Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

13.2. Nizolarni boshqarish funksiyalari va usullari 
Shu nuqtai nazardan, mojaroning ikkita funksiyasini ajratib koʻrsatish kerak: 
konstruktiv va destruktiv (zararli, halokatli). Menejer (rahbar) barcha oʻzgarishlarning 
mojaroli ta’sirini taxmin qilish, ma’lum guruhdagi odamlarning barcha aloqa tizimini 
tahlil qilish, nizolarni boshqarish va ularni konstruktiv qilish yoʻllarini topishlari 
kerak. 
Mojaroni konstruktiv ravishda hal etish mumkin boʻlgan deb hisoblashadi, 
agar: 

mojaroni tomonlar yetarli darajada idrok etadilar, ya’ni oʻzlarining ham, 
raqibning ham harakatlarining va niyatlarining baholanishi shaxsiy 
qarama-qarshiliklar bilan buzilmaydi; 

ishtirokchilar ochiq va samarali muloqot qilish, muammoni har tomonlama 
muhokama qilish, yuz berayotgan voqealar yuzasidan oʻzlarining fikrlarini 
ochiq ifodalash va nizodan qutulish yoʻllarini topishlariga tayyor; 

hamkorlik va oʻzaro ishonch muhiti yaratilgan. 
Mojaroli vaziyatni boshqarish usullari ikki guruhga boʻlinishi mumkin: 
strukturaviy va shaxslararo. 
Quyidagi tizimli usullar nizoni bartaraf etishga yordam beradi: 
- ish talablarini tushuntirish; 
- turli odamlar va birliklarning harakatlarini, qaror qabul qilish tartib-qoidalarini 
va axborot almashinuvini oʻzaro bogʻlaydigan muvofiqlashtirish va integratsiya 
mexanizmlaridan foydalanish; 
- umumiy tashkiliy kompleks maqsadlarni belgilash; 
- mukofot tizimini qoʻllash. 
Mojaroni boshqarishning shaxslararo usullari beshta asosiy xatti-harakatlarga 
asoslangan: yumshatilish; kelishuv; hamkorlik; e’tiborsizlik; muholifat. 
Yumshatilish uslubi - yumshatilishiga va oddiy ish muhitini yaratishga 
qaratilgan harakatlarda amalga oshiriladi. Ushbu uslubni qoʻllash, agar asosiy narsa 
mojaroni hal qilish oʻrniga tinchlik va barqarorlikni tiklash boʻlsa, shuningdek, 

---

132 
kelishmovchilik mavzusi boshqa tomon uchun muhim boʻlsa va bu uslubni 
qoʻllaydigan shaxs uchun juda muhim boʻlmasa, oqlanadi. 
Kelishuv uslubi - Ushbu uslub doirasida tomonlar oʻzaro kelishmovchiliklarni 
muayyan oʻzaro imtiyozlar bilan hal qilishga harakat qilishadi. Maqsadlar shartli 
tenglik uchun toʻliq amalga oshirilmaydi. Kelishuvdan foydalanish qobiliyati nizoni 
tezda hal qilishga imkon beradi, ammo bu har doim ham bunga erishishga yordam 
bermaydi. 
Hamkorlik uslubi - tomonlar bir-biridan ajralib turishi bilan ajralib turadi, biroq 
oʻz pozitsiyalarini ifodalash, nizoning sabablarini tushunish va uzoq muddatli oʻzaro 
manfaatli yechimlarni ishlab chiqish uchun bir-birlarini tinglashga tayyor. Bu uslub 
qiyin, chunki u his-tuygʻularni bartaraf etish, istaklarini aniq ifodalash, raqiblarni 
diqqat bilan tinglash qobiliyatini talab qiladi. 
E’tibor bermaslik uslubi - insonning nuqtai nazarini himoya qilmasligini, hech 
kim bilan hal qilish uchun hamkorlik qilmasligini, faqat kelishmovchiliklardan qochib, 
muammoni hal qilishni istamasligini anglatadi. Bunday holda, mojaro yuzaga 
kelmaydi, biroq ayrim hollarda muammo hal etilmaydi. Ushbu uslub qoʻshimcha 
ma’lumot toʻplash, vaziyatni oʻrganish uchun vaqtni qoʻlga kiritish maqsadida 
muammoni hal qilishni kechiktirish uchun ishlatilishi mumkin. 
Muholifat uslubi - boshqalarning fikrlarini hisobga olmasdan faqat oʻz fikriga 
e’tibor berishni anglatadi. Odatda katta hokimiyat, kuch, kuchli irodasiga ega odamlar 
tomonidan ishlatiladi. Ushbu uslub, rahbar oʻz manfaatlari uchun ochiq kurash olib 
borgan taqdirda qoʻllanishi mumkin boʻlgan yechimni yaxshiroq deb hisoblasa yoki 
ommabop boʻlmagan qaror qabul qilsa, qoʻllanishi mumkin. Bu uslub subordinatorlar 
tashabbusini bostiradi, erkin fikr almashishga toʻsqinlik qiladi va yangi mojarolarga 
olib kelishi mumkin. 
Mojaro paytida muayyan xatti-harakatlar uslubidan toʻgʻri foydalanish vaziyatni 
samarali boshqarishga, ziddiyatlarni chegaralashga yoki oldini olishga va uni hal 
qilishga yordam beradi.
Loyiha jamoasi tarkibida uchta boshqaruv holati mavjud: tartib, tartibsizlik, 
buzgʻunchilik: 

---

133 
1. Buzgʻunchilik - bu aybdorni (aybdorlarni) qidirib topishning foydasizligi yoki 
mumkin boʻlmagan tartibni buzishi. 
2.Tartibsizlik - buzgʻunchi aniq ma’lum boʻlgan tartibni buzilishi (u jamoat 
jazosini oladi va tartib qayta tiklanadi). 
3.Tartib-bu tartibsizlikning yoʻqligi.