Noorganik yengil toMdirgichlar. Tabiiy yengil toMdirgichlar - pemza,
vulkanik tuf, chig‘anoqli ohaktosh va boshqa yengil tabiiy toshlami mayda
lab olinadi. Sun’iy yengil toMdirgichlar ikki xil usulda tayyorlanadi: 1)
mineral xomashyolami maxsus texnologiya asosida termik ishlov berib;
2) yoqilgM shlaklari va fculi, metallurgiya shlaklari va shu kabilami qayta
ishlab (granula holatida)'^
Yengil betonlar tayyorlashda keramzit, agloporit bilan birgalikda
ko ‘p-chitilgan perlit, vermikulit, shungizit va shu kabilar ishlatiladi.
K o‘pchitilgan perlit tarkibida kim yoviy bogMangan suv boMgan
shishasimon vulkanik jinslarni 95.0-1200°S haroratda pishirib olinadi,
hajmi 10-20 marta ortadi.
Vermikulit tarkibida suv boMgan sludalar kuydirib olinadi. U boshqa
g ‘ovak toMdirgichlardan qatlam-qatlam tuzilishi bilan farqlanadi. Shungizit
slanesli shungit jinslarini kuydirib olinadi. Shungizit yuqori mustahkam va
suvli muhitlarga chidamlidir.
Donador metallurgik va shlaki maxsus granulyatorlarda dona 5-7 mm.
(10 mm.) yiriklikda olinadi. Shlakli pemza metallurgiva shlaklarini tezlikda
sovitish natijasida ko‘pchitib olinadi, maydalanadi va elanadi, olingan
g‘ovak shlak mayda hamda yirik toMdirgich sifatida ishlatiladi. G‘ovak
mayda toMdirgich mayda qum - 1,2mm va yirik qum - 1,2-5 mm. gacha.
Ular 5-10, 10-20, 20-40 mm. fraksiyalarda boMadi. G ‘ovak toMdirgichlar
asosida beton tayyorlanganda, sement toshi miqdori kam boMishi zarur, aks
holda mahsulot ogMrlashadi va issiqlik izolyatsiyasi xususiyati pasayadi.
G ‘ovak toMdirgichlar qum holatdagi to ‘kma zichligiga (kg/ m3) ko‘ra
quyidagi markalarda boMadi: 250, 300, 350, 400, 500, 600, 800, 1000 va
1200. G ‘ovak yirik toMdirgich (chaqiqtosh, shag‘al) mustahkamligi (kgs/
sm2) poMat silindrda ezish usulida aniqlanganda 5 dan kam boMmasligi va
25-200 boMishi kerak. G‘ovak toMdirgichlaming issiqlik-fizik gigiyena
xossalari standart usullarda aniqlanadi. Ular tarkibidagi kislota qoldiqlari,
tuzlar, loy va changsimon aralashmalar, radioaktiv moddalar miqdori
standart m e’yoridan yuqori boMmasligi shart.
