Toshkent arxitektura qurilish instituti

Sanoat maqsadlarida foydalanishga mo‘ljallangan qurilishlarni 
loyihalash
texnologik va qurilish yo‘nalishida faoliyat yuritadigan tashkilotlar 
tomonidan bajariladi.
Texnologik loyihalash tashkilotlari (masalan, Rossiyada – Giproavtoprom 
AJ, Giproxim AJ, O‘zbekistonda – Giprotyajprom AJ, Uzneftegaz AJ) ishlab 
chiqarish sanoati sohalariga ixtisoslashtirilgan. Biroq texnologik loyihalash bilan 
birga, bu ko‘rinishdagi tashkilotlar qator o‘z ob’yektlarida qurilishga oid 
loyihalash ishlarini ham bajaradilar. 
Qurilishga oid loyihalash tashkilotlari
ham 
sohalar va loyihalash ishlari bo‘yicha ixtisoslashtiriladi.
 

---

131 
4.3. Qurilishda loyihalashni tashkil qilish 
 
Qurilishda loyiha hujjatlari “Shaharsozlik norma va qoidalari” (ShNQ), 
«Qurilish me’yorlari va qoidalari» (QMQ) ga muvofiq ko‘rinishda ishlab 
chiqiladi va korxonalar, bino va inshootlarni yoki ularning majmualarini qurish 
uchun zarur va yetarli, asoslangan, texnik va iqtisodiy tavsifli grafik va matn 
ko‘rinishidagi materiallar to‘plamidan tashkil topadi. Qurilish loyiha xujjatlari 
ShNK 01.03.01–10
2
ga muvofiq ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. 
Loyihalash jarayoni loyihani amalga oshirishning tashkiliy–texnik davriga 
(TTD) kiradi va u uchta bosqichdan iborat bo‘lib, uchinchi bosqichga to‘g‘ri 
keladi. TTD quyidagicha tavsiflanadi. 
Birinchi bosqich
da ko‘proq ob’yektiv ma’lumotlar to‘plash maqsadida, 
Rossiyaning aksariyat hududlarida 
loyihalashdan oldingi bosqich, 
ya’ni yer 
uchastkasini qurilish uchun ajratish bo‘yicha qaror qabul qilinishida hujjatlar 
ishlab chiqish bosqichi joriy qilingan.
Bu bosqichda ishlab chiqaradigan mahsulotlari va xizmatlar 
nomenklaturasi bilan ob’yektlarning hajmiy–rejalashtirishga oid va uning 
texnik–iqtisodiy ko‘rsatkichlari belgilanadi. Keyin esa umumlashtirilgan 
ko‘rsatkichlar bo‘yicha yoki o‘xshash 
(analog)
ob’yektlar bo‘yicha muhandislik 
ta’minotidagi ehtiyojlarga (jumladan, issiqlik, suv, elektr energiyasi, xo‘jalik – 
oqova suvlari, gaz), xom ashyo va materiallarga bo‘lgan talab darajasiga aniqlik 
kiritiladi. Bundan tashqari, mikro hududlar va sanoat miqyosida foydalanishga 
mo‘ljallangan yirik ob’yektlarni qurish uchun transport sxemalari ishlab 
chiqiladi va ijtimoiy–maishiy turmush sektorini rivojlantirish chora–tadbirlari 
belgilanadi. Sanoat va ommaviy bino va inshoot majmualari hajmiga aniqlik 
kiritiladi.
2
Қурилишда лойиҳалаш ҳужжатларини ишлаб чиқиш бўйича ШНК 1.03.01-08 «Корхона, бино ва иншоотларнинг капитал 
қурилишида лойиҳа ҳужжатларини таркиби, ишлаб чиқиш тартиби, мувофиқлаштириш ва тасдиқлаш».

---

132 
Ikkinchi bosqichda
qurilishning mahalliy o‘z–o‘zini boshqarish organlari 
tomonidan ruxsat berilganidan keyin, SES, Davlatyong‘innazorat va atrof– 
muhitni muhofaza qilish bo‘yicha tashkilotlardan ushbu hududda ob’yektlarni 
qurish haqidagi yozma ravishda yakuniy xulosalar olinadi. Shundan keyin, zarur 
holda majmuaviy muhandislik izlanishlari amalga oshiriladi va moliyalashtirish 
manbalariga aniqlik kiritiladi. Natijada texnik imkoniyatlar, sarflanadigan 
investitsiyalarning iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan maqsadga muvofiqligi haqida 
qarorlar qabul qilinishi uchun zarur yechimlar tayyorlanadi. Shu bilan yer 
uchastkasini qurilish maqsadlari uchun berish haqida qarorlar tayyorlanishi 
bosqichi nihoyasiga yetadi.
Investitsiyalar bo‘yicha kelishuvlar va tasdiqlashga doyir 
uchinchi 
bosqich
yakunlovchi bo‘lib, bu bosqich ob’yektlarni loyihalash jarayonida 
bajariladi. Loyihalash oldidan Buyurtmachi loyihalash 
topshiriqlari
ga aniqlik 
kiritadi, joriy muhandislik tarmoqlari bilan bog‘lanishlar bo‘yicha texnik 
shartlarni oladi, me’morchilik–rejalashtirish topshiriqlarini rasmiylashtiradi, 
materiallarga aniqlik kiritadi, qurilishni amalga oshirish uchun talab qilingan, 
ijtimoiy–iqtisodiy holatlarni tavsiflab beradigan boshqa masalalarga aniqlik 
kiritadi.
Loyihalashning prinsipyal sxemasi 4.1–rasmda keltirilgan. 
Buyurtmachi va loyihalovchi o‘rtasidagi huquqiy va moliyaviy 
munosabatlar reglementini belgilab beradigan asosiy hujjat – loyihalash 
topshiriqlari ilovalari bilan birga shartnoma (
bitim
) hisoblanadi. 
Loyihalash topshiriqlari
3
.
Buyurtmachi tomonidan yoki u tomonidan 
berilgan topshiriq asosida bosh loyihalashtiruvchi tomonidan ishlab chiqib, bu 
hujjat me’morchilik bo‘yicha mahalliy boshqarma va ekspertiza bilan kelishgan 
holda tuzib chiqiladi va Investor yoki Buyurtmachi tomonidan tasdiqlanadi. 
Uning tarkibida loyihalashga qo‘yiladigan umumiy va xususiy talablar, 
3
ЎзР Давархитектқурилиш томонидан 63–сонли Қарори билан 2.06.07да тасдиқланган.

---

133 
jumladan, birinchi bo‘lib ishga tushiriladigan majmualar va navbatdagi 
ob’yektlarning ishga tushirilish tartibi keltiriladi.
Topshiriqlar tarkibida me’morchilik – qurilish va konstruksiyalar 
yechimlariga, shuningdek favqulodda vaziyatlar yuz berishidan ogohlantiruvchi, 
fuqarolar va tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan chora–tadbirlar ishlab 
chiqilishiga qo‘yiladigan talablar belgilanishi nazarda tutiladi.
Qurilishda loyiha hujjatlari Qurilish me’yorlari va qoidalarida ko‘zda 
tutilgan namunaviy topshiriqlar tarkibiga mahalliy boshqaruv organlari 
tomonidan qo‘yiladigan o‘ziga xos talablar (masalan, Moskva hududida amal 
qilinuvchi Davlat qurilish me’yorlari) va ob’yektlarning yakka tartibdagi o‘ziga 
xos xususiyatlari bo‘yicha quruvchi tomonidan keltiriladigan talablarni ham 
kiritish mumkin. Quruvchi tomonidan texnik nazorat tarkibi, qurilish–montaj 
ishlarini sug‘urtalash, loyihalash–qurishga oid hujjatlar ekspertizasi, davlat 
miqyosidagi 
me’morchilik–qurilish 
nazorati 
inspeksiyasi 
(DAQN), 
foydalaniluvchi kadrlarni tayyorlash va shu kabilar uchun chegaralash 
o‘lchamlarini ko‘rsatadi. Sanab o‘tilganlardan tashqari, sanoat miqyosida 
foydalanishga mo‘ljallangan ob’yektlar bo‘yicha korxonaning ish rejimi 
bo‘yicha, uning istiqboldagi rivojlanishi va ishlab chiqaruvchi mahsulotning 
raqobatbardoshligi bo‘yicha, fuqarolik maqsadlarida foydalanishga mo‘ljalangan 
turar–joy ob’yektlari bo‘yicha esa, qurilgan yoki quriladigan inshootlarning 
maydoni, ularning mo‘ljallanilishi va tarkibi, ularning foydalanishga yaroqligi 
va shu kabilar bo‘yicha talablar ishlab chiqiladi.
O‘zR VMning 110-sonli «Korxona, bino va inshootlarning qurilishida 
investitsiya loyihalarini asoslash tarkibi, ishlab chiqish, muvofiqlashtirish va 
tasdiqlash tartibi» Qaroriga muvofiq, topshiriqlar olinganidan keyingi bosqichda 
loyihalash jarayonni ham shartli ravishda uch bosqichga bo‘lish mumkin: 
dastlabki texnik iqtisodiy asoslash (DTIA); texnik iqtisodiy asoslash (TIA) va 
ishchi hujjatlar (IX). 

---

134 
Fuqarolik maqsadlarida foydalanishga mo‘ljallangan – turar joy 
ob’yektlari qurilishida loyiha hujjatlari quyidagi tarkibda tayyorlanadi: 

Umumiy izohlash xati; 

Me’morchilik–qurilish yechimlari; 

Texnik yechimlar; 

Muhandislik qurilmalari bo‘yicha yechimlar; 

Atrof–muhitni muhofaza qilish; 

Favqulodda vaziyatlardan ogohlantirish bo‘yicha chora–tadbirlar va 
fuqarolik mudofaasi bo‘yicha muhandislik-texnik chora-tadbirlari; 

Qurilishni tashkil qilish; 

Smeta qismi; 

Investitsiyalar samaradorligi. 
Bundan tashqari, sanoat sohasi uchun foydalanishga mo‘ljallangan 
korxonalar, bino va inshootlar qurilishida loyiha hujjatlari o‘z tarkibiga 
quyidagilarni qamrab oladi: 

---

135