ezgulikdir
.
Shoir mana shu g‘oyani hayotga tadbiq etish, uni ma’naviy noz-
nematga aylantirish yo‘lida riyozat chekadi”.
Bu o‘rinda she’riyatning faqat
estetik emas, balki ijtimoiy-ta’limiy qimmatga molikligiga alohida urg‘u berilishi
diqqatga loyiqdir. SHuningdek, suhbatda M.Abdulhakim tomonidan qat’iy rad
etilgan bir aqidani chetlab o‘tib bo‘lmaydi.
Buni suhbatdoshining “Hozir ham
ba’zan she’r xalq uchun yozladi, degan gap-so‘zlarni eshitib qolasan. Avvalo,
xalq uchun she’r yozilmaydi. She’r umuman hech kim uchun yozilmaydi,”-degan
fikrga nisbatan xolis munosabati taqozo etadi. Darhaqiqat, shoirning quyidagi
480
so‘zlari umumiy xulosa uchun etarlidir: “she’r hech kim uchun yozilmasa,
ikkimiz bunday fikrlashib o‘tirmagan bo‘lur edik. Har bir she’rning o‘z “meni”
bo‘lgani kabi har bir “men”ning ham o‘z she’ri bo‘ladi”.
Matnazar Abdulhakim adabiy-publitsistik suhbatlarini bir qismi Sharqning
mashhur shoir va allomalari ijodiga bag‘ishlangan bo‘lib, ularda asosiy o‘rinni
Pahlavon Mahmud va Ogahiy haqidagi qarashlar egallaydi. Jumladan, “Madadga
zor madadkor” va “Umumbashariy monandlik” mavzusidagi suhbatlar Pahlavon
Mahmud, “Ogohlar ogohi” suhbati Ogahiy merosiga munosabatlar in’ikosidir.
Har uchala suhbat ham taniqli jurnalist Ro‘zimboy Hasan bilan savol-javob
tarzidagi muloqotga asoslanadi. Bu muloqotning o‘ziga xosligi shundaki, ularda
shoir ko‘proq falsafiy, ijtimoiy va adabiy qarashlar bilimdoni va tadqiqotchi
bo‘lib ko‘rinadi. Bu xususiyat ikki yo‘nalishda tilga olingan shoirlar ijodini
baholash va asarlarini tarjima qilish aspektida aks etadi.
Pahlavon Mahmud haqidagi mulohazalarda M.Abdulhakimning bu buyuk
siymoni o‘rganish va anglash yo‘lidagi izlanishlari oydinlashadi. Bu izlanishlarni
mohiyati uning Pahlavon Mahmud o‘zini ijodiy, ilmiy faoliyati bilan avliyolik
maslagiga erishgan zot, u bu darajaga hech qachon tirmashmagan, bu darajadan
hech qachon tushmagan, balki bu darajada mangu barqaror siymodir”,-degan
xulosasida mujassamlashgan. Shoir suhbatdoshini P.Mahmud ham avliyo, ham
shoir bo‘lgani sababli uni ijodida dunyoviy va diniy g‘oyalarni o‘rni haqidagi
savoliga shunday javob beradi: “Avliyolar bizning buyuk salaflarimiz. Lekin
bizlar ularning do‘stlari bo‘layotirmi yoki yo‘q, gap ana shunda. Mumtoz
she’riyatimizda dunyoviy va diniy g‘oya bir-biri bilan et va tirnoqdek bitishib
ketgan. Ilohiylik va insoniylik bamisoli bir qushni ikki qanoti. Bu xususiyat har
qanday dunyoqarashdagi odamga ham ma’naviy jihatdan madad beraveradi”. [6,
314-315]
Suhbatlarda Matnazar Abdulhakim Pahlavon Mahmud merosining tarjimoni
ekanligi qayta-qayta qayd aytilgani bejiz emas. Negaki u donishmand shoirning
to‘rt yuz ellik ruboiysini forsiydan o‘zbekchalashtirgan. Binobarin, tarjima
jarayoniga aloqador ma’lumotlarni bilish istagi quyidagi savolni taqozo qilgan:
- “Bu jarayonnni ruboiylarning boshqa tarjimonlar tomonidan o‘zbekchaga
ag‘darilganida ham ko‘ramiz, ular birinchi vazifani bajarishgan. Ruboiylarni
to‘liq tushinish, yashirish ma’no-mazmun, mohiyatni ochib berish sizgacha hech
kimning xayoliga kelganmi?
- Siz aytmoqchi birinchi vazifani muvaffaqiyatli ado etgan tarjimonlarimizga
sharaflar bo‘lsin. Bu nihoyatda qiyin ish. Bizning adabiyotimizda ham,
adabiyotshunosligimizda ham tarjimachilik munosib bo‘lgan e’tiborni
topmayotgan
ish,
riyozattalab,
sermashaqqat
ish.
Bizda
professional
tarjimonlarning nihoyatda kam etishib chiqayotganligi boisi ham shunda, biz
nafaqat tilmochlikka, balki badiiy tarjimachilikkka ham munosabatni tubdan
yaxshilashimiz kerak”.
[3, 320] Javobdan anglashiladiki, tarjimon-shoir o‘z
mehnatini ko‘z-ko‘z qilmasdan, balki salaflari ishlarini e’tirof etgan holda,
asosiy diqqatni, tarjimani qiyin, mashaqqatli, lekin zarur faoliyat ekaniga, galdagi
vazifalarga qaratadiki, bu bugungi kunda ham dolzarb muammodir.
481
Suhbatdoshlar muloqotida Pahlavon Mahmud bilan qadim yunon faylasuflari
qarashlaridagi mushtaraklik masalasi ham atroflicha talqin qilingan. Arastu
falsafasi va xorazmlik mutafakkir ijodidagi monandlik izohlanar ekan,
umumbashariy o‘xshashlikklarning ikki turi tabiiy–geografik va bir xalqni
ikkinchi xalqqa ta’siri tufayli kelib chiqqan o‘xshashlilning 2-turiga mansubligi
haqida yozadi:
“Ramziy ma’noda, albatta, yunon faylasuflari ham, Pahlavon Mahmud
hazratlari ham tinimsiz haqiqat izlovchi edilar. Shuning uchun ham ular
insoniyatni ana shu haqiqatga, ya’ni Haqqa yaqinlashtirdilar”. [3, 319]
Muloqot
davomida diniy falsafa bilan dunyoviy falsafa munosabatlardagi umumiylik va
xoslik sharhlangan.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, istiqlol yillarida ogohiyshunoslikka munosib
hissa qo‘shganlarning biri Matnazar Abdulhakim bo‘ldi. U yangicha tafakkur
asosida yozgan turkum maqolalaridan iborat kitobini “Mangulik jamoli” deb
atadi, Ogahiyning “Ash’ori forsiy” she’rlarini ilk marta o‘zbekchaga to‘la tarjima
qildi. Bu ijodiy, ilmiy jarayonning tadriji, qator qirralari suhbatlarda o‘z ifodasini
topdi.
Ogahiy taxallusining ma’no sarhadlariga qiziqqan jurnalistga qaratilgan
kitobidagi dastlabki fikrlar suhbat davomiga yo‘nalish beradi: “Haqiqiy Ogoh
Allohning o‘zidir. Biz o‘z fazilatlarimiz bilan, to‘g‘rirog‘i o‘zimizda fazilatlarni
tarbiyalash bilan Allohga taqlid qiladigan bandalarmiz, xolos. O‘z tahallusi bilan
ma’rifatparvarlik qilayotgan Ogahiyni zamondoshlari ham ilohiy, ham insoniy
ma’noda “Ogohlarning ogohi” deb alqaganlar. Demak, ilm talab qilgan odam
uchun Ogahiyning tahallisi ham bir qomus, poyonsiz bir hikmat”.
[2, 16]
Tabiiyki, muloqot markazida Ogahiyning shoirlik va tarjimonlik mahorati,
Navoiyga munosabati masalasi turadi. Jumladan, suhbatdoshining “Ogahiyning
shoirlik sifati, Navoiydan keyingi ulug‘ Turkiygo‘y shoir rutbasi haqida sizning
qarashingiz?-degan savoliga javob har jihatdan asosli va ibratlidir.
- Ogahiy merosi bitmas-tuganmas ma’naviy tarbiya o‘chog‘idir, mahorat
maktabidir, bilimlar nomidir. Biz qanday yuksaklikni egallamaylik, qanday
teranlikni zabt etmaylik, Ogahiy maktabining kamtarin bir o‘quvchisiligicha
qolaveramiz. Ogahiy nazmiy ijodining bir bayti ham (ta’siri H.G‘) Navoiy
baytidan holi emas. Navoiydek behudud ummon shovullab turgan zaminda
Ogahiy ummonining to‘lqin tovushlari ham quloqqa barallla eshitilganidan,
ko‘zga yaqqol tashlanayotganidan mamnunman”. [2, 19]
Bundan tashqari, Ogahiy forsiy merosining (she’rlar va ta’rixlari)
o‘zbekchalashtirilishi va sharxlanishi zullisonaynlik an’anasiga doir ayrim ayrim
fikrlarni kengroq bilish zaruratini yuzaga keltirdi. M.Abdulhakim bu xususdagi
savolga javobida Xorazmdagi forsiyzabon shoirlar anjumanining yetakchisi
Ogahiy ekanini ta’kidlar ekan, “Ash’ori forsiy” turkumiga kirgan manzumalari
dunyoviylikdan ko‘ra ilohiylikka “Ta’viz ul-oshiqin” ga qaraganda yaqinroq
bo‘lib, ilohiy ohang etakchiligini alohida uqtiradi.
Matnazar Abdulhakim suhbatlarini mavzu doirasida madaniy hamkorlik,
xususan, qardosh xalqlar adabiy aloqalari va ularning bir-birini boyitishdagi
482
ahamiyati masalalari ham ma’naviy-estetik qimmat kasb etadi. Bu sohadagi
manbalarning bir qismi televideniya va radio ko‘rsatuv hamda eshittirishlarida
saqlanib qolgan. Bu o‘rinda ulardan birining viloyat televideniyasida, matnni
keltirish bilan cheklanamiz:
Savol:
Matnazar aka, o‘zbek va turkman xalqlarining do‘stligi, bilamizki,
uzoq tarixga ega. Siz bir ijodkor shoir sifatida bu haqda nima deya olasiz?
Javob:
“Bu do‘stlikning tarixini teran tadqiq qilganingiz sari u do‘stlikdan
qardoshlikka, qardoshlikdan birodarlikka qarab chambarchaslanib borganiga
guvoh bo‘lasiz. Biz bugun ana shu tabiiy jarayonga qaytishni o‘ylashimiz kerak.
Bunday munosabat ayniqsa, ma’naviyat sohasida, xususan, adabiyotlarimizning
hamkorligida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Alisher Navoiy qanchalik turkman shoiri
bo‘lsa, Maxtumquli ham shunchalik o‘zbek shoiri edi. Bobolarimiz ijodiy
sohalardagi hamkorliklari bugun bizlar uchun vasiyat, bir dasturamal bo‘lmog‘i
lozim…“.
27
[4, 68]
Umuman dialog shaklidagi yuqoridagi suhbatlar shoir merosining ajralmas
bir qismidir. Ular mazmunini tashkil etuvchi adabiy, publitsistik, falsafiy
qarashlar Matnazar Abdulhakimni badiiy adabiyotning ijtimoiy-estetik mohiyatini
chuqur anglagan, ayniqsa poetik tafakkur va tarjimanig asosiy tamoyillarini teran
his etgan keng qamrovli iste’dod – o‘ziga xos fenomen sifatida tasavvur qilishga
asos beradi.
Dostları ilə paylaş: |