Toshkent davlat agrar universiteti

Жамоанинг ўзига хос хусусиятлари 
Ижтимоий 
аҳамиятга эга 
ягона мақсаднинг 
мавжудлиги 
Биргаликдаги 
умумий 
фаолиятнинг 
ташкил этилиши 
Мажбурий, 
масъулиятли 
муносабат 
нинг йўлга 
қўйилиши
Сайланган 
умумий 
раҳбарий 
органга эгалик 
Жамоа 

---

islohotlarning ham asosiy maqsadi erkin, mustaqil fikriga ega barkamol shaxs va 
malakali mutaxassisni tarbiyalab voyaga etkazishdan iboratdir. Bu xususida 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov quyidagilarni e'tirof etadi: 
«Amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi har bir fuqaroning shaxs 
sifatida shakllanishi uchun, o‘z qobiliyatini, o‘z talantini ishga solib hayotini 
yanada yaxshilashi, ma'nan boyitishi uchun barcha imkoniyatni yaratib berishdan 
iboratdir».Komil insonni shakllanirish masalasi barcha davrda, ham muhim 
ijtimoiy vazifa sifatida kun tartibiga qo‘yilgan. Xususan, zardushtiylik dinida 
komillikning asosi ezgu fikr, ezgu so‘z va ezgu amal (harakat)dan iborat ekanligi 
ta'kidlansa, islom ta'limoti g‘oyalariga ko‘ra yetuklikning bosh mezoni – ilmlilik, 
bilimli bo‘lishdi. Xozirgi kunda zamonaviy pedagogik jamoa bilan juda yahshi 
ishlashni bilishi va yahshi jamoa shakilantira olishi lozim. 

---

1.Jamoa haqida tushuncha. 
Jamoa (lotincha «kollektivus» so‘zining tarjimasi bo‘lib, yig‘ilma, omma, 
birgalikdagi majlis, birlashma, guruh) bir necha a'zo (kishi)lardan iborat bo‘lib, 
ijtimoiy ahamiyatga ega umumiy maqsad asosida tashkil topgan guruh demakdir. 
Zamonaviy talqinda «jamoa» tushunchasi ikki xil ma'noda ishlatiladi. Birinchidan, 
jamoa deganda bir necha kishilarning muayyan maqsad yo‘lida birlashuvidan 
iborat tashkiliy guruhi tushuniladi (masalan ishlab chiqarish jamoasi, zavod 
jamoasi, o‘quv yurti jamoasi, xo‘jalik jamosi va hokazo). Ikkinchidan, jamoa 
deganda yuqori darajada uyushtirilgan guruh tushuniladi. Chunonchi, o‘quvchilar 
jamoasi yuqori darajada uyushtirilgan birlashma hisoblanadi. 
Jamoada va jamoa yordamida tarbiyalash - tarbiya tizimida muhim 
ahamiyatga ega bo‘lgan tamoyillardan biridir. Shaxsni shakllantirishda jamoaning 
etakchi rol o‘ynashi to‘g‘risidagi fikrlar pedagogika fanining ilk rivojlanish 
davrlaridayoq bildirilgan. Jamoada uning a'zolari o‘rtasidagi munosabatning 
alohida shakli yuzaga keladi, bu esa shaxsning jamoa bilan birgalikda rivojlanshini 
ta'minlaydi. Lekin har qanday guruhni ham jamoa deb hisoblab bo‘lmaydi. Jamoa 
bir qator belgilarga egadirki, mazkur belgilar jamoani kishilarning etarli darajada 
uyushgan har qanday guruhdan ajratib turadi. 
O‘quvchilar jamoasi o‘ziga xoslik kasb etuvchi muhim belgilarga egadir. 
quyida jamoa va uning xususiyatlari (belgilari) borasida so‘z yuritamiz. 
Jamoa ijtimoiy jamiyatning bir qismi hisoblanadi, unda ijtimoiy hayot va 
kishilik munosabatlarining barcha me'yorlari o‘z ifodasini topadi. Zero, jamoa 
jamiyatdagi mavjud munosabatlar tizimida namoyon bo‘lar ekan, jamoa va 
ijtimoiy jamiyat maqsadi, intilishida o‘zaro birlik, uzviylik, aloqadorlik yuzaga 
keladi. 
Shu bois jamoa hayotining aniq (yagona) maqsadga qaratilganligi va 
ijtimoiy-g‘oyaviy xususiyat kasb etishi uning etakchi belgisi sanaladi. 
Har bir jamoa boshqa jamoalar bilan uzviy aloqadorlikda mavjud bo‘ladi. 
Muayyan jamoaning har bir a'zosi jamiyat ijtimoiy faoliyatini tashkil etish 
jarayonida o‘z jaomasi bilan birgalikda ishtirok etadi. Jamoa a'zolarini intilishlarini 

---

tushunish, jamoa oldiga qo‘yilgan maqsad mohiyatini chuqur his etish hamda 
uning shaxsni shakllantirishdagi o‘rni va rolini to‘g‘ri baholay olish jamoa 
a'zolarining umumiy va xususiy (shaxsiy) maqsad, qiziqishi, ehtiyoj va faoliyatlari 
o‘rtasidagi birlikni namoyon etadi hamda jamoaning bo‘linishga yo‘l 
qo‘ymaydi.Har bir jamoa o‘zini-o‘zi boshqarish organiga ega va umumiy 
jamoaning uzviy qismi sanaladi. Shuningdek, u maqsadning birligi va tashkil qilish 
xususiyatlari orqali umummilliy jamoa bilan bog‘lanadi. Ijtimoiy jamiyat 
ehtiyojini qondirishga yo‘naltirilgan birgalikdagi faoliyat jamoaning navbatdagi 
muhim xususiyatidir. Jamoa faoliyatining ijtimoiy-g‘oyaviy yo‘nalishi ham 
jamoaning faoliyati mazmunida o‘z aksini topishi muhim ahamiyatga egadir.Jamoa 
xususiyatini aniqlashda kishilar guruhining yagona ijtimoiy tizimini o‘rnata 
olishdagi 
usuli, 
ya'ni, 
jamoani 
tashkil 
qilish 
usuli 
ham 
muhim 
hisoblandi.Pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq tashkil etilgan jamoa, xususan, 
uning a'zolari o‘rtasida o‘zaro ruhiy yaqinlik, ishchanlik, bir-biri uchun 
g‘amxo‘rlik, o‘zaro yordam, jamoa manfaati uchun qayg‘urish, mazkur yo‘lda 
amaliy harakatlarni tashkil etish hamda javobgarlik hissi qaror topadi.Demak, 
jamoa o‘zida quyidagi xususiyatlarni namoyon etadi: 
Birgalikdagi faoliyat umumjamiyat ishi uchun ma'suliyat hissini uyg‘ota 
borib, jamoa a'zolarini bir-biriga yaqinlashtiradi, a'zolarda jamoaga mansublik 
hissini paydo bo‘lishiga ko‘maklashadi, jamoa bilan munosabatda bo‘lish 
ehtiyojini oshiradi. Jamoa a'zolari orasida o‘zaro hissiy birlik (bir-birini yoqtirish 
hissi) yuzaga keladi. Ushbu munosabat ko‘pincha o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladi 
hamda ular o‘qituvchiik ta'sir ko‘rsatish uchun qo‗l keladi. Jamoa a'zolari 
o‘rtasidagi ruhiy birlik mazmuni ular orasida hosil bo‘lgan ishchanlik faoliyatining 
xarakteriga bevosita bog‘liqdir. 
Jamoaning rasmiy (ishchanlik) va norasmiy (hissiy) tuzilishini bir-biridan 
farlash lozim. Jamoaning rasmiy tuzilishi deganda jamoa faoliyatining turli 
ko‘rinishlarini amalga oshirish uchun zarur bo‘ladigan tashkiliy jihatlari ko‘zda 
tutiladi. Mazkur jihat bir tomondan jamoa a'zolari o‘rtasida yuzaga kelgan 
ishchanlik munosabati mazmunini ifoda etsa, ikkinchi tomondan, rahbarlik 

---

vazifasini bajaruvchi shaxslar tomonidan jamoa a'zolarining xatti-harakatlari va 
intilishlarini muvofiqlashtirish yo‘lida tashkil etilayotgan boshqaruv faoliyati 
mohiyatini yoritishga xizmat qiladi. 
Norasmiy tuzilma jamoaning barcha a'zolari o‘rtasidagi shaxslararo 
ma'naviy-psixologik munosabatlarning umumiy tizimi va mikroguruhni tashkil 
qiluvchi ayrim a'zolar o‘tasidagi tanlash munosabatlari mazmunini ifodalaydi. 
Jamoaning har bir a'zosi mavjud munosabatlar tizimida u yoki bu o‘rinni egallaydi. 
O‘quvchining jamoadagi o‘rni uning shaxs sifatida shakllanishi va kamolotga 
erishishiga muhim ta'sir ko‘rsatadi. Kasb-hunar kollej yoki sinfdagi rasmiy va 
norasmiy tuzilmalar bir-biriga muvofiq bo‘lganda, jamoaning rasmiy etakchilari 
norasmiy munosabatlar tizimida ko‘zga ko‘ringan o‘rinni egallagan holdagina u 
chinakam jamoa bo‘la oladi. Shuningdek, norasmiy guruhlar (mikroguruhlar) 
umumjamoa ijtimoiy manfatlari uchun kurashuvchi guruhlar bo‘lgandagina jamoa 
o‘zini chinakam jamoa tarzida namoyon etishi mumkin. 
Yashash joylarida o‘zaro birikkan o‘quvchilar guruhlari qanchalik aail va 
inoq munosabat asosida tashkil topgan bo‘lmasin haqiqiy jamoa bo‘la olmaydi. 
jamoaning o’ziga xos xususiyatlari 
Норасмий тузилма жамоанинг барча аъзолари 
ўртасидаги 
шахслараро 
маънавий-психологик 
муносабатларнинг умумий тизими ва микрогуруҳни 
ташқил қилувчи айрим аъзолар ўртасидаги танлаш 
муносабатлари мазмунини ифодалайди. Жамоанинг 
ҳар бир аъзоси мавжуд муносабатлар тизимида у ёки 
бу ўринни эгаллайди. Ўқувчининг жамоадаги ўрни 
унинг шахс сифатида шаклланиши ва камолотга 
эришишига муҳим таъсир кўрсатади. Касб-ҳунар 
коллеж ёки синфдаги расмий ва норасмий 
тузилмалар 
бир-бирига 
мувофиқ 
бўлганда, 
жамоанинг 
расмий 
етакчилари 
норасмий 
муносабатлар тизимида кўзга кўринган ўринни 
эгаллаган ҳолдагина у чинакам жамоа бўла олади. 
Шунингдек, норасмий гуруҳлар (микрогуруҳлар) 
умумжамоа ижтимоий манфатлари учун курашувчи 
гуруҳлар бўлгандагина жамоа ўзини чинакам жамоа 
тарзида намоён этиши мумкин. 
Яшаш жойларида ўзаро бириккан ўқувчилар 
гуруҳлари қанчалик аҳил ва иноқ муносабат асосида 
Ijtimoiy 
ahamiyatga 
ega yagona 
maqsadning 
mavjudligi 
Birgalikdagi 
umumiy 
faoliyatning 
tashkil 
etilishi 
Majburiy, 
mas'uliyatli 
munosabatnin
g yo’lga 
qo’yilishi 
Saylangan 
umumiy 
rahbariy 
organga 
egalik 
Jamoa 

---

Chinakam jamoa ijtimoiy ahamiyatga moyillik faoliyatini tashkil eta olishi, jamoa 
a'zolari o‘rtasida o‘zaro hamkorlik va ishchanlik xarakteridagi aloqa va 
munosabalarni qaror toptirishi lozim. Jamoaning majburiylik belgisi unga 
o‘qituvchiik rahbarlikning yo‘lga qo‘yilishidir. 
Shunday qilib, jamoa bir necha (a'zo) kishidan iborat guruh bo‘lib, u ijtimoiy 
ahamiyatga ega bo‘lgan umumiy maqsad asosida tashkil topadi. Jamoa tomonidan 
amalga oshirilayotgan faoliyat uning oldiga qo‘yilgan maqsad mazmunini ifoda 
etadi. Jamoa a'zolari o‘rtasida qaror topgan o‘zaro birlik, shuningdek, ular o‘rtasida 
tashkil etiluvchi munosabat jarayonidagi tenglik jamoaga rahbarlik qilish, jamoa 
a'zolarining guruh etakchilariga bo‘ysunishlari, shuningdek, ular tomonidan jamoa 
oldidagi javobgarlik hissini anglashlari uchun zamin yaratadi. 
Jamoa va uni shakllantirish o‘qituvchiik faoliyatining maqsadi hisoblanidi. 
Muhim tarbiyaviy ta'sir kuchiga ega bo‘lgan sub'ektlarning alohida namuna 
ko‘rsatishlari jamoani shakllantirishning muhim vositasi bo‘lib, ushbu vosita 
yordamida jamoaning barcha yoki muayyan a'zosini tarbiyalash ijobiy samaralar 
beradi. 
Jamoa tomonidan hal etilishi ko‘zda tutilgan yetakchi tarbiyaviy vazifa 
shaxsni har tomonlama tarbiyalash, unda ijobiy sifatlarni tarbiyalash hamda 
mustahkam hayotiy pozitsiyani qaror toptirishdan iboratdir. 
Umumiy o‘rta ta'lim hamda o‘rta maxsus kasb-hunar ta'limi muassasalarida 
jamoani shakllantirish mas'uliyatli vazifa sanaladi. 
Kasb-hunar kollej jamoasi tarkibida eng barqaror bo‘g‘in-bu muayyan 
sinflar negizida shakllangan jamoalar sanaladi. Sinf jamoasi tarkibida o‘quvchilar 
tomonidan amalga oshiriluvchi asosiy faoliyat o‘qish faoliyati sanaladi. Aynan sinf 
jamoasida shaxslararo aloqa va munosabatlar tarkib topadi. Shuningdek, sinflar 
jamoalari negizida kasb-hunar kollej jamoasi shakllanadi. Kasb-hunar kollej 
jamoasi ikki muhim bo‘g‘in o‘qituvchilar jamoasi hamda o‘quvchilar jamoasi 
asosida tarkib topadi. O‘quv yurtlari jamoasi tarkibida o‘quvchilar jamoasi asosiy 
qismni tashkil etadi. O‘uvchilar jamoasi - bu ijtimoiy ahvoli shuningdek, umumiy 

---

saylov organlari oldidagi umumiy javobgarlik, barcha a'zolarning huquq va 
burchlari tengligi asosidagi o‗zaro birlikka ega o‘quvchilar guruhidir. 
O‘quvchilar jamoasi unga rahbarlikni olib boruvchi o‘qituvchilar hamda 
o‘quvchilardan iborat jamoaning murakkab birlashmasi bo‘lib, o‘zini-o‘zi nazorat 
qilish hamda o‘zini-o;zi boshqarish huquqi, shuningdek, o‘ziga xos psixologik 
muhit va an'analariga ega bo‘ladi. 

---