Toshkent 2020 yil
Yüklə 8,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Harorat omili.
|
II.2.1-jadval
Yorug‘lik omiliga ko‗ra hayvonlar quyidagilarga bo‗linadi Fotofillar Fotofoblar Evrifob Stenofob Yorug‘ sevar hayvonlar Qorong‘ulikni hush ko‗ruvchi hayvonlar Yorug‘likning keng diapozoniga moslashgan hayvonlar Yorug‘likka moslashish diopazoni tor hayvonlar Yorug‘lik hayvonlarning ko‗rishi uchun zarur omil hisoblanadi. Atrof- muhitni to‗lig‘icha ko‗rish hayvonlarning evolyutsion taraqqiyotiga bog‘liq. Masalan, bir hujayrali hayvonlarda ko‗rish organlari yaxshi taraqqiy qilmagan. Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya. 39 Ba‘zi hayvonlar, masalan, ilonlar spektrning infraqizil qismini sezganligi uchun qorong‘uda ham o‗ljasini topadi. Ko‗rish organlarining taraqqiy etishi konkret ekologik sharoit va yashash muhitiga bog‘liq. G‘orlarda yashaydigan hayvonlarda, yorug‘lik tushmagani uchun, ko‗rish organlari ko‗zlari qisman yoki to‗la reduksiyalashgan. Qushlar uzoq masofalarga, ya‘ni qishlaydigan joylargacha uchganda yorug‘lik yordamida, aniq yo‗lni tanlaydi. Bunda yorug‘lik astronomik manbai – quyosh va yulduzlarga qarab orientirlanadi. Harorat omili. Harorat asosiy iqlim omillaridan biri bo‗lib, bu hayotiy jarayonlar unga bog‘liq. Harorat organizmlarga bevosita va bilvosita ta‘sir ko‗rsatadi. U o‗simliklar va hayvonlar ta‘sirida o‗zrarib turadi. Masalan, o‗rmonlar ta‘sirida muhit harorati pasayadi. Asalarilar o‗z uyasida harorat 13°S gacha pasayganda, muskullari harakati kuchayishi natijasida uya haroratini 20 - 30°S gacha ko‗taradi. Hayvonlar o‗z inlarida ham ma‘lum haroratni saqlaydilar. Harorat hayvon va o‗simliklar hayotida, modda almashinish tezligi, fotosintez, transpiratsiya va boshqa bioximik va fiziologik jarayonlar hamda ekologik hulq atvor reaktsiyalariga ta‘sir qiladi. Sayyoramizda organizmlar katta harorat diapazonida yashaydi. Ko‗p turlar uchun 20-30°S ekologik optimum hisoblanadi. Ko‗pchilik gidrobiontlar esa 35°S dan baland haroratda yashay olmaydi. Quruqlikda yashovchi issiq sevar organizmlar 50°S haroratga ham chidamlidirlar. Qisqichbaqalarning bir turi 45-48°S da yashaydi va suv harorati 30°S ga tushganda esa o‗lib qoladi. Molyuskalarning ayrim turlari 60°S gacha haroratga chiday oladi. Bakteriyalarning ayrim turlari 70-90°S haroratli manbalarda uchraydi, sporalari esa 120-140°S gacha chidaydi. Bu hayotning eng baland harorat chegarasi hisoblanadi. Organizmlarning past haroratga chidamliligi quyidagi ma‘lumotlardan bilib olishimiz mumkin. Ko‗pchilik hayvonlar 5°S harorat tushgunicha chidaydi, eng tuban harorat 0°S hisoblanadi. Dengizdagi sovuqqa chidamli hayvonlar esa -33°S ga, hasharotlar -20 -45 °S ga chidaydi. Sayyoramizda 5 ta issiqlik zonalari ( II.2.2-jadval) mavjud. Yüklə 8,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|