Tofiq quliyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
qocafəndi kimi sözləri əslində frazeoloji vahid olan əldən
düşmək, qoltuğunun altına vermək kimi dil vahidləri ilə bir sırada tutmuşdur [27, 32]. M.Mirzəliyeva frazeoloji vahidlərin kateqorial əlamətlərindən bəhs edərək yazır: “Frazeoloji vahidlərin ən əsas kateqorial əlamətlərindən biri də idiomatiklikdir. Bu bütün dilçilər, eləcə də türkoloqlar tərəfindən qəbul edilmiş ənənəvi əlamətdir” [33, 20]. Daha sonra müəllif əlavə edir: “İdiomatiklik zamanı birləşmə və cümlənin mənası onu əmələ gətirən sözlərin mənalarından ayrılır. İdiomatikliyin müəyyənedici xüsusiyyəti kimi bəziləri komponentlərdən birinin məcazlaşmasını, bəziləri isə birləşmənin semantik bütövlüyünü, sözə ekvivalentliyini əsas götürür. Görünür, idiomatiklik frazeoloji vahidlərin əsas aparıcı xüsusiyyəti, onların mövcudluğunu şərtləndirən həlledici amil olduğundan “frazeologizmlər” ifadəsi ilə “idiomlar” ifadəsi arasında dilçilikdə çox zaman bərabərlik işarəsi qoyulur və onlar haradasa, sinonim sözlər kimi çıxış edirlər” [yenə orada]. Bu fikrə 64 Y.A.İvannikovanın məqaləsində də rast gəlmək olar: “Doğrudan da, idiomatiklik meyarı frazeoloji vahidlərin təsnifatında movcud olan qeyri-müəyyənlikdən, yayğınlıqdan yaxa qurtarmağa imkan verir” [115, 73]. Sözdəki semantik dəyişmə ilə bağlı N.M.Şanski yazır: “Dilin semantik səciyyəli məna vahidlərinin inteqrasiya qaydalarından uzaqlaşması çox zaman sözün səviyyəsi ilə bağlı olur. Bu özünü onda gəstərir ki, birləşən komponentlər semantik müstəqilliyini itirir, onlara məxsus mənalardan məhrum olur. Bu isə dilçilikdə idiomatiklik adlanan hadisəyə səbəb olur” [154, 11-12]. Bu fikir öz təsdiqini M.Mirzəliyevanın monoqrafiyasında da tapır: “İdiomatikliyin əsl mahiyyəti budur ki, bütöv dil vahidinin (söz, birləşmə və cümlənin) ümumi mənası onu əmələ gətirən hissələrin mənalarına parçalana bilmir” [33, 101]. Apardığımız qısa təhlildən sonra məlum əlamətləri nəzərə alaraq idioma aşağıdakı tərifi vermək olar: Tərkibindəki sözlərin hər hansı birinin ayrılıqda daşıdığı məna arasında heç bir yaxınlıq, hətta daxili potensial 65 məna əlaqəsi olmayan, komponentləri məcazi məna daşıyan, daşlaşmış, üzvlərinə ayrılmayan, vahid şəkildə birikmiş, bütöv və komponentləri variasiyaya uğramayan, bir dildən başqa bir dilə dəqiq tərcümə edilməyən sabit söz birləşmələrinə idiomlar deyilir. Bütün frazeoloji vahidləri idiomatizm adı altında birləşdirmək meylləri də vardır. “İdiomatizm” anlayışı altında özünəməxsus xüsusiyyəti ilə bu və ya digər cəhətdən başqa sözlərdən fərqlənən tək sözdən başlamış aforizm və ya paremiya, atalar sözü və “qanadlı sözlər”ə qədər dilçılik obyektinin ən geniş dairəsi ümumiləşdirilir [92, 17]. N.R.Rəhimzadənin fikrinə görə, Azərbaycan dilinin frazeoloji fondu V.V.Vinoqradovun rus dili üçün müəyyən etdiyi bölgüyə sığmır. Müəllif dilimizdəki frazeoloji materialı iki qrupa bölür: 1) sabitliyi və məcaziliyi ilə fərqlənən qrup – idiomatik ifadələr; 2) frazeologiyanın tərkibində olan, lakin müxtəlif birləşmə dərəcəsinə və qrammatik formalaşmaya malik tərkiblər 66 (məcazi obrazlı birləşmələr, sintaktik konstruksiyalar, elmi-terminoloji tərkiblər və s., məsələn, son bahar, ilk Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|