Tezislər / Theses

TƏSİR EFFEKTİ
Yusifli Səbinə , İsmayılov Siyaş 
Bak
ı
 Dövl
ə
t Universiteti 
Bak
ı
, Az
ə
rbaycan 
[e-mail] 
Elmi rəhbər: dosent Zeynalov Natiq 
Açar sözl
ə
r:
EÜBE, modelləşdirmə, ekoloji təsir effekti 
Motor yanacaqlarının ekoloji təmiz aşqarı kimi istifadə olunan etil-üçlü-
butil efirinin (EÜBE) yeni istehsal texnologiyası texniki etanolun i-butilenlə 
protondaşıyıcı hidrogen axını iştirakında alkilləşməsi prosesinə əsaslanır. 
Katalitik krekinq qazlarının C
3
-C
4
fraksiyasının 
~
9-11% kütlə payını təşkil 
edən i-butilen fraksiyasının kompleks istifadə texnologiyasının əzəl mərhə-
ləsində alkilləşməyə istiqamətləndirilir. Termodinamik mümkünlüyü təsdiq 
olunmuş proses 20-100
℃
temperatur və 0,2-1,2 MPa təzyiq intervalında 

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
444
axar-qarışdırıcılı reaktorda aparılır[1]. Mümkün intervallar üzrə ekoloji təsir 
effektinin proses gedişində izlənməsi statistik modelləşdirmənin tətbiqi baza-
sında prosesin əsas göstəricilərinə - məhsulun çıxımına (y
1
), oktan ədədinə 
(y
2
) və ekoloji təsir effektinə (y
3
) əsas parametrlərin [ temperatur (t), təzyiq 
(p), etanolun i-butilenlə mol nisbəti (n
et
/n
i-b
) və proses müddətinin (
𝜏
) ] təsirini 
ifadə edən yazılış modelinin vahid sistem üzrə açıqlanması ilə reallaşdırılıb. 
Modelin ümumi yazılışını belə ifadə etmək olar [2]. 
(1)
𝑦 = 𝑎 + ∑
𝑎 𝑥 + ∑
𝑎 𝑥 𝑥
, 𝑗 = 1 … … . . . 𝑚
x
i
– faktorların kodlaşdırılmış qiymətlərini göstərir. Onun praktik nəticələrlə 
əlaqəsi prosesə görə
x
1
= (t-60)/40 
(2)
x
2
= (p-0,7)/0,5 
x
3
= (n-2)/1,0 
x
4
= (
𝜏
-30)/10 
ifadəsi ilə müəyyənləşir. 
EÜBE-nin çıxımının (y
1
), məhsulun oktan ədədinin (y
2
) və ekoloji təsir 
effektinin (y
3
) parametrlərə (x
i
) görə paylanmasını ifadə edən praktik nəticələr 
nəzərə alınmaqla (1) və (2) ifadələri əsasında prosesin matrisa elementləri 
aşkarlanıb. Əməliyyat “maksimum yaxınlaşmalar” metodu ilə “S-plus profes-
sional” proqramının tətbiqi əsasında aparılıb. Faktorların matsisası cədvəldə 
verilir; 
Parametrlər 
İşarələmə 
Dəyişmə 
intervalı 
Parametr səviyyəsi 
natural 
kodlaşdırılmış 
-1 
0 
1 
temperatur,
℃
t 
x
1 
40 
20 
60 
100 
təzyiq, MPa 
p 
x
2
0,5 
0,2 
0,7 
1,2 
n
et
/n
i-b
, mol nisbəti 
n 
x
3
1,0 
1,0 
2,0 
3,0 
proses müddəti, dəq 
𝜏
x
4
10 
20 
30 
40 
Nəticələr (1) ifadəsində nəzərə alınmaqla vahid sistemdə EÜBE-nin 
çıxımı (y
1
), oktan ədədi (y
2
) və ekoloji təsir effektinin (y
3
) parametrlərə (x
i
) 
görə paylanmasının təyinat modelləri aşkarlanıb. 
y
1
= 32,12+2,3
∙
10
-4
x
1
+3,1
∙
10
-4
x
2
–3,14x
3
+ 0,3
∙
10
-2
x
4
– 2,3
∙
10
-3
x
1
x
2
+ 0,4
∙
10
-1
x
1
x
3
– 
- 4,2
∙
10
-3
x
1
x
4
+ 8,41
∙
10
-1
x
2
x
3
– 6,7
∙
10
-2
x
2
x
4
+ 7,1
∙
10
-1
x
3
x
4
+ 2,1
∙
10
-3
x
+ 1,72
x
+ 
+2,3
∙
10
-2
x
y
2
= 78,41 + 3,6
∙
10
-4
x
1
+ 4,7
∙
10
-4
x
2
– 4,21x
3
+ 3,7
∙
10
-3
x
4
– 8,1
∙
10
-2
x
1
x
2
+ 6,1
∙
10
-2
x
1
x
3
– 4,7
∙
10
-3
x
1
x
4
+ 7,82
∙
10
-1
x
2
x
3
– 7,1
∙
10
-2
x
2
x
4
+ 8,2
∙
10
-1
x
3
x
4
+ 1,7
∙
10
-3
x
+ 2,14
x
+ 2,7
∙
10
-2
x

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
445
y
3
= 1,61 + 1,28
∙
10
-4
x
1
+ 1,91
∙
10
-4
x
2
– 2,73x
3
+ 0,24
∙
10
-2
x
4
– 1,94
∙
10
-3
x
1
x
2
+
+0,28
∙
10
- 1
x
1
x
3
– 3,12
∙
10
-3
x
1
x
4
+ 6,32
∙
10
-1
x
2
x
3
– 4,61
∙
10
-2
x
2
x
4
+ 5,2
∙
10
-1
x
3
x
4
+
+2,32
∙
10
-3
x
+ 1,81
x
+ 1,78
∙ 
10
-2
x
Sistem üzrə oktan ədədi –y=118 olan EÜBE-nin i-butilenə görə 88-94% 
çıxımını (y
1
) təmin edən istehsal şəraitində ( t=30-60
℃
, p= 0,4-0,6 MPa, 
n
et
/n
i-b
= 2:1 və 
𝜏
= 30-40 dəq ) ekoloji təsir effekti (y
3
)
~
3%-i keçmir. 
Ədəbiyyat 
[1] Н.Ю.Зейналов идр. Новый метод получения алкил-трет бутиловых эфиров // Журнал 
химических проблем. 2008, №1, с.144-146 
[2] Ибрагимов Ч.Ш., Бабаев А.И. Научные основы и практические задачы химической 
кибернетики. Учеб. пособ. Баку, “АГНА” 2015. 387 с. 
STUDY OF THE EFFECT OF İNDİVİDUAL FATTY ACİDS 
AMİDOETHYL İMİDAZOLİNES ON THE ANTİSTATİC 
PROPERTİES OF DİESEL FUEL 
Kasamanli Khayala Hamlet 
Ganca State University 
Ganja, Azerbaijan 
[e-mail]
Keywords:
imidazoline, diesel fuel, fatty acid 
As it is known, there is a risk of explosion during the rapid transportation 
of diesel fuel, which is due to the very low electrical conductivity of diesel 
fuel. Explosion is more likely to occur during the rapid transport of 
hydrotreated diesel fuels, which is due to the removal of heteroatomic 
compounds in the diesel fuel during the hydrotreating process, which are 
natural antistatics. Explosion is more likely to occur during the rapid transport 
of hydrotreated diesel fuels, which is due to the removal of heteroatomic 
compounds in the diesel fuel during the hydrotreating process, which are 
natural antistatics. Thus, these compounds prevent the increase in the 
density of electrostatic loads caused by friction during the transportation of 
diesel fuel, which can explode even from a small spark [1].
However, according to modern standarts, the process of hydrotreating 
diesel fuel is an important process in terms of preventing environmental 
pollution. With this in mind, a lot of research is being done to improve the 
antistatic properties of hydrotreated diesel fuels, the most common of which is 
the application of antistatic additives to diesel fuel [3]. Antistatic additives are 
compounds that contain various polar groups (-NO
2
, -COOH, -OH, -NH
2
, etc.) 
Since the imidazolines synthesized in the study contain polar groups 
such as –NH
2
, =NH, -OH, -NH-CO=, it was considered expedient to study 

---