Tezislər / Theses

Ədəbiyyat
 
[1] А.М.Кулиeв Химия и тeхнология присадок к маслам и топливам.(Л. Химия,1985,312с) 
[2] К.З. Гусейов Функциональные производные тиолов и фенолов в кагестве присадок к 
смазогным маслам и топливам. Дисс. на Соиск. Докт. Хим. наук. ( Баку, Институт 
Химии Присадок АН Азерб. ССР, 1991, 471с) 
[3] К.З. Гусейов, Д,Т,Тамбаров, М.А.Мирзоева, Ф.Н. Мамедов, Р.Ф. Фатизаде. Синтез 
эфиров тиогликолевой кислоты и применение их в аналитической химии. (Азерб. 
Хим. Ж. 1977, №6,с.103-107) 

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
431
TSİKLOHEKSENİN HİDROGEN-PEROKSİDLƏ
KATALİTİK OKSİDLƏŞMƏSİ 
Hüseynova Fəridə 
Neft-Kimya Prosesl
ə
ri 
İ
nstitutu 
Bak
ı
, Az
ə
rbaycan 
[e-mail] 
Elmi rəhbər: b.e.i., k.e.d. Nemət Qəribov 
Açar sözl
ə
r:
doymamış karbohidrogenlər, oksidləşmə, hidrogen-peroksid, oksigen 
tərkibli biləşmələr. 
Doymamıış karbohidrogenlərin, o cümlədən, tsikloolefin- və alkenilaro-
matik birləşmələrin katalitik oksidləşməsi müasir neft-kimyasının aktual prob-
lemlərindən biri olaraq qalmaqdadır. [1-3] Oksigen tərkibli karbohidrogenlər 
(epoksid, spirt, diol, keton, aldehid və s.) sənayedə geniş tətbiq sahəsinə 
malikdilər. Onlar bioloji aktiv birləşmələr, ətriyyat, farmakologiya, polimer və 
digər sahələrdə geniş istifadə olunur. Son illər oksigenli funksional qruplar 
saxlayan birləşmələri almaq üçün oksidləşmə prosesində oksidləşdirici kimi 
ekoloji cəhətdən daha əlverişli olan havanın oksigeni, hidrogen-peroksidin 
sulu məhlulu və ya onun karbamidlə adduktunun istifadə olunması elmi ədə-
biyyatda geniş təhlil edilir. Havanın oksigeninin bir çox üstün cəhətləri var. 
Onun resursları hədsizdir, ucuzdur, sadədir, ekoloji cəhətdən təmizdir. Lakin 
tədqiq olunan bu proseslərdə oksidləşmə reaksiyaları qeyri-selektivliyi ilə se-
çilir. Buna görə də doymamış karbohidrogenlərin hidrogen-peroksidlə epok-
sidləşməsi daha məqsədəuyğundur. Bu oksidləşmə reaksiyaları katalizato-
run iştirakı ilə aşağı temperaturda və adi atmosfer təzyiqində aparılır. 
Təqdim olunmuş işdə alitsiklik C
6
-C
12
doymamış karbohidrogenlərin 
hidrogen peroksidin 35%-li sulu məhlulu və hidroperit (H
2
O
2
və karbamid 
birləşməsinin adduktu) mikrostrukturlu karbon materialı üzərinə hopdurulmuş 
molibden tərkibli katalizatorun [(C
2
H
5
O)
2
MoOBr+(C
2
H
5
O)
2
MoOBr
2
] iştirakı ilə 
epoksidləşməsinin nəticələri əks olunmuşdur. 
Model reaksiya kimi tsikloheksenin oksidləşməsi götürülmüşdür. Aparıl-
mış tədqiqatların nəticəsində tsikloheksenin oksidləşməsinə təsir edən fak-
torların optimal şəraiti müəyyən edilmişdir:
 
t=70ºC, Ts.heks.:H
2
O
2
=1:2, kat. 
MoOBr
3
-15 küt.%, 

=5 saat. 
Tsikloheksenin oksidləşmə reaksiyasının istiqaməti mühitin turşuluğun-
dan (pH) çox asılıdır. Cədvəl 1-də aparılan tədqiqatların nəticələri əks olun-
muşdur. Burada mühitin pH-nın substratların çevrilməsinə və seçiciliyin ilkin 
maddələrin hidrogen-peroksidlə qarşlıqlı təsirindən asılılığı əks olunmuşdur. 
Verilmiş materiallardan göründüyü kimi tsikloheksenin çevrilməsi epoksid-
lərin və ikiatomlu spirtlərin alınması ilə nəticələnir. Onların nisbəti istifadə 
olunmuş turşunun miqdarından və təbiətindən asılıdır. Mühitin pH-nın 3.5-4 
aralığında dəyişməsi katalitik sistemin aktivliyinin kəskin şəkildə azalmasına 

---