Tezislər / Theses

 
Ədəbiyyat
 
1. Səlimov, V.S., Azərbaycanın texniki üzüm sortlarının innovativ model əsasında qiymətlən-
dirilməsi / V.S.Səlimov , M.Ə.Hüseynov, A.S.Şükürov // Azərbaycan Milli Elmlər Akade-
miyası Mərkəzi Nəbatət Bağının əsərləri, XVII cild.- Bakı:- 2020.- vol .17, s.67-73. 
2. Səlimov, V.S. Üzümün ampeloqrafik skrininqi / V.S.Səlimov,-Bakı:-Müəllim-2019.-317s.
3. Şükürov A.S. Bəzi yerli və introduksiya olunmuş üzüm sortlarının müxtəlif gözcük yükü 
fonunda məhsuldarlıq və keyfiyyət göstəriciləri / A.S.Şükürov, M.Ə.Hüseynov, 
X.T.Abasova // AMEA-nın Mərkəzi Nəbabət Bağının Elmi Əsərləri,- 16-cı cıld, Bakı:-2018.- 
c.160-169. 
4. Салимов В.С. Ампелодескрипторная моделъ перспеkтивности некоторых сортов 
винограда Азербайджана / В.С.Салимов, А.С.Гусейнова, Р.А.Асадуллаев // – 
Москва: Виноделие и виноградарство, -2020.- № 1, с.4 -13. 
 

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
286
Cədvəl 1.
Xindoqnı üzüm sortunda kardon forması verməklə yük normasının 
məhsuldarlığa təsirinin orta göstəricisi 
Variantlar
Kardon formasına yük
verməni
n norm
ası 
T
əcrübə
nin tək
rarı 
Bir 
tənəkdə 
Bir salxımın çəkisi, qramla 
On tənəkd
ə
Məhsu
ldar
lıq, 
hek/sen
Şirəd
ə şəkərl
ili
k 
q/100sm³
Turşuluq q/dm³
Salxımların 
sayı, ədəd
Salxımların 
çəkisi, k
q
Salxımların 
sayı, 
Salxımların 
çəkisi, kq 
I 
5 tənəkdə 
15-20 göz 
saxlamaq 
1 
2 
3 
Orta 
6 
9 
15 
10 
2 
2.7 
4.4 
3.1 
332 
300 
290 
307 
60 
90 
150 
100 
20 
27 
44 
31 
45 
60 
98 
68 
24,2 
23,9 
23,0 
23,7 
7,0 
6,9 
6,9 
6,9 
II 
5 tənəkdə 
20-25 göz 
saxlamaq 
1 
2 
3 
Orta 
9 
1 
10 
7 
2.7 
0.2 
2.8 
1.8 
305 
202 
280 
262 
90 
10 
100 
70 
27 
2 
28 
18 
60 
45 
63 
56 
23,9 
24,2 
23,0 
23,7 
7,0 
6,9 
6,8 
6,9 
III 
5 tənəkdə 
25-30 göz 
saxlamaq 
1 
2 
3 
Orta 
19 
41 
5 
22 
5.1 
6.2 
1.5 
5.3 
270 
150 
300 
240 
190 
410 
50 
220 
51 
62 
15 
53 
114 
138 
34 
95 
23,0 
23,2 
24,0 
23,4 
6,7 
6,8 
6,9 
6,8 
Cədvəl 2. 
Xindoqnı üzüm sortunda yelpik forması verməklə yük normasının 
məhsuldarlığa təsirinin orta göstəricisi 
Variantlar
Yelpik formasına yük 
verməni
n norm
ası 
T
əcrübə
nin tək
rarı 
Bir tənəkdə 
Bir salxımın çəkisi, 
qramla
On tənəkdə 
Məhsu
ldar
lıq, hek/sen
Şirəd
ə şəkərl
ili
k, 
q/100sm³
Turşuluq, q/dm³
Salxımların sayı, 
əd
əd 
Salxımların 
çəkisi, kq 
Salxımların 
sayı, ədədl
ə
Salxımların 
çəkisi, kq 
I 
5 tənəkdə 
15-20 göz 
saxlamaq 
1 
2 
3 
Orta 
5 
12 
15 
11 
1.1 
2.8 
3.5 
2.5 
220 
230 
235 
228 
50 
120 
150 
110 
11 
28 
35 
25 
25 
45 
78 
49 
20,2 
21,1 
22,0 
21,1 
6,9 
6,8 
6,7 
6,8 
II 
5 tənəkdə 
20-25 göz 
saxlamaq 
1 
2 
3 
Orta 
18 
17 
1 
12 
3.9 
3.6 
8 
2.1 
220 
210 
80 
170 
180 
170 
10 
120 
39 
36 
8 
21 
87 
80 
178 
115 
22,2 
22,2 
20,9 
21,8 
6,9 
6,9 
6,9 
6,9 
III 
5 tənəkdə 
25-30 göz 
saxlamaq 
1 
2 
3 
Orta 
10 
8 
26 
15 
2 
1.7 
4.2 
2.8 
200 
210 
160 
190 
100 
80 
26 
150 
20 
17 
42 
28 
45 
38 
94 
59 
23,0 
23,1 
22,9 
23,0 
5,8 
5,9 
6,0 
5,9 

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
287
ÜZÜM ŞƏRABI VƏ ŞİRƏSİNİN KATİON VƏ ÜZVİ TURŞU 
TƏRKİBİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ 
Qurbanlı Aytən 
Az
ə
rbaycan Dövl
ə
t 
İ
qtisad Universiteti – UNEC 
Bak
ı
, Az
ə
rbaycan 
[e-mail] 
Elmi rəhbər: t.f.d., dos. Hüseynov Mövlud
 
Açar sözlər:
Üzüm, kation, anion 
Mədrəsə üzümündən hazırlanmış şərabların turşuluğunun öyrənilməsi 
ilə əlaqədar olaraq şərab materialları və şirələrin kation və anion tərkibi ma-
raq doğurur (cədvəl 1, cədvəl 2). Keyfiyyət tərkibini müəyyən etmək üçün ka-
pillyar zon elektroforez metodundan istifadə edilmişdir. Kationların kimyəvi 
tərkibi şərab materiallarında kalium, natrium, kalsium və maqnezium olma-
sını göstərir. Sonuncu izi bildirən miqdarda yalnız bir nümunədə mövcud ol-
muşdur. 
Şərab turşusu sort üzrə şərab materiallarında az miqdarda (1805 mq/ 
dm
3
-ə qədər) mövcuddur. Öz növbəsində alma turşusu ildən asılı olaraq şə-
rab materialının turşularının əhəmiyyətli faizini təşkil edə bilər [Əliyev və 
Xankişiyev, 2008; Fətəliyev, 2011; Qurbanov və b., 2015; Nəbiyev, 2010]. 
Cədvəl 1.
Şirə və turş şərabda kationların tərkibi (mq/dm
3
) 
Kation 
tərkibi 
2018 
2019 
2020 
2021 
Şərab 
Şərab 
Şərab 
Şərab 
Kupaj 
Şirə 
Kalium 
34,2±1,2 
32,8±0,5 
30,0±1,1 
30,7±0,8 
28,0±0,3 
75,4±0,8 
Natrium 
4,1±0,4 
5,8±0,2 
4,7±0,3 
4,4±0,3 
4,3±0,2 
6,4±0,2 
Maqnezium 
0,2±0,1 
- 
- 
- 
- 
- 
Kalsium 
4,4±0,5 
2,9±0,2 
3,0±0,1 
2,8±0,1 
2,6±0,2 
3,8±0,3 
Cədvəl 2.
Şirə və turş şərablarda turşuların kimyəvi tərkibi (mq/dm
3
) 
Turşuların 
tərkibi 
2018 
2019 
2020 
2021 
Şərab 
Şərab 
Şərab 
Şərab 
Kupaj 
Şirə 
Şərab turşusu 
1368±43 
1792±3 
1805±5 
1670±4 
2302±6 
4518±21 
Alma turşusu 
897±24 
2920±12 
1572±10 
797±5 
2891±19 
1701±12 
Limon turşusu 
154±12 
318±3 
463±7 
433±5 
626±4 
- 
Kəhrəba turşusu 
1007±18 
1373±12 
1251±14 
1306±2 
1468±12 
- 
Belə ki, 2019 və 2021 illəri üçün bu turşunun miqdarı şərab turşusu miq-
darından çox olmuşdur. Şərab və alma turşularından başqa Mədrəsə üzü-
mündən hazırlanmış bütün şərab materialları tərkibində kəhraba və limon 
turşuları mövcud olmuş, miqdarında isə böyük fərq müşahidə edilmişdir. 
Kəhraba turşusu 2018-ci il şərab materialında 1007 mq/dm
3
, 2021-ci il şərab 
materialında isə 1468 mq/dm
3 
olmuşdur. Lumu turşusu miqdarı 2018-ci il 
şərab materialında 154 mq/dm
3
, 2021-ci il şərab materialında isə 626mq/dm
3 

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
288
olmuşdur. Göründüyü kimi bu göstərici eyni sort daxilində ildən asılı olaraq 
müxtəlif qiymətlərə malik olur. 
Beləlikə şərab materialının turşu tərkibində alma turşusunun nisbətən 
çox olması müşahidə edilmişdir. Bu məhsulun həddindən artıq yetişməsini 
gözləmədən (bu zaman istənilən keyfiyyət təmin etmək mümkündür) düzən 
regionlarda tam yetişməyə çatdığı vaxt yığılması ilə əlaqəli ola bilər [Насибов 
və Гусейнов, 2018; Huseynov və Soltanov, 2019]. 
Nümunələrin (2018...2021-ci illər) dequstasiya qiymətləndirilməsi 10 ball 
şkala üzrə aparılmışdır [Гусейнов və b., 2018]. Bu üsul aşağıdakı orqano-
leptik xarakteristikaların qiymətləndirilməsini əhatə edir: şəffaflıq, rəng, bu-
ket, tipiklik. 
Natural turş şərabların 2020-ci il məhsulunun ümumi dequstasiya balı 
7,1; 2021-ci il məhsulununki isə 7,6 ball olmuşdur. 
Mədrəsə sortundan hazırlanmış şərabların orqanoleptik göstəriciləri 
öyrənilən zaman aşağıdakı xüsusiyyətlər qeydə alınmışdır. Əksər hallarda 
şərab yüksək şəffaflıq dərəcəsinə malik olmuşdur. Rənginə, hansı ilin məh-
sulu olmasına və hazırlanma texnologiyasından asılı olaraq şərabın rəngi 
açıq qırmızı rəngdən güclü nar rənginə qədər dəyişir, mavi və yaxud şabalıdı 
çalarlar da hiss olunur. Sort ətri güclüdür, yüngül, xoş, tanına bilən və har-
monik olmaqla müxtəlif giləmeyvə ətrləri (daha çox çiyələk, qırmızı moruq, 
qarağat) də vardır. 
Dadı yüngül, təmiz sorta uyğundur, xoş xardal dadından başqa kənar 
dadlar yoxdur. Büzüşdürücü dad zəif duyulur. Qalıq dad olsa da uzun 
müddətli deyil. Tipiklik göstəricisinə görə demək olar ki, Mədrəsə şərabı digər 
sort şərablardan azacıq geri qalır. Bu onunla əlaqədardır ki, bunda əksər 
şərablara xas olmayan meyvə (giləmeyvə) ətri duyulur. 
Xindoqnı ilə kupaj olunmuş şərab orqanoleptik xarakteristikasına görə 
sorta aid şərabdan fərqlənir. Dadı xeyli dəyişir, doluluq yaranır, turş dad 
duyumu artır, sort ətri daha az duyulur. 
Ədəbiyyat 
[1]. Əliyev M.M., Xankişiyev Y.H. Ərzaq mallarının keyfiyyətinə nəzarətin fiziki və kimyəvi 
üsulları // Dərs vəsaiti, Gəncə, AKTA nəşriyyatı, 2008, 150 s. 
[2]. Fətəliyev H.K. // Şərabın texnologiyası. Bakı, 2011, 596 s. 
[3]. Qurbanov X.H., Fətəliyev K.H., İsgəndərzadə E.B. / Eksperimentin planlaşdırılması // Bakı: 
“Vektor” nəşriyyat evi, 2015, 120 s. 
[4]. Nəbiyev Ə.Ə. / Şərabın kimyası // Bakı: Elm, 2010, 472 s. 
[5]. Гусейнов М.А., Насибов Х. Н., Шукюров А. С., Салимов В. С. / “Оценка новых 
интродуцентных сортов винограда в условиях Азербайджана” // Журнал «АПК 
России», Челябинск, 2018 г. Том 25, № 3, с. 444-447. 
[6]. Насибов Х. Н., Гусейнов М.А. “Исследование некоторых факторов осветления 
виноматериалов”. Перспективные технологии и сортименты в виноградарстве и 
виноделии / ФГБНУ. Северо-Кавказский Федеральный Научный Центр Садоводства, 
Виноградарства, Виноделия. Научные труды СКФНЦСВВ. Tom 18. 2018. с. 176-179. 
[7]. Huseynov M., Soltanov H. “Improving the production technology of the natural wine” / 
Journal Sylwan., (printed in Poland) 163 (4), April 2019, ISI Indexed, p.2-13. 

---