Toshkent 2020 yil

 
 
 
 
 
 
 

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
20 
I.2. Ekologiya fanining rivojlanish tarixi.
Tarixdan bizga ma‘lumki, Markaziy Osiyo xalqlarining qadimgi madaniyatini 
o‗zida mujassamlashtirgan birinchi yozma yodgorlik manbai bo‗lgan 
zardushtiylarning ―Avesto‖ kitobida, atrof-tabiiy muhitning sofligiga qarab, 
insonlarning 800 yildan 1400 yilgacha umr ko‗rganliklari bayon etiladi.
 
―Avesto‖
ning 
―Vandidot
5
‖ 
qismida suv va yerdan foydalanish, unda
jinoyat va jazo, mol-mulk bilan bog‘liq masalalarni tartibga solib turuvchi 
qoidalar bitilgan(««Yangi Avesto»ning 
keyingi tarkiblaridan biri». Ammo ba‘zi 
avestoshunoslarning fikriga ko‗ra, uning o‗zi 
yahlit asar bo‗lib, qadimiy mo‗g‘ullarning 
odat va an‘analari, rasm-rusmlari, ahloq-
odobi, madaniyat va maorifini o‗z ichiga 
olgan. ―Vandidot‖, yoxud ―Vaydaivadota‖ 
so‗zining o‗zbekcha ma‘nosi ―Devlarni 
uzoqlashtirguvchi qonun‖ yoki ―Devlarga 
qarshi nizom‖dir). 
―Vandidot‖
ning 13-14 -
boblarida har kuni kishilar ekinlarni ikki 
marotaba sug‘orishlari mumkinligi. Lekin, 
sug‘orish, suvining miqdori bir belkurak 
kengligidagi va chuqurligidagi ariq, orqali 
amalga oshirishga xaqli ekanliklari bayon 
etilgan. 
―Navro‗z‖
bayramida esa Sharq 
xalqlarining urf-odatlariga ko‗ra, xar bir 
inson 
―yangi yil‖
munosabati bilan yerga 
ko‗chat qadashi va urug‘ sepishi orqali
tabiatni 
obodonlashtirishi, 
ariq, 
zovur, 
o‗rmon va dalalarni tozalashi kerak bo‗lgan. 
Bunday holat har bir kishining
majburiyatiga aylantirilgan va jamoatchilik 
oldidagi javobgarligi hisoblangan
6
.
Tabiat cheksiz, tabiiy boyliklari bitmas–tuganmas degan ibtidoiy 
tasavvurlarga chek qo‗yish, kishining madaniyat darajasini, intellektual bilim 
saviyasini uning tabiatga bo‗lgan munosabati bilan o‗lchaydigan davr keldi.
Nabotot va hayvonot dunyosini ehtiyot qilish, har bir gul yoki novdani 
uzishdan, yoki hayvonga o‗q uzishdan oldin shu hatti harakat to‗g‘risida o‗ylab 
ko‗rish, o‗z hovlisini va shahar havosini iflos qilib, axlat yoqayotgan kishiga 
befarq qaramaslik tabiatni muhofaza qilishning tarkibiy qismidir. 
Ma‘lumki, ―Ekologiya‖ fani nihoyatda keng ko‗lamda xilma-xil muammolarni 
5
AVESTO.Tahixiy-adabiy yodgorlik. Asqar Mahkam tarjimasi. –‖Sharq‖, 2001. – T.: 384 b 16 
b.zarv. 
6
A. Nig‘matov. O‘zbekiston Respublikasining ekologiya huquqi. Darslik. Toshkent -2004. 
Falsafada