Toksikologiya asoslari doc
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Klinik
manzarasi. Zararlanish darajasi tsianid
kislota bug`lari kontsentratsiyasi, ta`sir qilish vaqti, organizmning o’ziga xos xususiyatlariga bog`liq bo’lib, zaharlanish engil, o’rtacha va og`ir darajalarda o’tadi. Engil darajadagi zaharlanish zaharlovchi moddaning havodagi oz kontsentratsiyasi qisqa vaqt ekspozitsiya qilinganda sub`ektiv buzilishlar bilan ifodalanadi: og`izdan nohush, tahir, achchiq bodom ta`mi keladi, tinka-mador qurib, bosh aylanadi.Bir qancha vaqtdan so’ng shilliq qavatlarda uvishib qolishni his etish sezgisi, ko’p so’lak oqishi, ko’ngil aynishi paydo bo’ladi- Tomoqda, traxeyada va to’sh ortida timdalanish, hamda ko’krak qisilishi sezgilari kuzatiladi. Jismoniy ish bajarish kerak bo’lgan vaqtda tezda hansirash, mushaklarda kuchsizlik,quloqlarda shovqin eshitilishi, nutqning qiyinlashishi va ayrim hollarda qusish kuzatiladi. Ushbu belgilar bilan zaharlangan odam tsianid kislotadan zararlangan muhitdan tezda olib chiqib ketilsa yoki tezda unga protivogaz kiygizilsa www.ziyouz.com kutubxonasi
25
bir necha daqiqadan so’ng asta-sekin yo’qola boshlaydi. Lekin umumiy lohaslik, bosh og`rishi, mushaklar kuchsizligi I—3 kun orasida saqlanib qolishi mumkin. SHundan so’ng zararlangan odam to’liq tuzalib ketadi. O’rta darajadagi zaharlanishda to’qimalarning kislorodga tanqisligi simptomlari yakqol ko’rinadi. YUqorida aytib o’tilgan klinik simptomlar zaharli havo bilan nafas olinganda tezda namoyon bo’ladi, zararlanganlarda qo’zg`alish paydo bo’ladi, odam o’lim vahimasiga tushib qoladi, CHakka arteriyalarining urishi, quloq shangillashi, bosh og`rishi paydo bo’ladi. To’sh orqasida, yurak sohasida og`riqlar paydo bo’ladi, nutq buziladi, so’lak oqishi kuchayib, mushaklarda zaiflik kuzatiladi. Ko’ngil aynaydi va qusish rivojlanadi. Zaharlanganlar tekshirib ko’rilganda shilliq qavat va teri qavatlari qirmizi rangda ekanligi aniqlanadi, puls kamayib ketadi (bradikardiya), arterial bosim birmuncha ko’tariladi. nafas olish yuzaki bo’ladi. Ayrim vaqtlarda zararlangan kishilarda klonik talvasalar kuzatiladi. O’z vaqtida yordam ko’rsatilib,zararlangan atmosferadan olib chiqib ketilsa, ular tezda hushiga keladi. Zaharlanish alomatlari kamayib. yo’qola boshlaydi, lekin ular umumiy lohaslik, bosh og`rishi,yurak sohasida yoqimsiz sezgi sezish, yurak urishidan shikoyat qiladilar, Bunday ahvol 6-kungacha saqlanib qolishi mumkin. Og`ir zaharlanish belgilari tezda rivojlanadi, talvasalar paydo bo’ladi, hatto o’lim kuzatilishi mumkin. Og`ir zaharlanish klinikasi sxema tarzida to’rt bosqichga bo’linadi; a) boshlangich bosqich — yashirin davrsiz yuzaga keladi, zaharlanganlar og`izda nohush, tahir, achchiq bodom ta`mini sezadi, tezda ko’krak qisilishi. quloq shangillashi, bosh aylanishi, behollik, chakka arteriyalar pulsatsiyasi, ko’ngil aynishini sezadilar. Besaranjomlik paydo bo’ladi, yurak tez uradi. Bu tezda hansirash bosqichiga o’tadi; b) hansirash bosqichi — kislorod tanqisligi keskin rivojlanganligi bilan ifodalanadi (to’qima gipoksiyasi): azobli hansirash paydo bo’ladi, teri qavatlari va shilliq qavatlar pushti rangga kiradi. Nafas olish tez-tez va chuqurlashgan bo’ladi, yurak sohasida xurujsimon og`riq paydo bo’lib, puls sekinlashadi. Zararlangan odamda o’lim vahimasi paydo bo’ladi, kuz qorachiqlari kattalashib ketadi. YUz mushaklari tortishib. ba`zi mushaklarning rigidligi paydo bo’ladi, es-hush xiralashadi, besaranjomlik paydo bo’ladi; v) talvasalar bosqichi -zararlangan odamning ahvoli keskin yomonlashib ketadi. Ekzoftalm paydo bo’ladi, nafas olish sekinlashadi va aritmiya rivojlanadi. Butun tanada tonik va klonik tortishishlar kuzatiladi. Kuz qorachigi kengayib, korneal reflekslar yo’qoladi, kishi hushidan ketadi. Og`izdan ko’p so’lak oqadi. Teri qavatlari va shilliq qavatlar och pushti rangga kiradi. Bexosdan siydik ajralishi hamda defekatsiya kuzatiladi. Talvasalar bosqichi bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etishi mumkin. Agar shu bosqichda tibbiy yordam ko’rsatilmasa, tezda falajlanish bosqichiga o’tadi; g) falajlanish bosqichi — bu bosqichda mushaklar tortishishi yo’qoladi va ularning bo’shashishi kuzatiladi. Reflekslar yo’qolib ketishi tufayli adinamik holati yuzaga keladi. Nafas olish keskin pasayib ketadi, yuzaki bo’lib qoladi. Arterial bosim keskin tushib, puls ipsimon, tezlashgan bo’lib qoladi. Zararlanganlar og`ir komatoz www.ziyouz.com kutubxonasi
26
holatga o’tadi. reflekslar qisman yoki to’liq yo’qoladi, o’z-o’zidan siydik ajralishi va defekatsiya kuzatiladi. SHundan so’ng nafas markazi falajlanishi tufayli nafas olish to’xtaydi. YUrak qisqarishi 3—5 daqiqa mobaynida kuzatilib turishi mumkin, keyin yurak urishi to’xtaydi. Agarda zaharlanganlarga shu vaqt ichida shoshilinch yordam ko’rsatilsa, ularning hayotini saqlab qolish mumkin. Zararlanish simptomlari uncha rivojlanmagan vaqtda talvasalar bosqichi bir necha soatgacha davom etadi, so’ngra zaharlanish simptomlari kamayganligi aniqlanadi. Tsri qavatlari va shilliq qavatlardan qirmizi rang yo’qoladi. Bu bosqichda qonda o’zgarishlar paydo bo’lganligi aniqlanadi: gemoglobin va eritrotsitlar miqdori oshadi, leykotsitoz aniqlanadi (formulasi chap tomonga siljigan bo’ladi – limfopeniya). Anoeozinofiliya va giperglikemiya kuzatiladi. venoz qonda kislorod miqdori oshgan bo’ladi, EKG da ham mushak va toj arteriyalar etishmovchiligi kuzatiladi. Siydik tekshirib ko’rilganda proteinuriya va tsilindrlar soni ko’payib ketganligi aniqlanadi. Bu barcha buzilishlar to’qimalar nafas olishi tiklanishi bilan asta-sekin (3—6 soat ichida) yo’qolib ketadi. Havo tarkibida tsianid kislota miqdori yuqori bo’lganda zararlanganlarda yashin tezligida rivojlanadigan klinik simptomlar paydo bo’ladi. Zararlanishning bu turi juda noqulay hisoblanadi, chunki zaharlanishning klinik simptomlarini tezda aniqlashga vaqt etmaydi va tibbiy yordam ham kechiktirib ko’rsatiladi. Bunday zararlanganlar tezda hushini yo’qotadi, nafas olish yuzaki bo’lib, tezlashib ketadi. Puls tezlashgan va aritmik holda bo’ladi, tezda talvasalar paydo bo’ladi. Talvasalar bosqichi bir necha daqiqagina davom etadi, zararlangan odam kuzi chaqchaygan holda nafas olishdan to’xtaydi va o’ladi. TSianid kislotadan og`ir zaharlangan odamga o’z vaqtida tibbiy yordam ko’rsatilganda klinik belgilar asta-sekin yo’qolsada ularda bir-ikki haftagacha ko’krakda og`irlik sezish, nutq buzilishi, bosh og`rishi, harakatlar buzilishi, ko’ngil aynishi, terlash, EKG da o’zgarishlar va behollik kabi alomatlar ularni bezovta qilib turadi. Zaharlanish og`ir asoratlar qoldirib ketishi mumkin, bo’lardan aspiratsion pnevmoniya, mushaklar falaji, psixikaning buzilishi uchrab turadi. Xlortsiandan zaharlanish xususiyatlari. Xlortsian ham xuddi tsianid kislotaga o’xshash to’qimalar oksidazalari bo’lmish tsitoxromoksidaza fermentini inaktivatsiya qiladi. Fizik va kimyoviy xossalari jihatidan farq qilmaydi, lekin zaharlanish klinikasida o’ziga xos xususiyatlarga ega. Xlortsian bilan zararlangan atmosferada nafas olinganda kuz va nafas yo’llari shilliq qavatlari ta`sirlanadi. Juda ham oz kontsentratsiyasi kuzda, burunda, halkumda achishish, qichishish simptomlarini keltirib chiqaradi. Ko’p miqdori kuzdan yosh oqizadi, yorug`likdan qo’rqish paydo bo’ladi. aksirish va yo’talish yuzaga keladi. Zaharlanishning og`ir darajasida nafas qisishi, teri qavatlari va shilliq qavatlarning yallig`lanishi va ularning pushti rangga kirishi kuzatiladi, ayrim hollarda o’pka shishi rivojlanishi mumkin. Xlortsianning yuqori kontsentratsiyasidan nafas olinganda zararlanganlar nafas markazi falajlanishi tufayli tezda o’ladilar. Ular sog`ayib ketgan taqdirlarida ham www.ziyouz.com kutubxonasi
27
ancha vaqtgacha kuz va nafas a`zolarida hamda og`iz shilliq qavatida yallig`lanish alomatlari saqlanib qoladi. TSianid birikmalaridan zaharlanib o’lganlar murdasi yorib ko’rilganda teri qavatlarida och qizil rangdagi o’lik dog`lari bo’ladi, shilliq va teri qavatlari pushti rangda ekanligi aniqlanadi. Kuz olmasi chaqchaygan holatda, kuz qorachig`i kengaygan bo’ladi. Oqib chiqqan qon suyuq qirmizi rangda bo’ladi. Barcha ichki a`zolar (o’pka. yurak jigar, mushaklar va boshqalar) ham och qizil rangda bo’ladi. Ichki a`zolar tekshirib ko’rilganda, ayniqsa miya tekshirib ko’rilganda ulardan achchiq bodom hidi aniqlanadi. Zaharlanganlarga metilen ko’ki bilan davo qilingan bo’lsa. o’lganlarning ichki a`zolari, teri qavatlarida och qizil rang kuzatilmasligi mumkin.
Ichki a`zolar tekshirilganda ularda qon dimlanishi kuzatiladi. YUrak shilliq qavatlarida, plevralarda qon quyilishlar kuzatiladi. Bu organizmda kislorod etishmovchiligidan dalolat beradi. YUrak mushaklari bo’shashgan, suyuq qon bilan to’lgan bo’ladi. Traxeya va bronxlarda shilimshiq pardalar borligi aniqlanadi. Miya va miya pardalari tekshirilganda ularning shishganligi kuzatiladi, ularda ham to’laqonli hamda nuqtali qon quyilishlar aniqlanadi. Ayniqsa, simmetrik joylashgan po’stloq osti tugunlarida nekroz o’choqlari rivojlanganligi kuzatilishi mumkin. O’limdan so’nggi tashhisni aniqlash maqsadida (baxtsiz hodisalar ro’y bergan vaqtda albatta sud tibbiy ekspertizasi o’tkazilishi kerak) miya to’qimasi, tsianid kislotaga (tsianidlarga) nisbatan tahlil qilinishi kerak Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|