To sh k en t d a V la t y ur idik institu ti

Bosh vazir 
hisoblanib, xon 
boTmaganda mamlakatni boshqargan. Barcha mansabdorlar unga 
bo‘ysungan.
Ikkinchi vazir 
Qushbegi, 
mansab jihatidan Mextarga teng boTsada, u 
xon boTmaganda mamlakatni boshqarish huquqiga ega emas edi. U
147

---

janubiy qism o ‘troq aholisini boshqargan, o ‘lpon yig‘ishga rahbarlik 
qilgan, sug'orish inshootlarini qazish ishlariga rahbarlik qilgan.
Uchinchi mansabdor-Devonbegi u xon kanselariyasini boshqargan, 
bojxona, gumruxxona va pul zarb qilish ishlariga rahbarlik qilgan.
Har birining o ‘z mahkamasi bo‘lib, unda 3-4 kishi xizmat qilgan. 
Xonlikda fuqarolik da'volarini ko‘ruvchi, qozikalon, qozi urdu yoki qozi 
askar, a'lam-shariat qonunlarini to ‘g ‘ri bajarilishini nazorat qiluvchi, savdo 
sotiq qoidalariga amal qilinishi, shahami tozaligi va xavsizligini 
kuzatuvchi-rais; qamoqxonalarni nazorat qilish; xonni qo'riqlash; 
mamlakatdagi tartib intizomni ta'minlash ishlariga, ko‘chmanchi aholidan 
tuzilgan harbiy qisimlarga boshchilik qiluvchi- yasovulboshi; suvdan 
foydalanish ishlari boshqarmasi boshlig‘i, diniy ishlar boshlig‘i 
Shayxuliislom kabi mansabdor bo‘lgan.
Xonlik ma'muriy-hududiy jihatdan 20 ta viloyat va 2 ta noiblikka 
bo‘lingan. Ular xonlar va noiblar tomonidan, ko‘chmanchi aholi esa 
inoqlar-qabila 
boshliqlari, 
otaliklar-urug‘ 
boshliqlari 
tomonidan 
boshqarilgan.
Xonlikda Oliy sud hokimiyati xon qo‘lida bo‘lgan.
Xondan so‘ng sudlov sohasida qozi kalonga keng vakolatlar berilgan. 
U o ‘lim jazosi qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan jinoiy ishlardan boshqa 
barcha ishlarini ko‘rib hal qilgan. Harbiy xizmatchilarga taalluqli barcha 
ishlar qozi askar tomonidan hal qilinar edi, joylarda sud hokimiyati qozilar 
qo‘lida bo‘lib, ular shariat qonunlariga binoan jinoyat va fuqorolik 
ishlarini ко‘rib hal qilganlar, bitimlar va qarz haqidagi tilxatlarni 
tasdiqlagan, vasiyatlaming bajarilishi va meroslarning taqsimlanishini, 
vaqiflami nazorat qilish, qarorlarni bajarilishini ta'minlash choralarini 
ko‘rar edi. Qozilar xon tomonidan o ‘z vazifasiga tayinlangan va o‘z 
vazifasidan ozod qilingan.
Shaharlarda shariat qoidalarini buzilishi bilan bog‘liq ishlar rais 
tomonidan ко‘rib hal qilinardi.
Ko‘chmanchi xalqlar yashaydigan hududlarda sud hokimiyati og‘alar 
yoki og‘alar Kengashi tomonidan odat qoidalari asosida amalga oshirilgan.
1873-yil avgustdagi "Sulx" shariatnomasiga ko‘ra, xonlik hududida 
yashovchi Rossiya fuqarolari tomonidan sodir qilingan jinoyatlar, ular 
o ‘rtasidagi jinoyatlar Xiva fuqarolarining ruslarga nisbatan da’volari rus 
sudlari tomonidan imperiya qonunlari bo‘yicha к о‘rib hal qilingan.
Shaharlarda tartib intizomni ta'minlash, jinoyatchilikka qarshi 
kurashish, qamoq, joylardagi maxbuslarni nazorat qilish mirshablarga 
yuklatilgan. Ularga yasovulboshi rahbarlik qilgan.
148

---