Топлу Азярбайъан Республикасы Президенти йанында



Yüklə 3,76 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/45
tarix06.05.2017
ölçüsü3,76 Mb.
#16982
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   45

ƏDƏBİYYAT 

1.  Qasımov M. Azərbaycan dili terminologiyasının əsasları. Bakı, Elm, 1973, 185 

s. 

2.  Qurbanov A.M. müasir Azərbaycan ədəbi dili. Bakı, Maarif, 1985, 406s. 



3.  Sadıqova S.A. Azərbaycan dili terminologiyasının təşəkkülü və inkişafı. Bakı, 

Elm, 2005. 

4.  Hüseynzadə J.A. İqtisadiyyat terminlərinin linqvistik təhlili (Azərbaycan və 

ingilis dili materialları əsasında). Bakı, 2011, 27 s. 

5.  Sadıqova S.A. Azərbaycan dili terminologiyası. Bakı, Elm, 2011. 

 

У.ДАДАШОВА 



 

МЕТОДЫ СОЗДАНИЯ ТЕРМИНОВ И 

В АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ 

 

РЕЗЮМЕ 

Автор  стать  рассказывает  о  развивающихся  и  обогащающихся  языковых 

средствах  общения.  И  в  азербайджанском  и  в  английском  языках,  значительная 

часть общеупотребительных слов создана древности.  

Как  отмечает  автор,  термины,  считающиеся  словарной  составляющей 

основных  частей  языка,  во  время  своего  развития,  подвергались  определенным 

изменениям. 

Это ещё больше чувствуется в системе терминологии. 

И  в  азербайджанском    и  в  английском  языках,  создание  терминов  осу-

ществляется  при  помощи  семантических,  морфологических,  синтаксических 

способов, кальки и т.д. 

В статье говорится также и об увеличении количества терминов, входящих в 

состав английского и азербайджанского языков и комментируются исследования 

интенсивного обогащения терминологической базы языка. 

 В заключении, автор статьи приходит к выводу, что в английском и азербай-

джанском языках термины создаются за счёт внутренних возможностей языка и в 

том числе заимствования. 

 


Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

125



 

               

U.DADASHOVA 

 

THE COLLABORATOR OF THE ACADEMY OF MES METHODS  

OF TERM CREATION AN AZERBAIJANI AND ENGLISH 

 

SUMMARY 

The autor of this article deals with the means of communication which is 

developing and prospering today. The majority of words that are generally used as 

terms in both Azerbaijani and English were formed in the ancient times of language.  

According to the author, terms that are considered as the main parts of language 

were on the turn due to development. And it was reflected mostly in the terminological 

system. 

 Term creativity in Azerbaijani and English is formed by semantic, morphological, 

syntactical, loan translation and so on. 

The increase in the number of terms that are included Azerbaijani and English and 

the enrichment of the terminological base are mentioned and are interpreted. 

Consequently, the author has come to a conclusion that the creativity of terms in both 

Azerbaijani. 

 

Rəyçi: Adilə Zeynalova 



            filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,dosent. 

Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

126



                                                SAFURA İBRAHİMOVA 

ADIU 

safura.@.mail,ru. 

 

 

İNGİLİS  DİLİNDƏ  BƏZİ  QRAMATİK MATERİALLARIN  TƏDRİSİ  

METODİKASI 

 

Açar  sözlər



ingilis dili, qrammatik materiallar, metodika, analitik dillər, felin 

zamanları. 

Kлючевые слова: английский язык, грамматические материалы, методика, 

аналитические языки, время глагола. 

Key words: english, grammatical materials,methods,analytical language, verbs times. 

 

Müasir ingilis dili analtik dillər qurupuna daxildir. Bu isə o deməkdir ki, müasir 

ingilis dilində söz birləşməsində  və cümlədə süzlər arasındakı qrammatik-sintaktik 

əlaqələr köməkçi sözlər və cümlədə sözlərin sırası ilə ifadə olunur.  Müasir ingilis 

dilində  vəziyyət həqiqətən də belədir: bu dildə sözlər arasındakı sintaktik əlaqələr 

başlıca olaraq, köməkçi sözlərlə- sözönüləri, köməkçi fellər, artikıl və söz sırası 

vasitəsilə ifadə edilir. 

Müasir ingilis dilində felə xas olan zaman formalarının əksəriyyəti köməkçi fellər 

vasitəsilə düzəldilir.: indiki və keçmiş zamanların davam formaları to be köməkçi feli, 

indiki və keçmiş zamanların bitmiş formaları to have köməkçi feli, gələcək zamanın 

qeyri müəyyən forması shall/vill köməkçi felləri , gələləcək zamanın davam forması 

shall/vill və to be köməkçi felləri, indiki və keçmiş zamanların davam edib bitmiş 

formaları to have və to be köməkçi felləri, gələcək zamanın davam edib bitəcək forması 

isə shall/vill, to have və  to be köməkçi fellərin vasitəsilə düzəldilir. Məsələn: 



1. I am speaking.-He is going;I hey are evorking;the evas sluping.;they evere 

reading. 

2. I have said :He has gone;they had come.  3. We shall go;they evill stay at home 

4. I shall be evhey evill be evatching. 5. we have been working.;they had been 

sluping. 

6. I shall have been evorking.;they will have been working. 

Müasir ingilis dilində məchul növ forması, felin vasitəli şəkilləri və felin inkarlıq 

kateqoriya forması da analtik yolla düzəlir. 

Müasir ingilis dilində isimin hal kateqoriyası morfoloji ifadə baxımından çox 

zəifdir. Sintetik dillərdə , məsələn, Azərbaycan və rus dillərində ismin ismin hal 

şəkilçilərinin ifadə etdiyi qramatik mənalar, müasir  ingilis dilində  sözönü adlanan 

köməkçi nitq hissəsi  ilə ifadə edilir. Məsələn:  

The struts of baki–Bakının küçələri 

I am going to sehool–mən məktəbə gedirəm. 

They are at home –onlar evdədirlər. 

ingilis dilində isimə xas olan qeyri müəyyənlik və müəyyənlik kateqoriyası da 

analtik yolla, daha doğrusu artikıl adlanan köməkçi nitq hissəsi ilə ifadə olunur, 

məsələn: I su a tree. The tree is tall. 



Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

127



Müasir ingilis dilində sözlərin cümlədə  və habelə söz birləşməsində  sırası da 

sözlər asrasın da sintaktik əlqələrin ifadəsində ciddi rol oynayır. Bunu aşağdakı 

misallardan aydın görmək olar: 

1. ligth lamp– lamp ligth 

Yuxarda verilmiş söz birləşməsi və cümlələrdə mövcud olan sözlər arasındakı 

sintaktik əlaqələr ancaq sözlərin sırası ilə ifadə edilmişdir.   

Müasir ingilis dilində qramatik məlaların bu təzdə ifadə edilməsinə dair daha bir 

çox misal vermək  olar.buradan tamamilə aydın olur ki, müasir ingilis dili quruluşunun 

ümumi  mənzərəsini təşkil edən başlıca cəhət analtizimdir. 

XIX başlanğicında məşhur alman diloloqu F.Şlegelin dillərin tipologiyasına dair 

verdiyi bölgü elm aləminə  məlum olduğu ilk illərdən belə bir həqiqətdə  məlum 

olmuşdur ki, bu bölgünün özüdə qüsurludur; heç bir dil saf sitektik və ya analtik ola 

bilmir; sinitetik dillərdə analtizim ünsürləri , analtik dildə isə  sintetik ünsürlər mövcud 

olur.  


Qeyd etmək lazımdır ki, analtik dillərin klassik forması hesab edilən ingilis dilidə 

bu həqiqətdən kənarda qala bilmir. Müasir ingilis dili analtik dil olmasına baxmayaraq, 

bu dildə  də qramatik mənaların bir qismi sintetik vasitələrlə ifadə edilir. Bunlar 

aşağadakilardan ibaretdir. 

1. ismin kəmiyyet kateqoriyasini ifadə eden–s, -es, -en, sufiksləri : tables, foxes, 

oxen; 


2. indiki zamanın qeyri–müəyyən formasını üçüncü şəxsin təkində  işlənən –s, 

suffiksi: the reads. The goes; 

3. canlı  əşya bildirən isimlərin tərkibində yiyəlik hal formasını düzəltmək üçün 

isimlənən s suffiksi : the boy” s name  

4. qaydalı fellərin keçmiş zaman qerri müəyyən formasını düzəltmək üçün 

işlədilən –ed suffiksi: invited, ekored;  

5. Bir və  bəzi iki hecalı sifət və  zərflərin müqaisə  və üstünlük dərəcə formasını 

düzəltmək üçün istifdə edilən –er, -est suffiksləri qadın cinsi formasını düzəltmək üçün 

işlədilən fıransız mənşəli –ess suffiksi misterss. 

Müasir ingilis dilində sözün morfoloji gormasını dəyişmək üçün daha iki üsuldan 

istifadə olunur. 

 1.daxili infleksiya 

 2. supletiv üsul 

Doğrudur, bu üsullardan heç biri müasir ingilis dilində geniş miqyasda  istifadə 

olunmur. Onun qrammatik quruluşu üçün protuktiv sözdəyişmə üsulu hesab edilə 

bilməz; daxili infeleksiya üsulu ilə yalnız bir neçə isimin cəm forması ( man-men,, 

evoman-evomen , foot –fuut), bir qisim qaydası fellərin keçmiş zaman qeyri müəyyən 

və keçmiş zaman sifət forması düzəldilir.  Supletiv yolla isə cəmi bir neçə yolla felin 

keçmiş zaman qeyri–müəyyən forması və bəzi şəxs əvəzliklərinin obyekt hal forması ( 

I-me, we–us) düzədilir. 

Hətta öz formasının düzəldilməsində istifadə edilən bu üsulları da sintetik üsul 

hesab etsək, yəni demək mümkündür ki, müasir angilis dilinin qrammatik( morfoloji) 

quruluşunun ümumi mənzərəsini səciyyələndirən başlıca cəhətlərdən biri də onun 

sintetik nforma baxımından kasıb olmasıdır. 

Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, müasir ingilis dilinə xas olan bu 

xüsusiyyət yəni, sözdə sintetik formaların xeyli dərəcədə az olması bəzən admda belə 



Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

128



bir təsəvvür yaradir ki, bu dilin qrammatikası çox asndır, lakin qeyd etmək lazımdır ki. 

Bu. Sadəcə olaraq illuziyadan başqa bir şey hesab edilə bilməz.  

Əslidə hər hansı bir dildə, ocümlədən də , müasir ingilis dilində  morfoloji–sintetik 

formaların azlığı dilin qrammatikasının asanlığına deyilir, onun mürəkkəbliyinə, 

çətinliyinə  dəlalət edir. Çünki bu dildə formal sintetik əlamətə malik olmayan 

qrammatik mənaları yerli– yerində işlətmək daha çətindir. Əslinə qalsa, bizcə, dillərin 

qrammatik baximdan asan və ya çətin deyə quruplaşdırmaq nə  nəzəri nə  də praktik 

cəhətdən inandırıcı ola bilməz.  

Qeyd etmək lazımdır ki, ingilis dili morfoloji–sintetik forma baxımından heçdə 

həmişə indiki kimi  kasıb olmamışdır. Qədim ingilis dili(700–1100–cü illər) zəngin və 

mürəkkəb sintetik formalar sisteminə malik olmuşdur. Bu dovürdə isim qrammatik cins, 

hal və  kəmiyyət kateqoriyalarına malik olmuşdur: isimin üç qrammatik cinsi ( kişi, 

qadın və orta ) və dörd halı (adlıq, yiyəlik, təsirlik və yönlük) var idi. Hər bir cins və 

halı bildirmək üçün qədim ingilis dilində, müasir rus dilində olduğu kimi, isimlə hala, 

kəmiyyətə  və cinsə görə uzlaşırdı. Təbidir ki, bunun üçün dildə müvafiq şəkilçilər 

olmuşdur.  Şəxs və  kəmiyyət kateqoriyaları fellərdə xüsusi şəkilçilər vasitəsilə ifadə 

edilmişdir və s. 

Bu da məlumdur ki, dil ictimai bir hadisə olaraq statik vəziyyətdə donmuş qalmır, 

insan cəmiyyətinin bilavastə  məhsulu olan dil cəmiyyətin inkişafı  və  dəyişməsi ilə 

paralel olaraq inkişaf edir və  dəyişir. Ingilis dili də, ümumiyyətlə dilə xas olan bu 

qanunauyğunluqlardan kənarda qalmamış, zaman keçdikcə öz daxili inkişaf qanunu 

əsasında  inkişaf etmiş  və  dəyişmişdir.orta ingilis dili dövründə baş vermiş bir sıra 

hadisələr, xüxusən the treat vouvelshife adlanan fonetik hadisə nəticəsində ingilis dilinə 

xas olan bir sıra sintetik formalar –şəkilçilər zəifləməyə başlamış  və sonra isə 

istifadədən çıxmış yox olmuşdur.  

Məlumdur ki, qrammatik formanın yox olması, qrammatik mənanın yox olması 

demək deyildir. Buna görədə sintetik formasını itirmiş qrammatik mənalar hər hansı 

digər bir vasitə forma ilə ifdə edilməli  idi. Forma və  məzmun arasında olan dialekt 

vəhtət bunu tələb edir.  

Buna müvafiq olaraq orta ingilis dövründə sintetik formasını itirmiş qrammatik 

mənaların ifadəsi üçün yəni, qrammatik formalar, həm də,  əvvəlki formalardan 

keyfiyyətcəfərqli formalar – analtik formalar əmələ gətirmişdir ki,müasir ingilis dilinin 

qrammatik morfoloji quruluşunun ümumi mənzərəsini əsaslı şəkildə  dəyişmişdir.qədim 

ingilis dili dövründə  əsasən sintetik dil olan ingilis dili, orta dövrə  əsasən analtik dilə 

çevrilmişdir. 

Sözün analtik forması nədir? 

Sözün analtik forması onun elə bir şəklidir ki, o, distant vəziyyətdə işlənən iki və 

daha artıq komponentdən ibarət olur. Bunlardan biri tərkibin nominativ mənasını, qalanı 

yaxud qalanları hamin tərkibə xas olan qrammatik mənaları ifadə edir., məsələn: 

 Am/is/are reading 

 Have/has read 

 Shall/will read 

  Shall/will have been reading 

  Have/has been envited və s. 



Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

129



Bu tərkibin hamısı müasir ingilis dilində  işləməkdə olan analtik formalarıdır. 

Burada birinci komponentlər tərkiblərin qrammatik mənalarını,  komponentlər isə 

onların nominattiv mənasını bildirir. 

Hər bir dildə o cümlədən müasir ingilis dilində  işlədilən sintetik və analtik 

formalar bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olur və dialektik vəhtət təşkil edir.  Həmin əlaqə 

və vəhtət bir tərəfdən bu formaların dildə ki, funksiyası baxmından, digər tərəfdən də 

onların mınşəyi baxmından nəzərə çarpır. 

Qeyd etmək lazımdır ki, konkret dildən asılı olmayaraq sözün morfoloji 

prosesində bu formalardan hər biri bir mərhələ  təşkil edir. lakin onların biri digərinin 

nəticəsi və ya başlanğıcı olur. Sözün analtik və sintetik formaları mövcud olan qarşılıqlı 

əlaqə və vəhtətdə bununla şərtləşir. Analtik formalar öz başlanğıcını söz birləşməsindən 

götürür. 

Söz birləşməsinin komponentlərindən biri zaman keçdikcə öz leksik mənasını 

zəiflədir.və əsasən qramatik məna bildirməyə başlayır. Beləliklədə dildə sözün analtik 

forması yaranır. Buna parlaq misal olaraq ingilis dilində mövcud olan shall/will+məstər 

tərkibli analtik formanı göstərmək olar.tarixən bu forma modal fel+məstər tərkibindən 

ibarət olmuşdur.  

Sonralar ( orta ingilis dövründə) modal fel öz leksik mənasını itirmiş və gələcək 

xaman formatına çevrilmişdir. Beləliklə  də müasir ingilis dilində  işlənməkdə olan 

shall/will+məstər tərkibli analtik forma yaranmışdır. Maraqlıdır ki, müasir ingilis 

dilində shall, vvill köməkçi felləri  şəkilçiləşmə istiqaməti almışdır; onların hər ikisi ll 

şəklində işlənir ki, bu da köməkçi felin şəkilçiyə keçməsindən başqa bir şey deyil 

Dildə ki, funksiya baxmından analtik və sintetik formalar arasındakı    əlaqə 

qrammatik mənaların makro-sahəsində müşahidə edilir. Yəni eyni bir qrammati 

kateqriya bir mikro-sahədə sintetik, digərində isə analtik forma ilə ifadə edilir. 

Buna misal olaraq müasir ingilis dilində felin zaman kateqoriyalarını göstərmək 

olar. Felin keçmiş qeyri müəyyən zaman forması sintetik, gələcək zamanın qeyri-

müəyyən forması isə analtik vasitə ilə ifadə edilir. 

  Yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, ingilis dili öz inkişaf tarixində 

sintetiklikdən analtikliyə doğru getmişdir. Qarşıya belə bir sual çıxa bilər: bəs müasir 

dövürdə ingilis dilinin inkişafı hansı istiqamətdə gedir?  

Müasir ingilis dilinin faktik materialları  əsasında aparılmış müşahidələr göstərir 

ki, bu dilin morfoloji quruluşu hal-hazırda analtiklikdən sintetikliyə doğru inkişaf 

etməkdədir.  Müasir ingilis dilində bu inkişafı göstərərn  əsas amillərdən biri, bəlkədə 

başlıcası ondan ibarətdir ki, həmin dildə mövcud olan bir sıra köməkçi sözlər 

şəkilçiləşmə dövrü keçməkdədir.  

Məsələn, müasir ingilis dilində mövcud olan və tarixən modal fellərdən  əmələ 

gəlmiş shall, willvə onların keçmiş zaman formaları olanshold, would köməkçiləridir. 

Yuxarıdakı misallarda bərəabərliyin sağ  tərəfində köməkçi nitq hissələri analtik 

morfem kimi, müatəqil söz kimi işləndiyi halda, bərabərliyin sağ  tərəfində  həmin 

köməkçi sözlər özlərindən əvvəl gələn leksemlə birləşərək şəkilçi kimi işlənmişdir. 

Bu halda yəni köməkçi nitq hissələrinin əsas sözlə birləşərək işlənmə məqamında, 

bizcə nə köməkçi nitq hissəsindən, nə də analtik morfemdən danışmaq mümkündür. Bu 

halda ancaq köməkçi nitq hissəsinin şəkilçiləşməsindən danışmaq lazım gəlir. 

 

 


Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

130



ƏDƏBİYYAT 

1.  А.Н.Щевалдышев  «Методика  выработки  автоматизированных  навыков  в 

процессе обучения устной речи», М. 1982г., изд. «Наука». 

2.  И.В.Рахманов  «Модели  и  их  использование  при  обучении  иностранному 

языку». Иностранный язык в школе 1965г. №4. 

3.  А.П.Грызулина  «Обучение  чтению  научно-популярной  литературы  на 

английском языке». М, 1986г., изд. Наука.  

4.  П.М.Каралук  «Словообразование  английского  языка».  Москва 1978г.,  изд. 

«Просвещение».  

 

С.ИБРАГИМОВА 

 

МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЕ НЕКОТОРЫХ 

РАММАТИЧЕСКИХМАТЕРИАЛОВ НА АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ 

 

РЕЗЮМЕ 

В  статье  рассматриваются  методика  обучения  грамматического  материала 

английского  языка,  синтетические  и  аналитические  формы,  морфологические 

структуры  языка,  внутренняя  инфлекция  и  суперлативный  способ  преподавания 

английского  языка,  а  также,  сравнительная  характеристика  азербайджанского  и 

английского языков.     

Кроме  того,в  данной  статье  анализируется  основные  методы  преподавание 

английского языка 

в  Азербайджанских  аудиториях,а  также  рассматривается  некоторые 

принципы  обучения  иностранного  языка  на  начальных  этапах  преподования 

английского языка 

 

S.IBRAGUIMOVA 

 

TEACHING METHOD OF SOME GRAMMATICAL MATERIALS IN 

ENGLISH 

 

SUMMARY 

The article deas with the method of training of grammatical material of English, 

syntactical and analytical forms of morphological structure of the language, inner 

inflection and superlative method of teaching of English, also comparative 

characteristics of the Azerbaijan and English languages.   

 The article speaks about the grammatical category of pronoun in English and,its 

compare its same kinds such as personal,demonstrative,interrogative,define and indefini 

pronoun. 

The article speaks about the use of the gerund in English and is equivalent in 

Azerbaijani also analyses some forms of gerund in simple and complex sentences in 

varicose situation. 

 

 



     Rəyçi:  Elmira Ağahüseynova 

                  filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,dosent. 

Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

131



                                                                                       SƏBİNƏ MƏMMƏDOVA 

ADİU 

 

səbinə.@.mail.ru. 

 

İNGİLİS VƏ AZƏRBAYCAN DİLLƏRİNDƏ FEİLİN GƏLƏCƏK ZAMAN 

NÖVLƏRİ, FEİLİN ŞƏKİLLƏRİ VƏ FEİLİ XƏBƏRİN SİNTAKTİK-

FUNKSİONAL XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

 

Açar sözlər:  ingilis dili, azərbaycan dili, feil, sintaksis, feili xəbər, funksional 

xüsusiyyətlər. 

Ключевые слова: Английский язык, Азербайджанский язык, глаголы, синтаксис, 

предикат, функциональные свойства. 

Key words: English,Azerbaijani, verbs, syntaksis, verd predicat, funcsional peculiarity. 

 

Müasir  İngilis və Azərbaycan dilləri istər genesis, istərsə  də tipoloji quruluş 



baxımdan müxtəlif dil qruplarına daxildirlər: İngilis dili Hind – avropa dillərini german 

qrupuna daxil olub, analitik dil hesab edilir. Azərbaycan dili isə türk dillərinin oğuz 

qrupuna daxil olub, aqlyutinativ (sintetik) dil adlanır. Bu zəmində  də  həmin dillər 

arasında ciddi xarakterik xüsusiyyətlər mövcuddur. İngilis dilinin analitik dillər qrupuna 

daxil olması, o deməkdir ki, müasir ingilis dilində söz birləşməsində və cümlədə sözlər 

arasındakı qramatik-sintaktik əlaqələr köməkçi sözlər və cümlədə sözlərin sırası ilə 

ifadə edilir. Müasir ingilis dilində felə xas olan zaman formalarının əksəriyyəti köməkçi 

fellər vasitəsilə düzəldilə bilər. 

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Azərbaycan dilində 2 əsas gələcək zaman forması 

mövcuddur. Bunlardan birincisi qəti-gələcək zamandır. Qəti-gələcək iş, hal və hərəkətin 

danışıq vaxtından sonra şübhəsiz yerinə yetiriləcəyini bildirir və  aşağıdakı  şəxs 

sonluqlarına qəbul edir. 

Təkdə–1.am, -əm, -yam, -yəm, -alacağam 2.– san, -sən, -alacaqsan 3.–dır, -dir, -

dur, -dür, - 

Cəmdə:1–ıq, -iq, -uq, -üq,-alacağıq; 2.sınız, -sunuz, -sünüz, -alacaqsınız;3.–lar, -

lər, -alacaqlar 

 III  şəxsin cəmində zaman şəkilçisinə (acaq, -əcək, -yacaq, -yəcək) lar, -lər cəm 

şəkilçiləri artırılır. 

İngilis dilində isə nə zaman şəkilçisi nə də sonluqları gələcək zaman növlərində 

işlənmir. Müasir ingilis dilində  gələcək zaman fellər vasitəsilə düzəlir: nümunə üçün 

gələcək zamanın qeyri müəyyən şəxslər formasına açağıdakı ıimi yazmaq olar. 

Təkdə:I. J shall- mən işləyəcəm;II. You will work- sən işləyəcəksən;III. He (she) 

will work- o işləyəcək.Cəmdə: I. We shall work- biz işləyəcəyik; II. You will work- siz 

işləyəcəksiniz; III. They will work- onlar işləyəcəklər. 

Bu nümunələrdən aydın oldu ki, qəti-gələcək zamanda hal və  hərəkətin icrasına 

heç bir şübhə qalmır. Qeyri- qəti gələcək zaman qəti-gələcəkdən formal cəhətdən 

olduğu kimi, məna etibarı ilə də fərqlənir. Qeyri-qəti gələcəyin özünəməxsus forma və 

mənasının varlığı onu gələcək zamanın müstəqil növü kimi qeyd etməyə haqq verir. İş, 

hal və hərəkətin gələcəkdə icra olunacağı nəzərdə tutulur. Lakin qəti gələcəkdə olduğu 

kimi, icrası  nəzərdə tutulan iş, hal və  hərəkətin yerinə yetirilib- yetiriləməyəcəyi qəti 

surətdə təsdiq edilmir. 


Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

132



Qeyri-qəti gələcək –ar, -ər, -yar, -yər şəkilçisinin əlavəsi ilə düzəlir. 

Məsələn: alar, gələr, oxuyar, işləyər. Beləki Azərbaycan dilində olan qeyri-qəti 

gələcək zamanda olan fellərin hamısı  hər 3 şəxs üzrə  dəyişə bilir və  aşağıdakı  şəxs 

şəkilçiləri ilə düzəlir: 

Təkdə:1–am, -əm, -yəm, -alaram;2–san, -sən, -alarsan-Cəmdə:1.–ıq, -ik, -alarsan 

2–sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz, -alarsınız.3–lar, -lər (cəm  şəkilçisi qəbul edir) –

alarlar 

İndi biz ingilis dilində işlənən gələcək zaman formalarını Azərbaycan dilində olan 

gələcək zaman növləri ilə müqayisə edək: 

1) The future İndefinite Tense Form (gələcək zamanın qeyri müəyyən forması) 

bildiyiniz kimi, gələcək zamanın qeyri-müəyyən forması  gələcəkdə baş verəcək, icra 

ediləcək hərəkətləri bildirmək üçün işlədilir.  İşlənən gələcək zamanın qeyri-müəyyən 

forması konteksdən asılı olaraq Azərbaycan dilinə ya gələcək zamanın qəti, yaxud da 

qeyri-qəti forması kimi tərcümə edilir. 

Məs:tom will write a letter to me 1)tom mənə  məktub yazacaq (hökmən)2) tom 

mənə məktub yazar (güman ki). 

Bununla əlaqədar olaraq nəzərə almaq lazımdır ki, müasir Azərbaycan dilinə xas 

olan gələcək zamanın hər 2 forması (qəti və qeyri-qəti) ingilis dilinə bir zaman forması 

ilə- The future İndefinite Tense Form (gələcək zamanın qeyri müəyyən forması ilə) 

tərcümə edilməlidir. 

Məsələn: 1) Mən məktub yazacağam2) Mən məktub yazaram. J shal write a letter 

2) The future İndefinite in the Past (keçmişə  nəzərən gələcək zamanın qeyri-

müəyyən forması) 

 Məsələn: He said that they would come- o dedi ki, onlar gələcəklər (yaxud 

gələrlər) 

1)The futureContinuos Tense Form (Gələcək zamanın davamedici forması). Bu 

zaman növü də əsasən gələcəkdə dəqiq bir vaxtda baş verəcək, icra ediləcək hərəkətləri 

üçün işlədilir. Belə hərəkətin baş vermə, icra edilmə vaxtı ya gələcək ya da baş verəcək 

hərəkətlə, ya da aşağıdakı  zərf birləşmələri bildirilir: at two (three, four)o”clook 

tomorrow at that time tomorrow” 

Məsələn: a)J shall working in the garden when you return tomorrow- Sabah siz 

qayıdanda mən işləyəcəyəm (işləməkdə olacağam) 

b)They will be going to the willage at two o” clock tomorrow- Sabah saat 2-də 

onlar kəndə gedəcəklər (getməkdə olacaqlar) 

1.The Future Tense Form (Gələcək zamanın bitmiş forması)-bu zaman növü 

gələcəkdə müəyyən bir vaxta qədər baş verir, icra edilir qurtaracaq hərəkətləri bildirir. 

Hərəkətin bitdiyini ya vaxtla, ya da digər baş verəcək hərəkətlə ifadə etmək olar. 

Məsələn: J shall have finished my work by that timetomorrow-mən sabah o vaxta 

öz işimi qurtarmiş olacağam. 

Bütün yuxarıda göstərdiyimiz xarakterik xüsusiyyətləri nəzərə alaraq belə 

nəticəyə  gəlmək olar ki, müasir İngilis və Azərbaycan dillərini gələcək zaman 

formalarını istər məlum növdə istərsə  də  məchul növdə  işlənməsi onun 

necədüzəldilməsindən asılı olaraq fərqlənir. İngilis dilində gələcək zaman formalarının 

düzəldilməsində heç bir şəxs  şəkilçisi iştirak etmir. Sadəcə olaraq köməkçi fellərin 

köməyi ilə cümlələrdə  iş, hal və  hərəkətin məhz gələcək zamana aid mənasını 

tamamlayır. Bildiyiniz kimi müasir ingilis dilində cümlələrdə söz sırası sabitdir. 



Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

133



Azərbaycan dilində isə  əksinə zaman və  şəxs  şəkilçiləri olmadan gələcək zaman 

formalarını düzəltmək olmaz. Məhz bu 2 dil arasında gələcək zaman formalarının 

düzəldilməsi baxımından həm formaya həmdə  mənaya görə xarakterik xüsusiyyətləri 

vardır. 


İngilis və Azərbaycan dillərində felin müqayisəli tədqiqi və felin lazım və vacib 

şəklinin morfoloji əlamətləri. 

Bildiyimiz kimi çoxdilli şəraitində dillərin qarşılıqlı öyrənilməsi istər dil faktları, 

istərsə də ayrı-ayrı dillərin öyrənilməsi, mənimsənilməsi baxımından böyük əhəmiyətə 

malikdir. Bu nöqteyi nəzərdən də müxtəlif dil ailələrinəhətta müxtəlif tipoloji 

quruluşlara malik ingilis  sintetik və analitik dil qrupları ilə müqayisəli öyrənilməsinin 

müəyyən tarixi vardır. Toplanan təcrübələr zəminindən ingilis və Azərbaycan dillərini 

qarşılaşdırılaraq öyrənilməsi müasir dövrdə aktual problemlərimizdəndir. Bu 

məqaləmizdə ingilis dilində cerund adlanan şəxsiz formasının dilimizdə felin şəxsiz 

forması olmadıgından araşdırmalarımızın elmi və praktiki maraq doğuracağından bədii 

ədəbiyyatdan xeyli dil faktları toplayaraq müqayisə etməyə başladıq. Bildiyimiz kimi 

cerund fel əsasına  -ing  şəkilçisi artırmaqla düzəlir. Məsələn: to read-reading, to ask-

asking və s. 

Cerun ikili xüsusiyyətə malikdir. Yeni cerund həm feli isim, həm də feli sifətdən 

əmələ gəlir. O .Musayevin yazdıqlarına əsasən deyə bilərik ki, cerund özünə xas olan 

ismi xassəsini feli isimdən, feli xassəsini də feli sifətdən götürmüşdür. 

Beləliklə müasir ingilis dilində cerun həm isim, həm də fel xüsusiyyətinə malik 

olur. O.Musayevin dediklərinə  əsaslanaraq, cerundun cümlədə mübtəda, xəbər, 

tamamlıq, təyin, zərflik funksiyaların göstərə bilərik. Cerundun həm funksiyalarına 

cümlə daxilində nəzər yetirək. 

1)Mübtəda funksiyasında:Looking for food had lasted for more that two 

hours.(R.K). Qida axtarmaq 2 saatdan artıq davam etdi.Eating is always good.(R.K). 

Yemək həmişə yaxşıdır. 

An elephant s trumpeting is always nasty especially on a dark night.(R.K). Filin 

bağırtısı həmişə vahiməlidir. Xüsusilədə qaranlıq gecədə. 

Gördüyümüz kimi ingilis dilində mübtəda vəzifəsində olan cerundlarAzərbaycan 

dilində də mübtəda vəzifəsində çıxış edir. Lakin nümunələrdən aydın olur ki, mübtəda 

1-ci və 2-ci cümlədə məsdərlə, 3-cü cümlədə isə 3 növ təyini söz birləşmələri ilə ifadə 

olunmuşdur. 

1.Predikativfunksiyada: the thing is getting there in time (C.D).Əsas  şey ora 

vaxtında çatmaqdır. 

His idea is finding the Qalibi (A.C).Müasir ingilis dilində mürəkkəb ismi və feli 

xəbərin sintaktik birləşmələrin funksional xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 

Mürəkkəb ismi xəbər mübtədanın halını, keyfiyyətini bildirir, ona görə  də ona 

predicat deyilir.  

Mürəkkəb ismi xəbər həmişə iki hissədən ibarə olur:1.bağlayıcı feldən (link verb); 

2.predicative hissədən.Predicative hissə düzəltmə  xəbərin konkret mənasını, 

məzmununu ifadə edir. bağlayıcı felin müstəqil mənası olmur, o yalnız kəmiyyət, şəxs, 

növ, forma, zaman, kateqoriyasını ifadə edir.We are students.We are happy.She is not a 

student. 



Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

134



İngilis dilində bağlayıcı fel funksiyasında  əsas etibarilə köməkçi to be feli 

işlədilir. Bu feldən əlavə bir sıra digər fellər də bağlayıcı fel funksiyasını daşıyır. Bunlar 

aşağıdakılardır:  

to grow, to turn, to feel, to become, to get, to remain, to keep, to stay, to see.Bu 

fellər bağlayıcı fel funksiyasında işlənərkən öz mənalarını dəyişir və xəbərin predicativ 

hissəsi ilə birlikdə müəyyən bir hal və ya vəziyyət ifadə edir.Mürəkkəb ismi xəbər 3 

növdə olur. 

1. of being (olmaq.)Müəyyən hallarda və yaxud vəziyyətdə olmağı bildirir: 

bağlayıcı fel funksiyasında əksəriyyətlə to be feli işlənilir, lakin to ful, to smel, to taste, 

to look felləri də işlənilə bilər.He is quite – O şağirddir.The milk tastes sour – Süd turş 

dadır. 

2. of becoming yeni bir hala, vəziyyətə düşməyi bildirir. Bağlayıcı funksiya¬sında 



to become, to get, to turn, to grow felləri işlədilir.The turned crimson with anger – O 

hirsindən qıpqırmızı qızardı.He has grown very old – O çox qocaldı.It is getting dark – 

Qaranlıqlaşır. 

3. of remaining müəyyən halda yaxud vəziyyətdə qalmağı bildirir. Bağlayıcı fel 

funksiyasında to remain, to sontinue, to stay və s. fellər işlədilir.The weather continues 

fine – Hava xoş keçir. 

Mürəkkəb düzəltmə  xəbər modallıq, yəni danışanın münasibətini göstərirsə, 

bağlayıcı fellər funksiyasında to seen, to appear fellərdən istifadə edilir.You seen tired – 

Siz yorğun görünürsünüz. 

They appeared suppressed – Mənə elə gəldi ki, onlar təəssüblənmişdilər. 



Yüklə 3,76 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin