Tilshunoslikka kirish fanining predmeti


Tafakkur haqida tushuncha



Yüklə 0,8 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/83
tarix14.12.2023
ölçüsü0,8 Mb.
#178776
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   83
Tilshunoslikka kirish fanining predmeti

Tafakkur haqida tushuncha: 


18 
- tafakkur ideal hodisa;- tafakkur fikrlash jarayonidir; 
- tafakkur bilish jarayonidir; 
a). hissiy bilish ( k
ö
rish, eshitish, tam bilish, rang bilish, teri 
sezgilari); 
b). mantiqiy bilish; 
- tafakkur mantiq kategoriyalariga amal qiladi. 
Til va tafakkur munosabatlari

- til va tafakkur bir xil hodisa; 
- til va tafakkur alohida hodisalar. 
MAVZUGA OID ASOSIY MASALALAR BAYONI 
Til kishilarning eng muhim aloqa vositasidir. Til fikrni moddiylashtiradi-
gan, reallashtiradigan, kishilarning fikr almashishini ta’minlab beradigan 
quroldir. Tilsiz insoniyat b
ö
lmaydi. Til kishilarning bir-birlarini tushunishlari-
ga, yashash uchun vositalar topib birlashishlariga, ishlab chiqarishni tashkil 
qilishlariga yordam beradi. 
Til jamiyat tomonidan yaratilgan b
ö
lib, uning taqdiri jamiyat taqdiri 
bilan chambarchas bog’liqdir. Til faqat kishilarga hos b
ö
lib ular uchun 
xizmat qiladi.
Insonni hayvondan farqlab turuvchi narsa bu tildir. Shuning uchun ham 
hazrat Alisher Navoiy bunday deganlar:
“Insonni s
ö
z ayladi judo hayvondin, 
Bilkim, guhari sharifroq y
ö
q ondin”. 
Tilda kishilar, jamiyat taraqiyotiga xos b
ö
lgan barcha 
ö
zgarishlar aks etadi.
Har bir millatning dunyoda borligini k
ö
rsatadigan asosiy belgisi ham tildir. 
Agar millat 
ö
z milliy tilini y
ö
qotsa, uning ruxi ham y
ö
qoladi. Shuning 
uchun ham Abdulla Oripov shunday yozgan: 
“Ona tilim sen borsan shaksiz,
Bulbul kuyin sherga solaman. 
Sen y
ö
qolgan kuning shubhasiz,
Men ham t
ö
ti b
ö
lib qolaman”. 
Til material hodisadir. U konkret tovush, s
Ö
z, qoidalardan tashkil topgan. 
Shuning uchun ham til fonetik, leksik,grammatik qonuniyatlar asosida tash-
kil topgan material hodisadir. 


19 
Har bir til tuzilishiga k
ö
ra tovushlar tizimi, s
ö
z boyligi, grammatik va stil-
istik hodisa hamda qoidalar majmuidan iboratdir. Murakkab hodisa b
ö
lgan 
til tuzilishiga k
ö
ra fonetik, leksik, grammatik qatlamlarga b
ö
linadi. Har bir 
qatlam 
ö
zining tadqiqot birligiga ega.
Fonetika b
ö
limi tovush-fonema, leksika b
ö
limi s
ö
z, morfologiya b
ö
limi 
morfema, sintaksis b
ö
limi gap bilan shug’ullanadi. 
Til jamiyatda quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
1. Kommunikativ funksiya; (muomala, aloqa qilish), 
2. Ekspressiv funksiya; (ta’sir qilish), 
3. Akkumulyativ funksiya. (axborotni t
ö
plash, yig’ish,
jamlash). 
Til jamiyat uchun xizmat qilganligi, tuzilishi jihatdan murakkab hodisa 
b
ö
lganligi uchun ham turli fanlarning tadqiqot ob’yekti hisoblanadi. Har bir 
fan vakili tilni 
ö
z nuqtai nazaridan tadqiq qiladi. Shuning uchun ham turli 
fan vakillari tilga turlicha ta’rif berganlar. 
Ulardan ayrimlarini keltiramiz: 
- Til insonning s
ö
zlash, gapirish qobiliyatidir. (psixolog). 
- Til fikr ifodalash va 
ö
zaro aloqa quroli b
ö
lib xizmat qiladigan tovushlar, 
s
ö
zlar va grammatik vositalar tizimidir. (psixolingvist). 
- Til nutqning 
ö
ziga xos hususiyatlari va ifoda vositalari bilan ajralib tu-
radigan bir turi, stil, uslub.
Mas
Badiiy adabiyot tili. S
ö
zlashuv tili. Gazeta 
tili. Bola tili. Navoiy tili. (adabiyot shunos). 
- Til fikr ifodalashda, 
ö
zaro aloqa jarayonida yuzaga keladigan ibora, 
gap, s
ö
z, nutq. (tilshunos). 
- Til ijtimoiy hodisa. Inson jamiyati mavjudki, til ham mavjuddir. U ja-
miyatning tug’ilishi va rivoji bilan tugiladi va rivojlanadi. Jamiyat 
ö
lishi 
bilan til ham 
ö
ladi. Jamiyatdan tashqarida til y
ö
qdir. (filosof). 
- Til dil kaliti, bilimlar kaliti, haqiqat quroli. 
- Til inson ruhining nafasidir. (Y.Grimm). 
- Til 
ö
tganlarni, yashayotganlarni va yashaydiganlarni bir - biri bilan
bog’laydigan eng hayotiy va eng mustahkam vositadir. (K.D.Ushinskiy). 
- Til xalq tarixidir. Til - rivojlanishga va madaniyatga y
ö
ldir. 
(A.I.Kuprin). 


20 
- Til muomala jarayonida har qanday fikrni ifodalay oladigan quroldir. 
(L.USPENSKIY). 
- Axborot nazariyasiga muvofiq til muomala tizimining kodidir. (Injener 
psiholog). 
- Til s
ö
z va grammatik qoidalar, qoida-tushunchani ifodalaydigan ramziy 
ishoradir. (V.F.Humboldt). 
- Til 
ö
ziga hos strukturaga ega b
ö
lgan sistemadir. (F.de Sossyur). 
- Til ma’no bilan bog’langan va akustik-artikulatsion birikmalar va ularn-
ing psixik obrazlaridan tarixiy y
ö
sinda tashkil topgan ijtimoiy aloqa 
vositasidir. 

Yüklə 0,8 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   83




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin