TiBBİ BİLİKLƏRİN Əsaslari

7. Fisher F.M. Cook №13. Fundamentals of diaqnostic mycology. Philadelphia: 

W.B. Saunders, 1998, 352 p.  

8.  Odds  F.C.  Candida  and  candidosis.  2  nd.-  honden:  Bailliere  Tindall.  1998.  

9.V.B.Şadlinski”İnsan anatomiyası” Bakı 2007 

10.S.C.Əliyev”Tibbi biliklərin əsasları”Bakı-2004 

11.A.Р.Листиев»Анатомия и физиология человека» Санк-Питербург 2004              

 

 

 

 

MÖVZU:Həzim  sistemi  və  onun  xəstəlikləri. 

                                            

                                         PLAN 

1. 

2. 

3. 

4. 

KitabYurdu.az 

32

---

      Həzm  orqanlarının  əhəmiyyəti  və  funksiyası.  Orqanizmin  yaşaması  üçun 

zəruri  şərtlərdən  biri  də  onun  qidalanmasıdır.  İnsanda  və  onurğalı  heyvanlarda 

qidanın həzmi və sorulması bağırsaqlarda və digər həzm orqanlarında gedir.  

      Heyvanat  aləmi  təkamülünün  müxtəlif  dövrlərində  həzm  prosesi  üç  formada 

inkişaf etmişdir etmişdir: hüceyrədaxili, hüceyrəxarici və və membran həzmi.  

      Qida  məhsulları  həzm  borusunda  fermentlərin  təsirilə  hüceyrələrin  mənimsəyə 

biləcəyi həddə qədər parçalanır. Parçalanma nəticəsində zülallardan amin turşuları, 

yağ-lardan qliserin və yağ turşuları, karbohidratlardan qlükoza əmələ gəlir. Yaranan 

parça-lanma  məhsullarının  hesabına  orqanizm  öz  tərkibinə  uyğun  olan  yeni  üzvi 

maddələr sin-tez edir.  

      Ancaq  vitaminlər,  su  və  mineral  duzlar  həzm  orqanlarında  dəyişilməyə  məruz 

qalma-dan  sorulmaya  uğrayırlar.  Sadə  birləşmələrin  qana  və  limfaya  sorulması 

tərkibində olan fermentlərin təsirilə daha sadə hissələrə parçalandıqdan sonra nazik 

bağırsaqların daxili divarında yerləşən nazik bağırsaq xovlarının səviyyəsində gedir.  

      Qidanın həzm borusunda fiziki və kimyəvi dəyişikliyə uğraması, onun daha sadə 

və suda həll ola bilən birləşmələrə çevrilməsi, qana və limfaya sorulması, hüceyrələr 

tərə-findən mənimsənilməsi prosesinə həzm deyilir.  

      Həzm sisteminin quruluşu. Həzm sistemi orqanlarına ağız, udlaq, qida borusu, 

mədə, nazik və yoğun bağırsaqlar daxildir.  

      Həzm  kanalının  divarı  xaricdən  sıx  birləşdirici  toxuma,  onun  altında  yerləşən 

saya əzələ qatı, daxildən isə selikli qişa ilə örtülmüşdür. Həzm kanalından kənarda 

yerləşən  iri  vəzlərin;  üç  cüt  ağız  suyu,  qaraciyər  və  mədəaltı  vəzilərin  axarları  da 

həzm kanalının boşluğuna açılır.  

      Həzm borusu ona daxil olan bitki və heyvani mənşəli qidaları həzm etmək üçün 

hərəki-motor, sekretor və sorulma funksiyaları prosesini yerinə yetirir.  

      Həzm  borusu  funksiyasının  sinir  humoral  tənzimi.  Sinir  sisteminin  əsas 

funksiya-sı  mədə  və  bağırsaq  traktının  hərəki,  sekretor  və  sorulma  funksiyasını 

tənzim  etməkdir.  Sinir  sistemi  həzm  borusunun  əzələləri  arasında  xüsusi quruluşlu 

sinir  toru  əmələ  gətirir.  Əzələarası  Auerbax  sinir  kələfi  birinci  növbədə  həzm 

borusunun hərəki-motor funksiya-sını, selikli qişanın altında yerləşən Meyssner sinir 

kələfi isə həzm borusunda olan vəzlə-rin şirə ifrazını idarə edir.  

      Vegetativ sinir sisteminin parasimpatik şöbəsinin qıcıqlanması həzm borusunun 

fəa-liyyətini  artırır,  simpatik  şöbənin  qıcıqlanması  həzm  borusunun  fəaliyyətini 

artırır,  simpatik  şöbənin  qıcıqlanması  isə  əksinə,  həzm  borusunun  fəallığını 

tormozlayır.  

      Həzm  borusunun  müxtəlif  funksiyalarının  humoral  yolla  tənzimi,  bioloji  fəal 

maddələ-rin iştirakı ilə yerinə yetirilir.  

      Ağız  boşluğu  dəhliz  və  xüsusi  ağız  boşluğundan  ibarətdir.  İnsanda  və 

məməlilərin əksəriyyətində ağız boşluğu üst və alt dodaqlardan, yanaqlardan, sərt və 

yumşaq  damaqdan,  dildən  və  ağız  boşluğunun  dibində  yerləşən  əzələlərdən  əmələ 

gəlib. Ağız boşluğunun divarı daxildən selikli qişa ilə örtülmüşdür. Selikli qişa külli 

miqdarda selik ifraz edən kiçik vəzlərlə örtülmüşdür.  

      Dişlərin bünövrəsi inkişafın embrional dövründən başlayır. Anadan olandan 5  – 

6 ay sonra süd dişləri çıxmağa başlayır və 6 yaşa qədər onların sayı 20-yə çatır: 8 

kəsici, 4 köpək və 8 kiçik azı dişi. “Süd dişləri” adı dahi yunan həkimi Hippokrat