TiBBİ BİLİKLƏRİN Əsaslari

KitabYurdu.az 

25

---

effektlidir, çünki bu za-man alveol havasında qazlar mübadiləsinin intensivliyi daha 

yüksək olur.  

      Ağciyərlərdə  qazlar  mübadiləsi.  Ağciyərlərdə  qan  damarları  və  alveollar 

arasında müntəzəm olaraq qazlar mübadiləsi gedir. Alveolların divarı birqatlı yastı 

epiteli hüceyrə-lərindən qurulmuşdur.  

      Alveollarda  oksigenin  miqdarı  atmosfer  havası  ilə  müqayisədə  nisbətən  az, 

karbon qazının miqdarı isə nisbətən çox olur.  

      Bu  proses  alveol  havasındakı  qazların  parsial  təzyiqindən  və  onların  qandakı 

gərgin-liyindən asılıdır.  

      Alveol  havasında  oksigenin  parsial  təzyiqi  nə  qədər  çox,  venoz  qanda  onun 

gərginliyi  azdırsa,  belə  halda  oksigen  alveollardan  qana,  venoz  qanda  isə  karbon 

qazının  konsen-trasiyası  çox  olduğuna  görə  o  venoz qandan  alveol  havasına  keçir. 

Qazların  diffuziyası  parsial  təzyiq  bərabərləşənədək  davam  edir.  Bu  zaman 

ağciyərlərə gətirilən venoz qan oksigenlə zənginləşir və arterial qana çevrilir.  

      Eritrositlərdə  azalan  karbonat  turşusunun  əvəzinə  ona  qan  plazmasından 

natrium-hidrokarbonatın dissosiasiyası nəticəsində yaranan hidrokarbonat ionlarının 

yeni  payları  daxil  olur.  Hidrokarbonat  ionlarının  əvəzinə  eritrositlərdən  qan 

plazmasına xlor ionları keçir.  

      Toxumalarda qazlar mübadiləsi. Toxumalara gətirilən arterial qanda oksigenin 

par-sial  təzyiqi  100  mm  civə  sütununa,  karbon  qazının  gərginliyi  isə  40  mm  civə 

sütununa  bərabər  olur.  Maddələr  mübadiləsi  prosesində  oksigen  toxumalarda 

fasiləsiz  surətdə  sərf  olunur,  ona  görə  də  toxuma  mayesində  oksigenin  gərginliyi 

sıfra  yaxınlaşır.  Bu  za-man  gərginliyin  fərq  gücünə  uyğun  olaraq  oksigen  arterial 

qandan  toxumalara  diffuziya  edir.  Toxumalarda  gedən  maddələr  mübadiləsi 

nəticəsində  karbon  qazının  miqdarı  toxu-ma  mayesində  artır  və  onun  burada 

gərginliyi  60  mm  civə  sütununa  yüksəlir.  Arterial  qanda  isə  karbon  qazının 

gərginliyi xeyli azdır. Ona görə də karbon qazı gərginliyin yük-sək olduğu yerdən, 

yəni toxuma  mayesindən gərginliyin az olduğu yerə  – qana diffuziya edir. Karbon 

qazı toxuma mayesindən qan plazmasına keçir, su ilə birləşir və asan dis-sosiasiya 

edən zəif karbonat turşusuna çevrilir.  

      Nəfəsalma  və  nəfəsvermə  prosesləri  uzunsov  beyində  yerləşən  tənəffüs 

mərkəzinin fəaliyyəti sayəsində qeyri-iradi vəziyyətdə icra olunur. Uzunsov beyində 

nəfəsalma  və  nəfəsvermənin  ritmik  surətdə  gedişini  təmin  edən  iki  neyron  qrupu 

fəaliyyət  göstərir.  Bu  neyronlar  iki  hissədən  ibarət  olub,  nəfəsalma  və  nəfəsvermə 

mərkəzlərini təşkil edir.  

      Varoliyev körpüsü də bu neyronlarla əlaqədə olub, tənəffüsün tənzimində iştirak 

edir  və  pnevmatik  adlanan  mərkəzi  əmələ  gətirir.  Pnevmatik  mərkəz  nəfəsalmanın 

nəfəsver-məyə keçməsini  təmin edir. Bu mərkəzin dağılması nəticəsində nəfəsalma 

prosesi uzanır və həddən artıq dərinləşir.  

      Nəfəsalma  mərkəzi  oyanan  zaman  oyanma  dalğası  onurğa  beyninə  ötürülür, 

sonra periferik sinirlərlə nəfəsalma əzələlərinə çatır, onların yığılması ilə nəfəsalma 

prosesi  icra  olunur.  Tənəffüs  mərkəzi  avtomatik  surətdə  işləyir  –  o,  yatmış  və  ya 

şüurunu  itirmiş  adamda  da  fəaliyyətini  davam  etdirir.  Lakin  tənəffüs  aktlarının 

icrasını insan iradi olaraq müəyyən qədər dəyişdirə bilər. Bu sübut edir ki, insanın 

tənəffüs mərkəzi baş beynin böyük yarımkürələri qabığının nəzarəti altında fəaliyyət