To‘G‘ri o‘tkazgich va aylanma halqaning magnit maydonini o’lchash ishning maqsadi

b) Aylanma halqa shaklidagi o’tkazgichning magnit maydoni
3-jadval. 40 mm li aylanma halqa magnit maydoni I tok kuchining funksiyasi sifatida

I, A	B, mT
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20

4-jadval. Aylanma halqalarning magnit maydoni x masofaning funksiyasi sifatida

Hisoblashlar va natijalar
c) To’g’ri o’tkazgichning magnit maydoni.
B magnit maydonining I tok kuchidan bog’liqligi 6 –rasmda grafik ravishda ko’rsatilgan. O’lchash aniqligi chegarasida o’lchangan qiymatlar ( 1-jadvalga qarang) grafikning koordinata boshidan o’tuvchi to’g’ri chiziq ustida yotadi, ya’ni B magnit maydoni I tok kuchiga to’g’ri proportsional bo’ladi. 7-rasmda 2-jadvaldagi o’lchangan qiymatlar grafik ravishda ko’rsatilgan. O’tkazgichning yuzasi va B-probe ning uchi o’rtasidagi masofaning jadvalda berilgan qiymatlari (1) tenglamadagi o’tkazgich o’qidan boshlab hisoblangan masofadan farq qilishi fakti inobatga olingan. Bu farq r –s = 3 mm bo’lib, u to’g’ri o’tkazgich radiusi r = 2 mm va B-probe ning uchi bilan Xoll datchigi markazi orasidagi masofa s₀=1 mm larning yig’indisidan iborat. (4-rasmga qarang). 4-rasmda chizilgan grafik (1) tenglama yordamida I = 20 A tok uchun hisoblangan. 8-rasmda ko’rsatilgan grafikda u koordinata boshidan o’tuvchi to’g’ri chiziqqa mos keladi.

6-rasm. To’g’ri o’tkazgichning magnit maydoni tok kuchining funksiyasi sifatida.

7-rasm. To’g’ri o’tkazgichning magnit maydoni o’tkazgich o’qidan masofa r-ning funksiyasi sifatida.

8-rasm. To’g’ri o’tkazgichning magnit maydoni (1/B) = f(r) funksiyasi ko’rinishidagi bog’lanish grafigi.
d) Aylanma halqa shaklidagi o’tkazgichning magnit maydoni
9-rasmda aylanma halqa shaklidagi o’tkazgichning magnit maydonining I tok kuchidan bog’liqligi ko’rsatilgan. Bu holda ham o’lchangan qiymatlar (3-jadval) va grafikda chizilgan koordinata boshidan o’tuvchi to’g’ri chiziq B magnit maydoni I tok kuchiga to’g’ri proportsional ekanligini tasdiqlaydi. 10-rasmda uchta aylanma halqa shakldagi o’tkazgichlar uchun B magnit maydonining x fazoviy koordinatadan bog’liqligi ko’rsatilgan. Rasmda chizilgan grafiklar (2) tenglama yordamida I = 20 A tok uchun hisoblab topilgan.

9-rasm. 40 mm li aylanma halqa magnit maydoni I tok kuchining funksiyasi sifatida.

10-rasm. R radiusli aylanma halqa magnit maydoni B ning fazoviy koordinata x ning funksiyasi sifatida. ( ) R=60 mm, ( * ) R=40 mm, ( O ) R=20 mm,
Nazorat savollari

1. 
   Tokning magnit maydoni va uni Ersted tomonidan aniqlash tajribasini tushuntirib bering.
   
2. 
   Magnit maydonining xarakteristikalari: kuch chiziqlari, magnit maydon kuchlanganligi va superpozitsiya prinsipini tushuntiring.
   
3. 
   Tok elementi deb nimaga aytiladi va uning vektor tabiati nimadan iborat.
   
4. 
   Tok elementining magnit maydoni bilan elektrostatikadagi sinash nuqtaviy zaryadining maydoni o‘rtasida qanday o‘xshashlik bor.
   
5. 
   Magnit induksiyasi, uning o‘lchov birligi, moduli va yo‘nalishi qanday aniqlanadi. Magnit induksiyasining elektrostatik analogi (o‘xshashligi) qanday bo‘ladi?
   
6. 
   Bio-Saavar-Laplas qonunining mohiyati nimadan iborat va undan to‘g‘ri chiziqli tokning, aylanma tokning va solenoidning magnit maydonini hisoblab chiqaring va uni magnit maydonini hisoblashning boshqa usullari: magnit skalyar potensial, magnit vektor potensial va to‘la tok qonuni orqali olingan natijalar bilan taqqoslang.Harakatdagi elektr zaryadining magnit maydoni qanday hisoblanadi va uni tajribada kim aniqladi?