdurma və ion mübadilə metodları ilə Ni və Mo-lə modifi-
kasiya edilmiş Az-4 katalizatorunun iştirakı ilə hidrokrekinq prosesi aparılmış, 
katalizatorun hidrokrekinqə təsiri tədqiq edilmişdir. Prosesin material balansı 
cədvəl 1-də təqdim edilmişdir. 
 
Cədvəl 1.
Mazutun Az-4 və modifikasiyalarının iştirakı ilə hidrokekinq prosesinin 
material balansı 
Katalizatorlar 
Məhsulların çıxımı, % kütlə: 
Qaz 
C
1
–C
4
Benzin
q.b.-200

C
Fraksiya 
200-360

C

fraksiya 
<360

C 
Qalıq 
>360

C 
Koks 
Katalizatorsuz 
12 
16 
31 
47 
35 
6 
Az-4 
10,0 
26,0 
28,0 
54,0 
30,2 
5,8 
Ni/Az-4 (hop.met.) 
9,0 
23,5 
33,4 
56,9 
28,9 
5,2 
Mo/Az-4 (hop.met.) 
8,0 
22,6 
35,3 
57,9 
29,3 
4,8 
Mo+Ni/Az-4 (hop.met.) 
7,0 
32,0 
28,0 
60,0 
28,5 
4,5 
Ni/Az-4 (ion müb.met.) 
8,0 
28,12 
27,77 
55,89 
30,81 
5,3 
Mo/Az-4 (ion müb.met.) 
8,0 
28,65 
30,0 
58,65 
29,35 
4,0 
Mo+Ni/Az-4 (ion müb.met.) 
6,0 
34,45 
32,31 
66,76 
23,64 
3,6 
Müəyyən edilmişdir ki, optimal şəraitdə (430

C, 4,0 MPa) mazutun kata-
lizatorsuz hidrokrekinqindən 47%; 2,5% Az-4 əlavəsiylə 54%; hopdurma və 
ion mübadilə metodları ilə Ni və Mo-lə ayrı-ayrılıqda modifikasiya edilmiş Az-
4 istifadə edildikdə uyğun olaraq 56,9 və 55,89; 57,9 və 58,65%; hər iki 
metalın birgə modifikasiyasından alınan katalizatorun istifadəsi ilə açıq rəngli 
neft məhsullarının çıxımı uyğun olaraq 60,0 və 66,76% kütlə təşkil edir. İon 
mübadilə metodu ilə hər iki metalın birgə modifikasiyasından hazırlanmış 
katalizatorla nəticələrin daha yüksək olması bu metodla modifikasiya olun-
muş Az-4 kristallarının səthi təbəqəsində Mo və Ni elementlərinin hopdurma 
metodu ilə modifikasiya olunmuş Az-4-ə nisbətən daha çox paylanmasına 
əsaslanır.