Tofiq quliyev
İdiomların kontrastiv-tipoloji tədqiqi
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3. İdiomların kontrastiv-tipoloji tədqiqi A.İ.Smirnitski müxtəlif dil faktlarının qarşılaşdırılmasına böyük üstünlük verərək yazır: “Xarici dilin tədrisi baxımından dil faktlarının müqayisəli şəkildə tutuşdurulması böyük maraq doğurur... Müqayisəli metod xarici dilin tədrisi prosesində nəinki həmin dil faktlarını aşkar etmək üçün, həm də hər hansı dilin elmi təhlili və təsviri üçün (eləcə də ana dili üçün) müəyyən əhəmiyyət kəsb edir. Müxtəlif dil faktlarının müqayisəsi həmin dillərin spesifik xüsusiyyətlərini dərk və xarakterizə etməyə daha yaxşı imkan verir. Müqayisə üsulu həm də dilin daxili inkişaf qanunlarını aşkar etmək üçün mühüm amillərdən biri sayılır” [141, 56]. Tipoloji tədqiqatlar linqvistik axtarışların sərhədini genişləndirir. Buraya qohum olmayan, müxtəlifsistemli dillər cəlb olunur və bu tədqiqatlar çoxlu sayda dil problemlərini həll etməyə imkan verir. Tədqiqatın 51 obyektinə görə dil tipologiyasının aşağıdakı növlərini fərqləndirmək olar: 1) genetik tipologiya; 2) struktur tipologiya; 3) areal tipologiya; 4) komparativ tipologiya. Komparativ tipologiya dilin öyrənilməsində iki istiqaməti (kontrastiv-komparativ) birləşdirir. Kontrastiv-komparativ tipologiya, bir qayda olaraq, iki dil arasındakı oxşar cəhətlərin müəyyənləşdirilməsi məqsədinə münasibətdən asılı olmayaraq, həmin dillərin müqayisəsindən bəhs edir [83, 10-12]. Frazeologiyanın öyrənilməsi, şübhəsiz, frazeologizmlərin fərqləndirilməsindən başlayır. Bu isə sabit və sərbəst söz birləşmələri arasında sərhədi müəyyənləşdirmək kimi çətin bir məsələnin həllini tələb edir. “... Sabit və sərbəst söz birləşmələri arasındakı sərhəd hələ də müəyyənləşdirilməmişdir” [33, 3]. M.Mirzəliyevanın ötən əsrin sonuncu beşilliyində söylədiyi bu fikrə istinadla demək olar ki, frazeologiyanın ardıcıl öyrənilməyə 52 başladığı vaxtdan 50 il keçməsinə baxmayaraq, onun bir çox problemləri həllini tapmamışdır. Halbuki hələ A.Şaxmatov tərkib hissələrinə parçalanmayan söz birləşmələrinin öyrənilməsinin həm leksikologiya, həm də qrammatika üçün əhəmiyyətindən bəhs etmiş, bir sıra söz birləşmələrinin komponentlərinin başqa sözlərlə birləşmədə müstəqilliyinin saxlanmasını göstərmiş, söz qrupunun semantik bölünməzliyinin qrammatik parçalamanın zəifləməsi və hətta aradan çıxmasına səbəb olduğunu qeyd etmişdir [155; 271, 303, 307]. A.Şaxmatovun fikirlərini şərh edən V.Vinoqradov bir sıra sözlərin idiomatik tama çevrilməsindən danışmışdır [102, 140]. Beləliklə, V.V.Vinoqradov dilçiliyə idiomatik tam anlayışını gətirmişdir. Bununla yanaşı, o, A.Şaxmatovun tədqiqatında ayrı-ayrı frazeoloji qrupların quruluşunda leksik və qrammatik formalar məsələsinin öz həllini tapmadığını və bunu A.Şaxmatovun tərkib hissələrinə parçalanmayan söz birləşmələrinin sintaktik baxımdan 4 53 qrupa bölünməsi nöqteyi-nəzərinə üstünlük verməsi ilə əsaslandırmışdır. Doğrudan da, A.Şaxmatovun frazeoloji vahidlərə aid mülahizələrində V.Vinoqradov müəllimindən daha irəli getmiş, sabit və sərbəst söz birləşmələri arasındakı fərqə aydınlıq gətirməyə çalışmışdır. O, son nəticədə frazeologizmləri iki əsas qrupa bölmüş və ya tərkib hissələrinə parçalanmamanı əsas götürmüşdür [102, 150]. Lakin V.Vinoqradov bu bölgü ilə mövcud problemin tam həllini verə bilməmişdir. Təsadüfi deyildir ki, M.Mirzəliyevanın “dilçilikdə söz və idiomlar, söz birləşmələri və mürəkkəb sözlər, söz birləşmələri və frazeoloji vahidlər, eləcə də cümlə və frazeologizmlər məsələsi, bu məsələnin doğurduğu mübahisələr həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur” fikri çox-çox sonralar da aktuallığını saxlamışdır [33, 3]. M.F.Çernov çuvaş dilinin frazeologiyasına dair monoqrafiyasında V.Vinoqradovun bölgüsünə münasibət bildirmiş, bölgünü frazeologizmlərin daxili təsnifinə aid etmişdir. O özü frazeologizmləri bir tipdə birləşdirmiş, 54 onları idiomatik birləşmələr, yaxud idiom- frazeologizimlər adlandirmiş, onların arasında fərqlərin meydana çıxması səbəbini isə idiomatikləşmə dərəcəsində axtarmağı təklif etmişdir [150, 85-86]. Qeyd etmək lazımdır ki, M.Çernov həm də türk dillərinin frazeologiyasının tədqiqinə dair işlərin xülasəsini vermişdir. Xronoloji baxımdan bu əsər daha əvvəl yazıldığından, belə hesab etmək olar ki, müəllif türk dillərinin frazeologiyasına aid tədqiqatlarda təsnifat, eləcə də sabit və qeyri-sabit söz birləşmələri arasında fərqlərin daha düzgün izah olunması faktı ilə qarşılaşmamışdır [bax: 149, 85-95]. Frazeologizimləri dildə olan bütün sabit söz birləşmələrinin məcmusu kimi təyin edən S.Cəfərov yazır: “Qrammatik birləşmənin özü və ya onun tərkibində olan sözlər məcazi mənaya keçərək mütəhərrikliyini itirdikdə, sözlər arasında əlaqə və münasibət yaradan vasitələr donuq bir hala gəlir və o, vahid bir məhfumu ifadə edən sabit söz birləşməsinə çevrilir; məsələn : gözə gəlmək, Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|