TiBBİ BİLİKLƏRİN Əsaslari

KitabYurdu.az 

33

---

tərəfindən  veril-mişdir.  5  –  8  ayından  sonra  ilk  dəfə  alt  çənədə  birinci  olaraq  orta 

kəsici dişlər, bir yaşın-da adətən 8 diş, 3 yaşın əvvəlində bütün 20 süd dişi çıxmış 

olur.  Süd  dişləri  6  yaşından  sonra  daimi  dişlərlə  əvəz  olunur.  Daimi  dişlərin  sayı 

yaşlılarda  32-yə  çatır.  Bunlar  8  kəsi-ci,  4  köpək,  8  kiçik  azı  və  12  böyük  azı 

dişləridir. Axırıncı dövrlərdə çıxan 4 böyük azı di-şinə ağıl dişi deyilir.  

      Quruluşuna görə dişlər tac, boyun və kök hissələrindən ibarətdir. Diş tacının diş 

ətini  dələrək  ağız  boşluğunda  görünməsinə  dişçıxarma  deyilir.  Ağız  boşluğunda 

qidanın xırdalanması ilə bərabər onun üç cüt ağız suyu vəzləri tərəfindən islanması 

və bir sıra qida maddələrinin ilkin hidrolizi baş verir. Ağız boşluğunda üç cüt iri  –

qulaqyanı,  çənə  və  dilaltı  ağız  suyu  vəzlərinin  axarı  açılır.  Tüpürcəyin  tərkibində 

99%  su,  üzvi  və  mineral  maddələr  vardır.  Həmin  vəzlər  gündə  0,6  –  2  litrə  qədər 

tüpürcək ifraz edir.  

      İ.P.Pavlov  tərəfindən    qulaqyanı  vəzin  axarı  çıxarılıb  üzün  dərisinə  tikilmişdir. 

Bun-dan sonra həmin vəzin şirəsi ağız boşluğuna deyil, xaricə tökülmüşdür.  

      Ağız  suyunun  tərkibində  qidanı  kimyəvi  dəyişikliyə  uğradan  maltaza  fermenti 

vardır.  Ağız  boşluğunda  fermentlərin  təsirindən  karbohidratlar  disaxaridlərə  qədər 

parçalanır.  

      Dil  əzələli  orqandır,  üzəri  dad  reseptorları  ilə  zəngin  olan  selikli  qişa  ilə 

örtülmüşdür.  Dilin  kökü,  cismi  və  üst  tərəfi  vardır.  Dilin  üst  tərəfində  şirin,  yan 

 

      Dil  qidanın  dadını  və  temperaturunu  hiss  etməklə  yanaşı,  onun  udulmasında 

iştirak edir.  

      Tüpürcəyin tərkibində olan lizosim maddəsi bakteriosid təbiətlidir. 

      Ağız  boşluğunda  olarkən  qidanın  çeynənilməsi  və  udularaq  qida  borusu  ilə 

mədəyə daxil olması təmin olunur.  

      İ.P.Pavlov  ağız  suyu  vəzlərinin  fəaliyyətini  onların  vəzlərinin  axaranı  xaricə 

çıxarıb üzün dərisinə tikmək və axarlarına fistul qoymaqla öyrənmişdir. O, müəyyən 

etmişdir  ki,  tüpürcək  reflektor  yolla  ifraz  olunur.  Qida  əvvəlcə  reseptorları 

qıcıqlandırır  və  əmələ  gələn  oyanma  mərkəzəqaçan  sinirlə  uzunsov  beyində  olan 

ağız  suyu  mərkəzinə,  oradan  mərkəzdənqaçan  hərəki  sinirlərlə  tüpürcək  vəzlərinə 

çatdırılır və ağız suyu vəzləri şirə ifraz etməyə başlayır.  

      Mədə. Həzm kanalının ən genişlənmiş torbayabənzər hissəsi olub, həcmi 1,5 – 3 

litrə bərabərdir. Mədə qarın boşluğunun sol tərəfində diafraqmanın altında yerləşir. 

      Həzmin  gedişi  mədədə  3  –  10  saat  davam  edir.  Mədənin  divarı  3  qatdan  –

xaricdə birləşdirici toxumadan, ortada əzələ toxumasından və daxildə selikli qişadan 

qurulmuş-dur.  

      Mədənin yuxarıda kiçik girəcəyi, aşağıda böyük əyriliyi və çıxacaq hissəsi var.  

      Qida  borusunun  mədəyə  açılan  hissəsinə  onun  girəcəyi,  onikibarmaq  bağırsağa 

keçən hissəsinə çıxacağı deyilir. Mədə şirəsinin tərkibində fermentlər, xlorid turşusu, 

seliyəbənzər maddələr vardır. Mədə divarının yığılması sayəsində qida mədə şirəsi 

ilə daha yaxşı qarışır, bu isə onun həzm olunmasını asanlaşdırır.  

      Mədədə  selik  ifraz  edən  əlavə  hüceyrələr  də  vardır.  Selik  mədənin  divarını 

pepsin  fermentinin  və  xlorid  turşusunun  dağıdıcı  təsirindən  qoruyur.  Mədənin 

onikibarmaq  bağırsağa  açılan  hissəsində  olan  sfinktor  açılaraq  yarım  qarışdırılmış 

qida möhtəviyyatı-nı hissə-hissə bağırsağa ötürür.