Tоshkеnt aхbоrоt tехnоlоgiyalari univеrsitеti «Kiberxavfsizlik va kriminalistika»

Raqamli steganografiya 
- raqamli obyektlarga qо’shimcha ma‘lumotni 
yashirish yoki 
kiritishga 
asoslangan klassik steganografiyaning yо’nalishi 
hisoblanadi, shu bilan birga u ushbu obyektlarning bir qismini buzadi. Lekin, odatda, 
ushbu obyektlar multimediya obyektlari bо’lib, oddiy shaxsning sezgirlik 
chegarasidan past bо’lgan buzilishlarni joriy qilish bu obyektlardagi sezilarli 
о’zgarishlarga olib kelmaydi. Bundan tashqari, dastlab analog tabiatda joylashgan 
raqamli moslamalarda, doimo kvantlash shovqini mavjud; keyinchalik, ushbu 
obyektlar ishga tushirilganda, qо’shimcha analog shovqin va uskunaning 
noan‘anaviy buzilishlari paydo bо’ladi, ularning hammasi maxfiy axborotning 
yuqori darajadagi kо’rinmasligiga yordam beradi. 
Tarmoq steganografiyasi. 
Sо’nggi paytlarda maxfiy axborot uzatish 
protokollarining xususiyatlaridan foydalangan holda kompyuter tarmoqlari orqali 

---

24 
axborot uzatish usullari keng qо’llanilmoqda. Bunday usullarga tarmoq 
steganografiyasi deb ataladi. Tarmoq steganografiyasi uchun odatiy usullar tarmoq 
protokollaridan biri xususiyatlarini о’zgartirishni о’z ichiga oladi. Bundan tashqari, 
yashirin xabarni uzatishni yanada xavfsizroq qilish uchun ikki yoki undan ortiq turli 
protokollar orasidagi о’zaro bog’liqlikdan foydalanish mumkin. Tarmoq 
steganografiyasi keng kо’lamdagi usullarni о’z ichiga oladi, xususan: 
WLAN-steganografiya 
stenogrammani simsiz tarmoqlarga (simsiz 
mahalliy tarmoqqa) uzatish uchun ishlatiladigan usullarga asoslangan (Wireless 
Local Area Networks). WLAN - steganografiyaning amaliy namunalari – bu 
HICCUPS (Hidden Communication System for Corrupted Networks) tizimi. 
LACK-steganografiya 
- IP-telefoniya orqali suhbatlar paytida 
xabarlarni yashirish. Misol uchun, kechiktirilgan yoki qasddan shikastlangan va 
qabul qiluvchi tomonidan e‘tiborsiz bо’lgan paketlarni ishlatish (bu uslub LACK - 
Lost Audio Packets Steganography deb 
ataladi) yoki foydalanilmaydigan ustunli maydonlarda ma‘lumotlarni yashirish. 
Hozirgi kunda kompyuter steganografiyasi usullari ikki asosiy yо’nalishda 
rivojlanmoqda: 
1.
Kompyuter formatlarining 
maxsus 
xususiyatlaridan foydalanishga 
asoslangan usullar; 
2.
Audio va vizual axborotning ortiqcha bо’lishiga asoslangan usullar. 
Birinchi usul ma‘lumotlarning kо’pligiga emas, ma‘lumotlarni taqdim etish 
formatlarining maxsus xususiyatlariga asoslangan. Formatlarning maxsus 
xususiyatlari tо’g’ridan-tо’g’ri tinglash, kо’rish yoki о’qishdan maxfiy xabarni
himoya qilishga asosan tanlanadi. Kompyuter steganografiyasining asosiy 
yо’nalishi - bu ortiqcha audio va vizual axborotdan foydalanish. Raqamli 
fotosuratlar, raqamli musiqa, raqamli video - makon va/yoki zamonning turli 
nuqtalarida zichlikni kodlovchi raqamlar matritsalari bilan ifodalanadi. Raqamli 
fotosurat - ma‘lum bir nuqtada yorug’likning intensivligini ifodalovchi 
raqamlarning matritsasi. Raqamli tovush- 
ketma-ketlikda ovozli signalning 
intensivligini aks ettiradigan raqamlar matritsasidir. Bu sonlarning barchasi 

---

25 
noaniqdir, chunki analog signallarni raqamlash uchun moslamalar aniq ishlamaydi, 
kvantlash shovqinlari mavjud. Raqamli hisobotning quyi darajadagi vakillari 
tovush 
va 
vizual tasvirning joriy parametrlari haqida juda kam foydali 
ma‘lumotlarni о’z ichiga oladi. Ularni tо’ldirish ma‘lumotni idrok etish sifatiga 
sezilarli ta‘sir kо’rsatmaydi, bu qо’shimcha axborotni yashirish imkonini beradi.