Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

Loyiha jamoasi motivatsiyasi uchun ijobiy yondashuv quyidagilardir: 
• xodimning xatti-harakatiga eng koʻp ta’sir etadigan motivatsion omillar 
majmuini yaratish; 
 
• jamoada ijobiy iqlim; 
 
• kuchlarni toʻliq roʻyobga chiqarish, ijodiy salohiyatni oshkor etish, har birining 
professional oʻsish imkoniyati; 
 
• ishdagi maqsadlarni aniq belgilash; 
 
• muvaffaqiyatni aniqlashning aniq mezonlari; 
 
• ishning umumiy natijalariga samarali mehnatga haq toʻlash; 
 
• xodimlarning kasbiy mahoratiga, faoliyatining natijalariga, vakolatiga, ish 
tajribasiga qarab, yollash va ishga joylashish uchun bir xil imkoniyatlar; shartlar.
 
 
Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar
1. Loyiha xodimlarini boshqarish tizimining parametrlarini sanab oʻting. 
2. Xodimlarni rejalashtirish nimadan iborat?
3. Kadrlarni baholash metodlarini nomlang.
4. Loyiha jamoasi qanday tayyorlanadi?
5. Jamoa psixologiyasi nima? 
 

---

127 
 
 
 
 
 
XIII BOB. LOYIHA MOJAROLARINI (NIZOLARINI) BOSHQARISH 
13.1 Mojaroning asosiy tushunchalari, nizolar turlari 
Loyihani amalga oshirishda nizolarning paydo boʻlishi qurilishning oʻziga xos 
xususiyati tufayli oʻziga xos xususiyatlarga ega. Qurilish kompaniyasining loyihaviy 
tashkiliy tuzilishiga qarab, uchta asosiy mojarolar mavjud: 
1. Buyurtmachi bilan shahar ma’muriyati oʻrtasida qurilish maydonchasi, 
buyurtmachi va bosh pudratchi oʻrtasida investitsion va qurilish loyihasini (IQL) 
amalga oshirish uchun boshqaruv kompaniyasi bilan tashkiliy tuzilmada bajarilishi 
shartlari boʻyicha yuqori tartibli mojarolar. Xolding tashkiliy tuzilmasida mijoz va 
shahar ma’muriyati oʻrtasidagi nizolar. 
2. Buyurtmachi va subpudratchilar oʻrtasida, shuningdek, bosh pudratchi va 
subpudratchilar oʻrtasida buyurtma berish, yetkazib berish, moliyalashtirishni tashkil 
qilish tizimida muayyan ishlarning bajarilishining boshqa jihatlarini boshqarish 
kompaniyasi bilan oʻrtacha tartibidagi mojarolar. Menedjerlar (investitsiya va 
qurilish loyihalari jamoasi) va xolding tashkiliy tuzilmasida ixtisoslashtirilgan 
birliklar oʻrtasidagi nizolar. 
3. Boshqaruv kompaniyasi bilan kompaniyaning tashkiliy tuzilmasi ichida 
pudratchilar va ijrochilar oʻrtasida pastki tartibdagi mojarolar va xolding tarkibidagi 
ixtisoslashtirilgan boʻlinmalarning rahbarlari va muayyan ijrochilarni oʻrtasidagi 
nizolar. 
Barcha darajadagi nizolarni hal etish variantlarini tanlash investitsiya va 
qurilish loyihalarini amalga oshirishda ishtirok etuvchi korxonalar egalarining 

---

128 
manfaatlari bilan belgilanadi, mojaroni hal qilishning huquqiy asoslari ikki tomonlama 
va koʻp tomonlama shartnomalar, Oʻzbekiston qonunlari, Fuqarolik va Yer kodekslari, 
Oʻzbekiston Respublikasi Hukumatining normativ-huquqiy hujjatlari, mintaqaviy va 
mahalliy hokimiyat organlari tomonidan va davlat nazorati, shuningdek investitsiya va 
qurilish loyihalarini amalga oshirishning ayrim jihatlarini tartibga soluvchi boshqa 
davlat hujjatlari. 
Mojarolar yuzaga kelish bosqichiga qarab quyidagilarga ajratiladi: 
- investitsiya va qurilish loyihalarining dastlabki bosqichi;
- investitsiya va qurilish loyihalarining asosiy bosqichi;
- investitsiya va qurilish loyihalarining yakuniy bosqichi;
- kafolat majburiyatlari bosqichlari. 
Shunday qilib, investitsiyalar va qurilish loyihalarining boshlangʻich bosqichi 
1-darajali nizo sub’yektlari bir tomondan investitsiya va qurilish loyihalarini 
buyurtmachi / ishlab chiquvchi, ikkinchidan: 
- arxitektura va shaharsozlik idoralari; 
- atrof-muhitni muhofaza qilish idoralari; 
- yer boshqaruvi idoralari; 
- energiya nazorati boshqaruvi; 
- aloqa va axborotni boshqarish; 
- muhandislik va texnik xizmatlari; 
- mahalliy boshqaruv idoralari; 
- boshqa boshqaruv va nazorat idoralari. 
Bundan tashqari, mahalliy hokimiyatni yerni topshirishdan voz kechish 
toʻgʻrisidagi qarori, shuningdek yerni olib qoʻyish toʻgʻrisidagi qarorga buyurtmachi 
tomonidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. 
Investitsiya va qurilish loyihalarini amalga oshirishning keyingi bosqichlarida 
asosiy mojaro manbalari quyidafilar boʻlishi mumkin: 
- investitsiya-qurilish loyihalari ishtirokchilari va ijrochilar tomonidan majburiyatlarni 
buzish; 

---

129 
- investitsiya va qurilish loyihalarini rejalashtirish va investitsiyalashni rivojlantirish 
jarayonidagi xatolar; 
- tashqi omillarning kutilmagan ta’siri. 
Mojarodan chiqish uchun uchta asosiy variant mavjud: 
-oʻzaro manfaatli yoki uzviy yechim ishlab chiqish orqali nizoni konstruktiv hal etish; 
-mojarodan voz kechish - ziddiyatli harakatlarning toʻxtatilishi va belgilangan 
rejalarga muvofiq investitsiya va qurilish loyihalarini (IQL) amalga oshirishni davom 
ettirish; 
- ziddiyatli (qarama-qarshi ) tomonlardan bittasi bilan shartnomani buzish, ya’ni 
loyihani amalga oshirish boʻyicha ishini tugatish. Bu holda xarajatlarni qoplash 
shartnomani bekor qilish sabablariga qarab tomonlarning har qandayiga yuklanishi 
mumkin. 
Investitsiyalar va qurilish loyihalarining barcha nizolarini boshqarish loyiha 
menejeri darajasida amalga oshiriladi, shuningdek, nizolarni boshqarish investitsiya 
va qurilish loyihalarida ishtirok etadigan har bir korxona doirasida amalga oshiriladi. 
Korxonalarning rahbarlari tomonlarning mumkin va haqiqiy kelishmovchiligini 
bartaraf etish, tartibga solish va hal qilish choralarini koʻradi. 
Hamkorlik va birgalikdagi ish muhitini shakllantirish nizolarning oldini olish 
imkoniyatini bermaydi. Loyiha menejeri, rivojlanish manbai boʻlgan 
qarama-qarshiliklarsiz, mojarolarsiz hech qanday taraqqiyotga yoʻl qoʻymasligini 
tushunishi kerak. 
Shuning uchun u nizo turini tan olish va ixtilofni (mojaroni) bartaraf etishga 
imkon beradigan, shuningdek, loyihani maqsadga muvofiq amalga oshirishni 
ta’minlaydigan boshqaruv strategiyasini tanlashi kerak. 
Psixologik nuqtai nazardan mojaro - bu ziddiyatli, qarama-qarshi yoʻnaltirilgan 
tendensiyalar, odamning aql-idrokidagi yagona epizod, oʻtkir hissiy tajribalar bilan 
bogʻliq shaxslararo yoki guruhlararo munosabatlarda toʻqnashuvdir. Shundan kelib 
chiqqan holda, mojarolarning asosi mos kelmaydigan manfaatlar, fikrlar, ehtiyojlar, 
qadriyatlar va ularga erishish boʻyicha turli gʻoyalar toʻqnashuvidir. 

---

130 
Mojarolar gorizontal (bir-biriga boʻysunmagan xodimlar oʻrtasida), vertikal 
(bir-biriga qaram boʻlgan odamlar orasida), aralashtirilgan (ikkalasi ham jalb qilingan) 
boʻlinishi mumkin. 
Quyidagi turdagi mojarolar mavjud: 

shaxs ichidagi; 

shaxslararo; 

shaxs va guruh oʻrtasida; 

guruhlar orasida. 
Nizolarning sabablari. Umuman olganda, nizolar uchta sababga koʻra kelib 
chiqadi: mehnat jarayoni; odamlar munosabatlarining ruhiy xarakteristikalari 
(yoqtirish, yoqtirmaslik va boshqalar); guruh a’zolarining shaxsiy xususiyatlari 
(shaxslar qobiliyatlari, tajovuzkorlik, qoʻpollik va boshqalar). 
Mojaroning tuzilishi. Mojaroda yoki ziddiyatli vaziyatda nizoning ob’yekti 
mavjud boʻlib, uning sababi va nizolashayotgan ishtirokchilar ham shaxslar, ham 
odamlar guruhlari boʻlishi mumkin. Nizolashayotgan ishtirokchilar ziddiyatda ichki va 
tashqi mavqega ega boʻlishi mumkin. Tashqi mavqe, nizolashishda ishtirok etishning 
sababi boʻlib, u har bir tarafning oʻz muxoliflariga ochiq ifodalangan. Ichki mavqe - bu 
shaxsni yoki guruhni nizolashishda ishtirok etishga majburlovchi haqiqiy manfaatlar, 
maqsadlar va qadriyatlar toʻplami. Ichki mavqe tashqi mavqega mos kelishi yoki 
boʻlmasligi mumkin. Koʻp hollarda ichki mavqe nafaqat muholifatchilardan, balki 
shaxsning oʻzi ham ularni bilmasligi sababli yashiriladi. 
Mojaroning dinamikasi toʻrt asosiy bosqichni oʻz ichiga oladi: 
• ob’yektiv ziddiyatli vaziyatning paydo boʻlishi; 
• mojaroni tushunish; 
• ziddiyatli harakatlar; 
• mojaroni bartaraf etish yoki hal qilish. 
Agar nizo ob’yektiv ravishda yuzaga kelgan boʻlsa, ziddiyatli vaziyat 
yoʻqolmaguncha yoki mojaroning xatti-harakatlarga oʻtishidan qat’i nazar, 
xabardorlik darajasida qaror qabul qilmaguncha, ikkita oraliq bosqichdan chetlanish 
mumkin. Biroq koʻpchilik mojarolar oqimning barcha bosqichlarida oʻtadi. 

---

131