Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xatti ruxsoring edar lutfda rayhon ila bahs,
Husni suratda jamoling guli xandon ila bahs. Muhyi: Orazing qildi, nigoro, mohitobon ila bahs, Chashmai la’li labing ham obi hayvon ila bahs. G’azalda ma’shuqa yuzidagi xat – labi ustidagi nafis tuklarning lutfda rayhon, jamoli esa husnda guli xandon – yashnab, ochilib turgan gul bilan bahslashishi xususida so’z borsa, tatabbuda yor yuzining to’lin oy, la’l kabi qizil va porloq labi chashmasining esa obi hayot bulog’i bilan bahslashishi haqida fikr yuritiladi. O’z-o’zidan, g’azal ham, tatabbu ham mahbuba husnu jamoli ta’rifiga bag’ishlangan bo’lib, har bir shoir uni o’ziga xos timsolu tashbehlar bilan ta’riflaydi: tatabbu ijodkori go’zalning g’azal muallifining e’tiboridan chetda qolgan a’zolari vasfida qalam surishga, yoki tashbeh nishonini o’zgartirishga, yoki 844 yangi qiyoslar topishga harakat qiladi. Shu tariqa tatabbuda ma’shuqaning g’azalda keltirilgan biror ta’rifi takrorlanmay, bil’aks ular yangidan-yangi qiyosu tashbehlar bilan to’ldiriladi va boyitiladi. G’azal va tatabbuning hatto faxriya san’atiga asoslangan maqtalari ham bir- biridan ajralab turadi: Fuzuliy: Sifati husning edar xasta Fuzuliy, na ajab, Husni guftorda gar aylasa Hasson ila bahs. Muhyi: Muhyig’a Haq ayladi taslimi iqlimi suxan Shak emaskim aylasa Salmonu Xoqon ila bahs. Bunda albatta davr omili va mualliflarning ijodiy prinsiplari ham o’ziga xos rolь o’ynaydi: Fuzuliy yor husni vasfida mahorat bobida o’z zamonida mashhurligi jihatdan ilk bor islomni ulug’lab she’rlar yozgani uchun Muhammad payg’ambarning shoiri sifatida shuhrat topgan mashhur arab shoiri Hasson ibn Sobit ( 563–674) bilan bahslashishga qodirligi bilan faxr etsa, Muhyi esa Xudoyi taolo o’ziga so’z iqlimini taslim aylagani, shunday ekan, u Salmonu Xoqon lbilan bahslashishi shubhasizligidan iftixor etadi. So’z san’atidagi balog’ati va fasohati uchun Ajam Hassoni nomini olgan ulug’ ozar shoiri va mutafakkiri Xoqoniy Shirvoniy (1126–1198) XII asrning zabardast so’z san’atkorlaridan hisoblanadi. Uning “Tuhfat ul-Iroqayn” (“Iroq tuhfalari”) va “Madoyin saroyi” qasidalari nihoyatda shuhrat tutib, Sharq qalam ahliga katta ta’sir o’tkazib, ilhom bag’ishlagan. O’z davri shoirlarining peshqadami bo’lgan mashhur fors-tojik shoiri Salmon Sovajiy (1300–1376) ham she’rlarida san’atkorlik kuchliligidan o’zidan keyingi shoirlarga, jumladan, g’azal sultoni Hofiz Sheroziyga kuchli ta’sir ko’rsatgan. Bundan tashqari u Fuzuliyning “Go’shai abro’laringda chashmi jodularmidur?” misrasi bilan boshlanadigan g’azali ta’sirida “To’biyi bog’i jinon yo qomati diljo’midur?” deb boshlanadigan g’azal yozadi. G’azal va tatabbuning vazni va qofiya tizimidagina mushtaraklik mavjud bo’lib, mavzu ko’lami va timsollar olami jihatidan tubdan farq qiladi. Aytaylik, matlada Fuzuliy ma’shuqaning qoshlari ostidagi jodu ko’zlarini yoy tutgan hindlarga o’xshatsa, Muhyi faqat maqtadan oldingi baytda ayni timsolga murojaat qilib, o’shanda ham uning tamomila boshqa qiyosini topadi: mahbubaning la’lday labi yonidagi qora xolini Kavsar chashmasi bo’yida o’tirgan hindga o’xshatadi: Fuzuliy: Go’shai abro’laringda chashmi jodularmidur? Yo’qsa kirmish yoya tiyrandoz hindularmidur? 845 Muhyi: Donai xolingmidur ul la’li labing yonida, Yo magar kavsar labida o’lturon hindumidur? Hindu – hind millatiga mansub kishi bo’lib, Sharq mumtoz so’z san’atida u majozan qora rang; qorong’ilik, zulmat; ma’shuqaning qora sochi va xoli; qora rangli qul ma’nolarida keladi. Jodu ko’z timsoliga esa 6 baytda murojaat qilib, ketma-ket uni bir necha sifatlar bilan tasvirlaydi: u bir sitamgar ohumi yoki odamni hiyla tuzog’iga tushiradigan sehrgarmi, uyatini unutgan mastmi yoki jodugar nargismi? Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|