Tibbiyot Oliy o'quv yurtlari uchun o'quv adabiyoti

Temir yetishmovchilik kamqonligi sabablari:

1. Tug’ilganda temir miqdorining kamligi. Xavf guruhi: chala tug’ilganlar; homiladorlik vaqtida kamqonlikka uchragan onalar, shuningdek "tashlandiq bolalar"; homila ichi rivojlanishidan orqada qolgan bolalar; perinatal davrda ko’p qon yo'qotgan bolalar.

2. Alimentar omillar - temir yetishmovchiligi kamqonligining yetakchi sababi. Xavf guruhi: moslashtirilmagan aralashmalar bilan sun'iy ovqatlantiriladigan bolalar; qo’shimcha ovqatni kech berish; har qaysi yoshda faqat osimlik, sabzavo’tlar bilan ovqatlantirish; rasionda sutni ko’p ishlatish (sutkada 0,5 l dan yuqori).

3. Temirni ko’p miqdorda yogo’tish yo’ki unga bo’lgan yuqori talab. Xavf guruhi: o’tkir va surunkali yuqumli kasalliklar, asosan oshqozon-ichak trakti; oshqozon-ichak traktining surunkali noinfeksion, yalliglanish kasalliklari (malabsorbsiya sindromida temirni ko’p yogo’tish yo’ki yetarli darajada organizmga tushmasligi); yaqqol (melena, burundan qon ketish, gematuriya va boshqalar) va yashirin qon ketishi; yuvenil gormonal o’zgarishlar; toksik omillar; essensial.

Temir tanqislikligida birinchi o’zgarish to’qimalarda sodir bo’ladi- to’qimada temir zahirasi kamayadi, zardobda ferritinning kamayishiga olib keladi, keyin transferrinning temir bilan to’yinishi pasayadi, zardobning umumiy temir bog’lovchi xususiyati ortadi va erkin eritrositar pro’toporfinlar miqdori - gem manbalari ko’tariladi. Yuqorida korsatilgan o’zgarishlar bola qon zardobida temir miqdori va

gemoglobin konsentrasiyasi, eritrositlar hajmining pasayishigacha, ya'ni kamqonlik rivojlanishidan ollin kuzatiladi.

Gemoglobinning pasayish darajasiga harab, anemiyaning yengil (gemoglobin 90-110g/l), orta-og’ir (60-80 g/l) va og’ir (gemoglobin 60 g/l dan kam) turlari ajratiladi. Klinik ko’rinishida quyidagi sindromlar kuzatiladi:

Astenonevro’tik sindrom: tez charchash, qo’zg’aluvchanlik, asabiylashish, emosional no’turg’unlik, ko’p terlash, jismoniy va psixomo’tor rivojlanishdan orqada qolish; lanjlik, asteniya, apatiya, ishtaha pastligi, diqqat e'tiborni pasayishi, hushdan ketish, katta yoshdagi bolalarda bosh og’rishi, bosh aylanishi, quloqlarda shovqin, ko’z oldida bijirlash, yurak sohasida ogriq, shuningdek, ishtaha va hid bilishning o’zgarishi, dizurik buzilishlar.

"Epitelial"sindrom. Terining oqimtirligi (asosan kaftda, tirnoqlarda, shilliq qavatlarda va quloq supralarida; terining quruqligi va kepaklanishi; teri, tirnoq, soch, og’iz shilliq qavati, tilning distrofik o’zgarishi (og’iz burchagida bicqilish, angulyar stomatit, til sorgichlarining yassiligi, laklangan til, tilning qizarishi, atrofik glossit), qattiq ovqatlarni yutishning buzilishi; gastrit; duodenit, malabsorbsiya va maldigestiya bilan kechuvchi enteropatiya, no’turg’un najas; ko’ngil aynashi; ba'zida terining alebastr-yashil rangda bo’lishiga (xloroz) kuzatiladi.

Yurak qon-tomir sindromi: taxikardiya, arterial gipo’toniyaga moyillik, yurak tonlarining susayishi va yurak nisbiy chegarasining kengayishi, yurak cho’qqisida funksional sistolik shovqin, ba'zida yirik tomirlar ustida shovqin eshitilishi.

Mushak sindromi: gipo’toniya, tez charchash, peshobni ushlab turaolmaslik, qabziyat. Ikkilamchi immunitet tanqisligi sindromi: temir yetishmasligini yanadi og’irlashishiga olib keluvchi tez-tez ORVI, pnevmoniya, ichak infeksiyalari bilan kasallanish.

Temir yetishmasligi kamqonligining tashqiso’ti gematologik ko’rsatgichlarning siljishini aniqlashga asoslangan - gemoglobinning pasayishi (5 yoshgacha 110g/ldan kam va katta yoshdagilarda 120 g/ldan kam), rang ko’rsatgichi 0,8dan past, bitta eritrositda gemoglobinning o’rtacha miqdori 927 pg/eritrositdan past, eritrositlar o’rtacha hajmining pasayishi, temir almashinuvi ko’rsatgichi - qon zardobida ferritinning pasayishi (30 ng/mldan past), transferrinning temir bilan toyinganligi (25%dan past), temir (11,6 mkmol/l dan past; qon zardobida umumiy temir bog’lovchi funksiyasining yuqoriligi (50 mkmol/ldan yuqori. Laborator belgilariga shuningdek, mikrositoz, anizo va poykilositoz kiradi. Rang korsatgichining pasayishi temir etishmovchiligining erta bosqichlarida rivojlanmaydi, shuning uchun normoxrom rang ko’rsatkichi temir yetishmovchilik kamqonligini inkor hilmaydi. Eritrositlar sonining pasayishi faqatgina og’ir kamqonliklarga xarakterlidir. Suyak ko’migida eritropoezning yosharish belgilari xarakterlidir, bu qonda retikulositoz bilan tasdiqlanadi.

Differensial tashqis juda kam uchraydigan mikrositar gipoxrom kamqonliklar bilan o’tkaziladi: talassemiya, kumush simob bilan zaxarlanish; sideroblast kamqonlik.

Davosi. Kamqonlikning og’ir shakllarida stasionar davo ko’rsatiladi.

Bolalarning kun tartibi faol bo’lishiga kerak, ko’proq toza havoda bo’lishiga zarur. Parhez bilan temir tanqislikligini bartaraf etish mumkin emas- temir dorilari tavsiya qilish kerak. Pediatriyada temir dorilarini tavsiya qilishning umumiy usullari quyidagilar:

• 
  Dorilarni asosan ichishga tavsiya qilish, parenteral yuborishni cheklash, chunki, dorilarning nojo’ya ta'siri yuqori bo’ladi (allergik reaksiya, in'eksiyadan keyingi abssess va flebitlar, gipo’tenziya, bakterial infeksiyalarga xafv yuqori, gemosideroz va boshqalar);
  
• 
  Dorining sutkalik dozasi elementar temir bo’yicha 5-6 mg/kg; yuqori doza davo samaradorligini oshirmaydi, ammo katta nojoya ta'sir ko’rsatadi, dorining sutkalik dozasi uch qabulga bo’linadi;
  
• 
  Davoning birinchi bir necha kunida bemor dorini qabul qilishini aniqlash uchun dozasi ikki barobarga kamaytiriladi;
  

• 
  Temir dorilarni qabul qilishning muddati 3 oydan kam bo’lmasligi kerak, birinchi bosqichda bu gemoglobin miqdorini va temirni periferik za?irasini toldiruvchi terapiya hisoblanadi, ikkinchi bosqichda temirning to’qimadagi zahiralarini tiklash zarur va uchinchi bosqichda qaytalanishga harshi tadbirlarni qo’llash lozim;
  
• 
  Temir dorilarini ovqatlanish oraliqida berish va ularni sabzavo’t yo’ki meva sharbatlari bilan ichish kerak, temir dorilarini sut bilan ichish man qilinadi.;
  
• 
  Temir preparatlari bilan birga askorbin kislo’ta va Vit Ye birga tavsiya qilish davo samarasini oshiradi;
  
• 
  Maxsus korsatma bo’lmaganda temir dorilari bilan birga vit V6 va vit V12, folat kislo’ta tavsiya qilishni xojati yo’q;
  
• 
  Temir dorilarni parenteral tavsiya qilishga korsatmalar: ichakda sorilishning buzilishi, temir dorilarini ichganda qabul qilaolmaslik. Preparatlar vena ichiga 25 mg dozada tomchilab yuboriladi, keyin 3 kunda 50 mg yuboriladi. Kurs tamomlangandan keyin temir dorilari ichishga buyuriladi.
  
• 
  Temir dorilarini qo’llashda kutilayo’tgan natijalar: 72-96 soatdan keyin retikulositozning ko’tarilishi va 7-10 kundan keyin gemoglobin miqdorining ko’tarilishi (yaxshi natija haftada 5 g/l ) hisoblanadi. Gemoglobin miqdori normallashtirilgandan keyin temir dorilari bilan davolash temirning to’qimadagi deposini tiklash uchun 4-6 haftagacha davom ettiriladi.Temir dorilari bilan davolash vaqtida qon zardobida uning miqdorini aniqlash ma'lumo’tli hisoblanmaydi.
  
• 
  Eritrositar massa quyish hayot ko'rsatmasiga asosan, gemoglobin miqdori 70 g/ldan kam bo’lsa buyurtiriladi. Toza qon quyishga shoshilmaslik zarur.
  

Profilaktikasi. Ayollarda temir tanqisligini oldini olishdan boshlanadi. Chala tug’ilgan bolalarda 1-oyligidan boshlab profilaktik doza sutka davomida 2 mg/kg beriladi. Bolalar ovqatlanishida tarkibiga temir dorilari qo’shilgan bo’tqalarni berish tavsiya qilinadi.